Markery nowotworowe (antygeny nowotworowe) - substancje obecne we krwi chorych na raka

Idealnego leku na raka nie ma i dlatego tak ważne jest, by chorobę nowotworową wykrywać zawczasu lub w jej wczesnym stadium. Do tego służą badania krwi, polegające na oznaczaniu poziomu antygenów nowotworowych, czyli markerów nowotworowych.

Spis treści

1. Czym są markery nowotworowe?
2. Najczęściej badane markery nowotworowe
3. Markery nowotworowe jako badania przesiewowe?

Markery nowotworowe ułatwiają zarówno wykrywanie nowotworów jak i monitorowanie leczenia. Każdego roku na choroby nowotworowe zapada ponad 100 tysięcy Polaków. Wśród najczęściej występujących należy wymienić raka płuca, piersi i szyjki macicy.

Statystyki pozostają nieubłagane - co roku z demograficznej mapy Polski znika miasto wielkości Jeleniej Góry. Pod tym względem znacząco odbiegamy od standardów europejskich i światowych. Podczas gdy wyleczalność raka w USA wynosi średnio 63 proc., w krajach Europy Zachodniej 45%, w Polsce sięga zaledwie 30 proc. Gdzie leży źródło tych dysproporcji? Na pewno jednym z najbardziej znaczących czynników jest fakt, że zazwyczaj zgłaszamy się do lekarza w zaawansowanym stadium choroby.

We wczesnej fazie leczenie rozpoczyna niespełna 20 proc. chorych. Mimo faktu, że lekarze dysponują całym wachlarzem skutecznych technik leczenia, często bywa po prostu zbyt późno. Jednym z narzędzi wykorzystywanych w walce z nowotworami są markery nowotworowe,  zwane też antygenami towarzyszącymi.

Czym są markery nowotworowe?

Są to substancje, których obecność stwierdza się we krwi wielu osób cierpiących na raka. Za marker uznaje się czynnik, który jest wytwarzany tylko przez komórki nowotworowe, albo taki, który komórki produkują w wystarczająco dużych ilościach, aby jego stężenie przekroczyło pewną wartość progową uznaną za patologiczną.

Poszczególne markery pojawiają się we krwi chorego w określonych momentach rozwoju nowotworu, nie tylko wtedy, gdy choroba powstaje, ale także w trakcie obumierania nowotworu. Markerami ginących tkanek jest np. marker cyfra- 21 występujący przy raku płuca. W związku z tym antygeny mogą być wykorzystywane we wszystkich etapach walki z chorobą nowotworową, od jej wykrywania, poprzez określenie stopnia zaawansowania, aż do oceny skuteczności zastosowanego leczenia.

Czytaj też: Markery nowotworowe (wskaźniki nowotworowe): rodzaje i wyniki badań

Najczęściej badane markery nowotworowe

Zbadanie poziomu markera nowotworowego jest proste i mało kłopotliwe. Ich poziom określa się we krwi żylnej. Obecnie najczęściej oznacza się poziom:

• CA 125 - występuje u około 80% kobiet chorych na raka jajnika. U zdrowych kobiet stężenie tego antygenu nie przekracza 35 U/ml i zależy od stanu hormonalnego. Ustalenie poziomu tego markera na początku leczenia jest istotne ze względu na fakt, że im jest on niższy, tym większe szanse na uzyskanie trwałego wyleczenia.
• AFP - znaczne podwyższenie poziomu tego antygenu występuje w nowotworach wątroby i niektórych jądra.
• CA 15-3 - antygen wykorzystywany zwłaszcza w diagnozowaniu zaawansowanego raka piersi. Stosuje się go często do wykrywania przerzutów. Wadą markera jest jego niedoskonałość w wykrywaniu raka mało zaawansowanego.
• CEA - wysoki poziom antygenu stwierdza się bardzo często u chorych na raka jelita grubego, dlatego jest on wykorzystywany jako jeden z elementów monitoringu przebiegu choroby. CEA jest także uznawany za uniwersalny wyznacznik występowania przerzutów (niezależnie od tego, jakiego narządu dotyczy choroba).
• PSA - antygen charakterystyczny dla raka prostaty. Stosowany jako element wspomagający wykrywanie choroby, a także w trakcie leczenia jako czynnik określający skuteczność terapii.
• Beta-HCG - występuje u pacjentów cierpiących na choroby trofoblastu (np. kosmówczaka) oraz nowotwory zarodkowe, występujące głównie u dzieci.

Czytaj też: Badanie krwi na raka wykrywa mutacje genu BRCA

Markery nowotworowe jako badania przesiewowe?

Badania przesiewowe (skriningowe) mają na celu wykrycie chorych we wczesnym stadium choroby, u których nie występują żadne objawy. Obejmują osoby, u których ryzyko wystąpienia choroby jest najwyższe, dlatego adresuje się je do określonych grup wiekowych (np. imienne zaproszenia na badanie cytologiczne wysyłane do kobiet, które ukończyły 25 rok życia). 

Podstawowymi cechami dobrego skriningu jest jego czułość i swoistość. Czułość to zdolność testu do wykrycia choroby, natomiast swoistość mówi nam o zdolności testu do identyfikacji osób zdrowych. Dobry test skriningowy powinien być długoterminowy i masowy. Według szacunków dopiero gdy na cytologię zgłosi się 75% zaproszonej grupy kobiet uda się zmniejszyć umieralność na raka szyjki macicy o 25%. 

Niestety naukowcy zwracają uwagę, że większość antygenów nowotworowych nie spełnia podstawowych warunków, by służyć jako czynniki skriningowe. Bardzo często podwyższone stężenia któregoś z markerów nie oznacza choroby nowotworowej i może wstępować przy wielu innych schorzeniach np. podwyższony poziom CA 125 może być spowodowany zapaleniem jajników. Ograniczona czułość i swoistość diagnostyczna znanych nam markerów powoduje, że ich użyteczność jest przedmiotem licznych dyskusji w środowisku lekarskim. Stosuje się je tylko pomocniczo wraz z innymi badaniami.