Badania układu pokarmowego

Weryfikacja

Autor: lek. Patryk Jasielski

Badania układu pokarmowego pozwalają oceniać funkcjonowanie danego narządu (np. wydzielanie kwasu solnego przez żołądek) lub jego wygląd (np. w kolonoskopii). Każdy z organów może być badany różnymi metodami, w zależności od diagnozowanej choroby. Część z to proste ogólnodostępne badania, inne zaś wykonywane są jedynie w wyspecjalizowanych ośrodkach. Dowiedz się, jakie są rodzaje badań układu pokarmowego oraz w jaki sposób należy badać poszczególne narządy.

Spis treści

1. Mocznikowy test oddechowy
2. pH-metria i manometria przełyku
3. Amylaza i lipaza
4. Aminotransferaza alaninowa i asparaginianowa (ALT i AST)
5. Bilirubina
6. Gamma-glutamylotransferaza (GGT) i fosfataza zasadowa
7. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)
8. RTG przeglądowe jamy brzusznej
9. Ultrasonografia (USG) brzucha
10. Gastroskopia i kolonoskopia

Układ pokarmowy składa się z kilku części: przełyku, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego i grubego, wątroby, dróg żółciowych oraz trzustki. Dla każdego z tych narządów możliwe są do wykonania różne badania. Dzieli się je na:

• laboratoryjne, w których oznacza się stężenie różnych substancji we krwi
• badania czynnościowe, oceniające funkcjonowanie organu
• oraz obrazowe, służące do uwidocznienia różnych struktur.

Wykonywana jest jeszcze endoskopia, czyli obserwacja światła przewodu pokarmowego od wewnątrz, przy pomocy specjalistycznego sprzętu.

Mocznikowy test oddechowy

Jest to jeden z testów stosowanych w diagnostyce infekcji bakterią H. pylori w żołądku. Jest to drobnoustrój, odpowiedzialny za przewlekły stan zapalny żołądka i powstawanie choroby wrzodowej.

Test umożliwia wykrycie zakażenia bez konieczności wykonywania gastroskopii. Badanie polega na spożyciu mocznika znakowanego specjalnym węglem, radioaktywnym lub nie. Następnie po 10 lub 30 minutach pacjent wdmuchuje przez rurkę powietrze do probówek.

W probówkach przy pomocy specjalnego licznika, oblicza się zawartość znakowanego węgla w postaci dwutlenku węgla. Jeżeli infekcja H. pylori jest obecna, to wówczas bakteria ta rozłoży znakowany mocznik do wody i dwutlenku węgla, który można oznaczyć.

W przypadku braku bakterii wydychany gaz nie będzie zawierał znakowanego węgla. Jest to bardzo wiarygodne badanie. Należy jedynie pamiętać, aby nie zażywać antybiotyków 4 tygodnie przed badaniem oraz leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP) przez 2 tygodnie.

pH-metria i manometria przełyku

Jest to obecnie najlepszy sposób diagnostyki choroby refluksowej przełyku. W tym schorzeniu dochodzi do cofania się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Drażni ona jego ściany i powoduję objawy, takie jak zgaga, uczucie pieczenia i bólu za mostkiem, cofanie się treści pokarmowej do jamy ustnej.

Badanie to umożliwia ocenę częstości i czasu zarzucania zawartości żołądka, poprzez pomiar pH (czyli kwasowości) w dolnej części przełyku. Polega ono na wprowadzeniu przez nos specjalnej sondy z elektrodą, która mierzy stężenie jonów wodorowych (czyli właśnie pH).

Badanie to uzupełnia się manometrią. Służy ono ocenie kurczliwości mięśni przełyku i diagnozowaniu choroby refluksowej. Mierzy on zmiany ciśnienia w świetle przełyku.

Amylaza i lipaza

Amylaza jest enzymem rozkładającym cukry złożone do prostych. Lipaza z kolei odpowiada za rozkład tłuszczów. Obie substancje są wydzielane przez trzustkę.

Stosuje się ich pomiar w diagnostyce chorób tego narządu, głównie ostrego zapalenia trzustki, rzadziej przewlekłego. Podwyższenie poziomów tych enzymów we krwi powyżej trzykrotności wyniku prawidłowego jest charakterystyczne dla ostrego stanu zapalnego trzustki.

Stężenie amylazy podnosi się także w innych chorobach, m.in. w zapaleniu pęcherzyka żółciowego, w chorobach ślinianek czy w przewlekłej niewydolności nerek. Enzym ten przechodzi także do moczu i może być tam oznaczany.

Lipaza jest swoista dla chorób trzustki, tzn., że jej poziom jest podwyższony tylko w schorzeniach tego narządu. Dlatego jest on lepszy w diagnostyce ostrego zapalenia trzustki.

Aminotransferaza alaninowa i asparaginianowa (ALT i AST)

Oba enzymy odpowiedzialne są za metabolizm białek. W dużej ilości znajdują się w komórkach wątroby i używane są w diagnostyce schorzeń tego narządu. Ich podniesiony poziom powyżej normy świadczy o uszkodzeniu komórek wątroby, czyli hepatocytów.

Umiarkowany wzrost stężenia (poniżej 5 krotnego powyżej normy) lub duży (5-15 krotny) występuję w takich chorobach jak:

• stłuszczenie wątroby,
• alkoholowa choroba wątroby,
• przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B i C (WZW B/ WZW C),
• w uszkodzeniu przez leki i toksyny oraz w innych schorzeniach.

Bardzo duży wzrost (ponad 15-krotny) jest obserwowany w ostrym wirusowym zapaleniu wątroby, uszkodzeniu przez leki (głównie w zatruciu paracetamolem) i toksyny (zwłaszcza po zjedzeniu muchomora sromotnikowego) oraz w ostrym niedokrwieniu wątroby.

