Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) - cena badania, wskazania, wyniki

Czynnik Castle’a, inaczej czynnik wewnętrzny lub czynnik IF, jest białkiem wydzielanym przez komórki okładzinowe żołądka i jest niezbędny do wchłaniania witaminy B12 z pożywienia. Jakie są przyczyny i objawy jego niedoboru? Na czym polega badanie przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a? Jak interpretować wyniki badania i jaka jest jego cena?

Spis treści

Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) - przyczyny niedoboru
Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – objawy niedoboru
Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – wskazania do badania
Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – na czym polega badanie?
Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – wyniki

Czynnik Castle’a, inaczej czynnik wewnętrzny (czynnik IF, ang. intrinsic factor), jest glikoproteiną wydzielaną przez komórki okładzinowe dna żołądka. Czynnik Castle’a jest odpowiedzialny za wchłanianie witaminy B12 z pożywienia. Poprzez tworzenie kompleksu z witaminą B12 chroni ją przed enzymami trawiennymi przewodu pokarmowego.

Następnie w końcowym odcinku jelita krętego kompleks witamina B12-czynnik Castle’a jest wchłaniany po związaniu ze specyficznymi receptorami na powierzchni komórek nabłonka jelitowego.

Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) - przyczyny niedoboru

Wrodzony niedobór czynnika Castle’a jest bardzo rzadką chorobą spowodowaną mutacjami genu GIF, które są dziedziczone w sposób autosomalny recesywny. Pierwsze objawy wrodzonego niedoboru czynnika Castle’a pojawiają się bardzo wcześnie (przed 5. rokiem życia).

Częstszą przyczyną niedoboru czynnika Castle’a jest proces autoimmunizacyjny, w którym organizm wytwarza przeciwciała przeciwko czynnikowi.

Konsekwencją procesu autoimmunizacyjnego jest niedobór witaminy B12 oraz pojawienie się choroby Addisona-Biermera (inaczej niedokrwistość złośliwa). Przeciwciała mogą blokować wiązanie witaminy B12 z czynnikiem Castle’a lub blokować przyłączanie kompleksu witamina B12-czynnik Castle’a do specyficznych receptorów.

Jest to choroba, której następstwem jest zanik komórek okładzinowych żołądka, które produkują czynnik Castle’a. Choroba ma charakter postępujący i zaczyna się od łagodnego stanu zapalnego, gdzie w ciągu kilku lat skutkuje całkowitym zanikiem czynnika Castle’a i niedoborem witaminy B12.

Głównym objawem jest niedokrwistość megaloblastyczna oraz zaburzenia neuropsychiatryczne. Choroba Addisona-Biermera występuje znacznie częściej u osób pochodzących z północy Europy, niż u osób z innych regionów Europy i Afryki. Ponadto choroba bardzo często współistnieje z innymi chorobami z autoagresji.

Inne przyczyny niedoboru czynnika Castle’a to stan po częściowej lub całkowitej resekcji żołądka oraz zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka spowodowane zakażeniem bakterią Helicobacter pylori.

Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – objawy niedoboru

Konsekwencją niedoboru czynnika Castle’a jest brak możliwości wchłaniana witaminy B12 i jej niedobór. Witamina B12 pełni kluczowa rolę w powstawaniu układu krwiotwórczego, otoczek mielinowych w neuronach oraz syntezie neuroprzekaźników. Dlatego objawy niedoboru czynnika Castle’a to m. in.:

przewlekłe zmęczenie
męczliwość
bladość skóry i błon śluzowych
depresja
problemy z pamięcią
bóle głowy i zawroty głowy
drętwienie i/lub mrowienie w kończynach
zaburzenia czucia
osłabienie ostrości widzenia

Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – wskazania do badania

różnicowanie niedokrwistości makrocytarnej
niski poziom witaminy B12 we krwi
podejrzenie choroby Addisona-Biermera
obecność chorób z autoagresji, takich jak cukrzyca typu 1, choroba Addisona, choroba Hashimoto
zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka

Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – na czym polega badanie?

Czynnika Castle’a można oznaczyć w soku żołądkowym pobranym za pomocą zagłębnika po wcześniejszym podaniu pentagastryny (syntetyczna postać gastryny).

Innym podejściem jest pośrednia diagnostyka niedoboru czynnika Castle’a za pomocą testu Schillinga. Test polega na połknięciu przez pacjenta tabletki zawierającej znakowaną radioizotopem witaminy B12 oraz podanie domięśniowo po 1-2 godzinach nieznakowanej witaminy B12.

Następnie po 24 godzinach dokonuje sie pomiaru wydalania witamy B12 z moczem. Jednak biorąc pod uwagę złożoność testu i problemy związane ze stosowaniem środków radioaktywnych, obecnie test jest stosowany rzadko.

Najczęstszym i jednocześnie najmniej inwazyjnym badaniem jest oznaczanie we krwi przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a, które są uważane za specyficzny marker choroby Addisona-Biermera (występują u 40-80% chorych). Przeciwciała przeciwko czynnikowi Castle’a są głównie przeciwciałami IgG i występują w dwóch formach:

blokujące wiązanie witaminy B12 z czynnikiem Castle’a
blokujące przyłączanie kompleksu witamina B12-czynnik Castle’a do specyficznych receptorów na powierzchni komórek nabłonka

Przeciwciała są obecne zarówno we krwi, jak i soku żołądkowym. Jednak w tym ostatnim dominują przeciwciała IgA. Badanie wykonuje się na czczo z krwi żylnej pobranej ze zgięcia łokciowego. Cena badania waha się w granicach 70-120 zł.

Metody laboratoryjne stosowane do oznaczania przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a to Westernblot, ELISA i CLIA. Pozwalają one na wykrycie obydwu form przeciwciał, wykorzystując rekombinowane ludzkie antygeny. Dodatkowo metody CLIA i ELISA charakteryzują się wysoką czułością i specyficznością oraz pozwalają na ilościową ocenę poziomu przeciwciał, co jest bardzo pomocne w monitorowaniu choroby.

Czynnik Castle'a (czynnik wewnętrzny, IF) – wyniki

Obecność przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a przy współwystępującej niedokrwistości megaloblastycznej, niskim poziomie witaminy B12, pozytywnym teście Schillinga lub stwierdzeniu zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka wskazuje na chorobę Addisona-Biermera.

Ujemny wynik w kierunku przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a nie zawsze wyklucza chorobę Addisona-Biermera, ponieważ u połowy chorych przeciwciała te nie występują.

W przypadku wątpliwości warto rozważyć dodatkowo oznaczenie przeciwciał przeciwko komórkom okładzinowym żołądka, które również mogą występować u osób z chorobą Addisona-Biermera.

Piśmiennictwo:

Caquet R. 250 badań laboratoryjnych - kiedy zlecać, jak interpretować. PZWL Wydawnictwo Warszawa 2012, wydanie II.
Choroby wewnętrzne, pod redakcją Szczeklik A., Medycyna Praktyczna Kraków 2005.
Bizzaro N. i Antico A. Diagnosis and classification of pernicious anemia. Autoimmun Rev. 2014, 13(4-5), 565-8.

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

dr n. med. Karolina Karabin