AIDS i HIV: ważne pytania

Na świecie żyje ok. 37 milionów ludzi z HIV. W Polsce codziennie dwie osoby dowiadują się, że mają wirusa. Zakażają się głównie młodzi, między 16. a 39. rokiem życia, ale notuje się coraz więcej przypadków HIV wśród osób po 40. roku życia.

Spis treści

1. Test na HIV - jak wygląda? [WIDEO]

Liczba nowych zarażeń wirusem HIV spadła na świecie w ciągu 10 lat o 40%, ale nie w Rosji. Tam w latach 2010-2016 liczba nowych zarażeń w Rosji wzrosła o 30%. Oficjalnie żyje tam 1,5 mln zakażonych (o tylu wiadomo, a stanowią oni zaledwie 20% nosicieli). Nie lepiej jest na Ukrainie. To stawia te państwa w jednym rzędzie z takimi krajami jak np. Etiopia

Problem HIV i AIDS może dotyczyć każdego, bo wirus przenosi się na osoby spoza kręgu obarczonego wysokim ryzykiem. Czy zwykłe codzienne kontakty z osobą zarażoną wirusem HIV stanowią zagrożenie, czy kobieta zakażona wirusem, może urodzić zdrowe dziecko, w jaki sposób rozprzestrzenia się wirus? - na te i inne pytania postaraliśmy się odpowiedzieć.

1. Na czym polega różnica między HIV i AIDS?

HIV (z ang. human immunodeficiency virus) jest to ludzki wirus upośledzenia odporności. Po wniknięciu do organizmu atakuje pewne typy białych ciałek krwi, powoli, ale systematycznie osłabiając układ immunologiczny człowieka, aż do momentu jego całkowitego zniszczenia. W końcu organizm staje się bezbronny wobec nawet banalnych infekcji, z którymi kiedyś radził sobie bez problemu. Stan bezbronności immunologicznej organizmu to AIDS (z ang. acquired immune de-ficiency syndrome), czyli zespół nabytego niedoboru odporności. Choroba jest skutkiem niesprawności układu immunologicznego spowodowanej długotrwałym niszczącym działaniem wirusa HIV.

4. Jak sprawdzić, czy jest się zakażonym HIV?

Wystarczy proste badanie na obecność wirusa krwi pobranej z żyły lub z palca. Jeżeli podejrzewasz zakażenie, możesz wykonać test (bez skierowania, bezpłatnie, anonimowo) w jednym z 28 specjalistycznych punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD) znajdujących się w większych miastach na terenie całego kraju. Tam też można uzyskać fachową odpowiedź na wszystkie pytania. Na podstawie rozmowy poprzedzającej badanie doradca ustali z tobą, czy jest to dobry moment na zrobienie testu, oraz wyjaśni, czy rzeczywiście istnieje ryzyko zakażenia. Badanie można też zrobić w poradni przy klinice chorób zakaźnych i niektórych stacjach sanitarno-epidemiologicznych. Odpłatnie wykonuje je wiele prywatnych laboratoriów. Ale tylko w nielicznych pobranie krwi poprzedzone jest rozmową z pacjentem. Ważne, żeby badania nie robić od razu. W zależności od rodzaju testu, zakażenie można wykryć po 2 tygodniach lub dopiero po 1,5–3 miesiącach od ryzykownego zachowania. Ujemny wynik po tym okresie oznacza, że nie wykryto HIV. Wynik testów przesiewowych otrzymuje się zazwyczaj już następnego dnia. Jeśli jest dodatni lub wątpliwy, zawsze wymaga wykonania testu potwierdzającego. Testy szybkie znajdują zastosowanie tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. w przypadku rodzących kobiet, które w czasie ciąży nie miały robionego badania w kierunku wirusa HIV.