Bilirubina

Stanowi produkt rozpadu hemu z hemoglobiny, będącej transportem tlenu i znajdującej się w krwinkach czerwonych. Jest metabolizowana w wątrobie i wydzielana do żółci a następnie do jelit. To wzrost bilirubiny jest odpowiedzialny za występowanie żółtaczki, czyli żółtego zabarwienia skóry i oczu. Dzieli się ją na niesprzężoną, która nie została przekształcona w wątrobie, oraz na sprzężoną, wydzielaną już przez wątrobę. Razem nazywane są bilirubiną całkowitą.

W zależności od przyczyny może rosnąć stężenie jednego z rodzajów bilirubiny. Niesprzężona świadczy o wzmożonym rozpadzie krwinek czerwonych, czyli o hemolizie.

Sprzężona natomiast jest podniesiona w sytuacji zatkania dróg żółciowych, czyli w chorobach takich jak kamica pęcherzyka i dróg żółciowych, nowotwory wątroby, trzustki czy pęcherzyka i przewodów żółciowych.

Wzrost obu typów bilirubiny (czyli sprzężonej i niesprzężonej) może występować w przypadku ostrych i przewlekłych zapaleń wątroby (wirusowych, alkoholowych i innych), w zatruciach czy chorobach metabolicznych.

Gamma-glutamylotransferaza (GGT) i fosfataza zasadowa

Oba te enzymy wykorzystywane są w diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych. Poziom fosfatazy zasadowej jest podniesiony w zapaleniu i marskości (czyli zwłóknieniu) wątroby. Jest też czułym wskaźnikiem obecności kamicy żółciowej pęcherzyka i przewodów żółciowych oraz zapalenia pęcherzyka żółciowego.

GGT jest także podniesione w kamicy dróg żółciowych. W tej chorobie jest lepszym wskaźnikiem niż fosfataza zasadowa, gdyż jej stężenie rośnie szybciej i dłużej się utrzymuję.

Pomiar GGT jest przydatny w diagnostyce alkoholowej choroby wątroby – jej poziom jest podniesiony już w początkowych etapach choroby. Wzrost stężenia GGT może być spowodowany również nowotworem wątroby.

Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)

Jest to badanie służące uwidocznieniu dróg żółciowych. Początkowy etap wygląda jak gastroskopia. Wprowadza się endoskop przez przełyk i żołądek do dwunastnicy. Dalej podaje się kontrast do przewodu żółciowego wspólnego, który można obserwować w RTG. Jest też możliwość wprowadzania endoskopu do dróg żółciowych.

Badanie to służy diagnostyce nowotworów w obrębie przewodów żółciowych, poprzez pobieranie wycinków do analizy. Wykorzystywane jest także do usuwania kamieni z dróg żółciowych czy zakładania protezy przy zwężaniach.

RTG przeglądowe jamy brzusznej

Jest to jedno z podstawowych badań obrazowych stosowanych w chorobach układu pokarmowego. Wykonuje się je zazwyczaj na stojąco i/lub w pozycji leżącej na plecach. W dobie dostępności nowoczesnego dokładniejszego sprzętu, RTG jamy brzusznej wykonuje się w rzadkich przypadkach.

Jest ono wskazane w podejrzeniu niedrożności jelit oraz w perforacji (przedziurawieniu) przewodu pokarmowego. Czasem jest wykorzystywane w diagnostyce ostrego wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i jego powikłania w postaci rozdęcia okrężnicy.

Ultrasonografia (USG) brzucha

Stanowi podstawową metodę diagnostyki obrazowej w chorobach układu pokarmowego. Pozwala uwidocznić różne schorzenia narządów w jamie brzusznej, przede wszystkim wątroby, dróg żółciowych, trzustki, w mniejszym stopniu żołądka i jelit.

Można przy jej pomocy uwidocznić wielkość i strukturę wątroby, wodobrzusze (czyli nagromadzenie wody w jamie brzusznej) i zmiany ogniskowe tego narządu.

USG jamy brzusznej jest bardzo pomocne w diagnozowaniu zapalenia pęcherzyka żółciowego, gdyż umożliwia uwidocznienie kamieni żółciowych w jego obrębie.

W chorobach trzustki jest przydatne w diagnostyce ostrego zapalenia i nowotworów. USG pozwala na ocenę wypełnienia żołądka. Jest także pomocne w diagnostyce zapalenia wyrostka robaczkowego.

Gastroskopia i kolonoskopia

Są to dwa podstawowe i najczęściej wykonywane badania endoskopowe przewodu pokarmowego. Gastroskopia służy ocenie przełyku, żołądka oraz dwunastnicy. Stanowi podstawowe badanie w diagnostyce nowotworów tych narządów.

Jest przydatne w diagnostyce choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz infekcji bakterią H. pylori. Umożliwia pobranie wycinków do badania mikroskopowego. Gastroskopie wykorzystuje się do zatamowania krwawienia z żylaków przełyku czy z wrzodu żołądka.

Kolonoskopia jest badaniem endoskopowym jelita grubego. Podobnie jak gastroskopia, wykorzystywana w diagnostyce nowotworów.

Jest także przydatna w diagnostyce innych chorób jelit, m.in. wrzodziejącego zapalenia jelita grubego czy choroby uchyłkowej. W czasie kolonoskopii można pobrać próbki błony śluzowej jelit, jak też usunąć polipy i je zbadać. Jest najlepszym badaniem w profilaktyce raka jelita grubego.

lek. Patryk Jasielski