Test na HIV - jak wygląda? [WIDEO]

2. Czy to znaczy, że im większa liczba partnerów, tym większe ryzyko zakażenia wirusem?

Zakażenie HIV zależy nie tyle od liczby i stanu zdrowia partnerów, ile od stopnia ryzyka naszego postępowania. Zwykle najpierw zakaża się osoba zachowująca się ryzykownie, ale przez partnerów przenosi wirus na osoby spoza „podejrzanego” kręgu. I choć najbardziej narażone są osoby często zmieniające partnerów, tak naprawdę problem dotyczy każdego, niezależnie od płci. Wystarczy chwila zapomnienia, w delegacji, na wakacjach, by skomplikować sobie życie. Szacuje się, że zakaźny jest 1 na 100–200 kontaktów seksualnych z osobą zakażoną wirusem. Problem w tym, że jedna osoba może złapać wirusa po setnym, a inna w czasie pierwszego stosunku z zakażonym. Specjaliści przekonują, że najłatwiejszą drogą przeniesienia wirusa jest kontakt seksualny z zakażonym często nieświadomie partnerem. Wiele kobiet zakaziło się wirusem od pierwszego i jedynego mężczyzny.

3. W jaki sposób rozprzestrzenia się wirus HIV?

Musi dojść do bezpośredniego kontaktu zakażonej krwi (wystarczy mniej niż kropla) lub płynu ustrojowego zawierającego wirus (sperma, płyn, który wydziela się z członka po wzwodzie, wydzielina pochwy i szyjki macicy, w tym krew menstruacyjna) z raną, świeżym otarciem naskórka lub błony śluzowej, zadrapaniem. Dziś większość zakażeń jest przenoszonych przez kontakty seksualne: tradycyjne, analne, oralne i wszystkie praktyki, którym towarzyszy przerwanie ciągłości błony śluzowej lub naskórka. Największe ryzyko stanowi seks analny dla partnera biernego. Śluzówka odbytu jest cienka i podatna na urazy, więc podczas stosunków często ulega uszkodzeniom i w ten sposób wirus może z łatwością wniknąć do organizmu. Stosunki tradycyjne wymienia się jako następne w kolejności. Ryzyko zakażenia zwiększają inne choroby przenoszone drogą płciową, np. kiła (towarzyszą jej małe ranki na narządach płciowych, które stanowią drogę wniknięcia wirusa). Bardzo łatwo zakazić się HIV, wstrzykując sobie narkotyki albo inne substancje za pomocą tych samych igieł, strzykawek, rozmaitych akcesoriów co osoba zakażona. Można przenieść wirus z matki na dziecko, głównie w czasie porodu. Pokarm też stwarza ryzyko zakażenia. Wszystkie te sytuacje, choć ryzykowne, nie zawsze kończą się zakażeniem.

5. Czy kobiety są bardziej narażone na zakażenie wirusem HIV?

Okazało się, że w kontaktach heteroseksualnych ryzyko przeniesienia wirusa podczas tradycyjnego stosunku z mężczyzny na kobietę jest ok. 20 razy większe niż z kobiety na mężczyznę. Nie wynika to jednak ze zwiększonej podatności organizmu. Jedną z przyczyn jest różnica w budowie anatomicznej narządów płciowych. Obszar wrażliwy na zakażenie (błona śluzowa pochwy i szyjki macicy) jest u kobiet większy niż u mężczyzn (penis jest pokryty skórą, która dla HIV stanowi barierę, jedynie niewielka obwódka błony śluzowej wokół cewki i wewnętrzna warstwa pod napletkiem może być drogą zakażenia). Ponadto nasienie pozostaje po wytrysku w narządach kobiety, a to wydłuża kontakt wirusa z wrażliwą błoną śluzową. Próby wypłukania nasienia po stosunku pogarszają sytuację – robiąc sobie irygacje, można uszkodzić śluzówkę, ułatwiając wirusom wniknięcie do organizmu. Śluzówka narządu rodnego jest bardzo delikatna i w trakcie stosunku łatwo ulega otarciom. Ryzyko zakażenia zwiększają również stany zapalne miejsc intymnych i niedostateczne nawilżenie pochwy. Ze względu na to, że w krajach rozwiniętych odnotowuje się więcej zakażeń wśród mężczyzn, siłą rzeczy jest też większe prawdopodobieństwo, że kobieta spotka zakażonego mężczyznę niż odwrotnie.

6. Jak ustrzec się przed wirusem HIV?

Dopóki naukowcom nie uda się opracować szczepionki, która rozprawi się z wirusem, jedyną skuteczną ochroną przed HIV jest profilaktyka. Po prostu trzeba unikać ryzykownych sytuacji i zachowań, które mogą prowadzić do zakażenia HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową, zachowując przy tym zdrowy rozsądek. Lepiej nie nadużywać alkoholu, bo wtedy traci się zdolność realnej oceny sytuacji. Decydując się na kontakt seksualny z osobą, której się dobrze nie zna, lub często zmieniając partnerów, trzeba kierować się zasadą ograniczonego zaufania. Najlepszym zabezpieczeniem w kontaktach seksualnych jest prezerwatywa – sprawdzonej marki (wyprodukowana przez firmę przestrzegającą procedur kontroli jakości, z atestem i datą ważności) i właściwie użyta zmniejsza ryzyko zakażenia HIV o ponad 90 proc. (nie wymyślono jeszcze 100-procentowej ochrony). Zabiegi pielęgnacyjno-kosmetyczne, tatuaże, przekłuwanie uszu itp. powinno się wykonywać tylko w miejscach budzących zaufanie, z użyciem jednorazowych lub wysterylizowanych narzędzi.

7. Co może sugerować, że doszło do zakażenia wirusem HIV?

Niektórzy zarażeni wirusem HIV nie mają żadnych dolegliwości, inni – przypominające grypę (gorączka, łamanie w kościach). Mogą powiększyć się węzły chłonne, zrobić afty, opryszczka. Po tygodniu, dwóch wszystko mija bez śladu. Okres bezobjawowy może trwać kilkanaście lat. Jednak wirus w ukryciu niszczy układ odpornościowy. U 96 proc. zakażonych wcześniej czy później ujawniają się symptomy AIDS: infekcje (np. nawracające bakteryjne zapalenie płuc, gruźlica, salmonelloza, cytomegalia, toksoplazmoza, owrzodzenie skóry) oraz choroby nowotworowe. Czasami AIDS atakuje błyskawicznie – od zakażenia HIV do wystąpienia objawów choroby mija tylko kilka miesięcy.

8. Czym grozi kontakt z nosicielem HIV?

Codzienne kontakty z osobą zakażoną nie stanowią zagrożenia. Nie zakazimy się, pijąc z tego samego kubka, przez podanie ręki, przyjacielski pocałunek, nawet gdy ktoś ma kaszel, kicha, bo HIV nie przenosi się drogą kropelkową. Można dotykać wspólnych sprzętów, klamek, słuchawek, klawiatury komputera, pożyczać ubranie, korzystać ze wspólnej łazienki. Bezpieczne jest też pływanie w basenie. HIV nie przenoszą komary ani inne owady. Nie ma też dowodów na zakażenie przez kontakt ze śliną, łzami, potem, moczem lub kałem chorego. Jednak nawet niewielka ilość krwi w tych wydzielinach może zainfekować. Jeśli zakażona krew pojawi się w ślinie, np. z dziąseł po intensywnym myciu zębów, wirus może przenieść się na inną osobę np. w czasie całowania  albo seksu oralnego.

9. Czy krew pozostała na cążkach długo zakaża?

HIV jest wirusem niestabilnym – szybko ginie poza organizmem człowieka. Krew musi być świeża, jeszcze niezakrzepła, żeby istniało ryzyko zakażenia. To samo dotyczy innych zakażonych wydzielin ustrojowych pozostałych np. na ubraniu, ręczniku. Wirusa niszczą zwykłe środki odkażające, zwłaszcza z chlorem, oraz temperatura 56°C.

10. Czy zakażona matka może urodzić zdrowe dziecko?

Jeśli przyszła mama wie o zakażeniu i jest pod opieką ginekologa-położnika oraz specjalisty zajmującego się leczeniem osób z HIV, ma prawie 100 proc. szansy, że urodzi zdrowe dziecko (planując macierzyństwo lub w ciąży, warto wykonać test na obecność HIV). Zwykle od drugiego trymestru oraz podczas porodu kobieta musi zażywać leki antyretrowirusowe. Ciążę rozwiązuje się przez cesarskie cięcie przed rozpoczęciem akcji porodowej (zmniejsza to ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko). Zarówno noworodkowi, jak i mamie podaje się preparaty hamujące namnażanie się wirusa

11. Co robić, gdy pęknie prezerwatywa?

Jeżeli dojdzie do narażenia (ekspozycji) na zakażenie, trzeba jak najszybciej – najlepiej w ciągu kilku godzin – skonsultować się ze specjalistą zajmującym się HIV. W godzinach pracy pomocy udzielają specjalistyczne poradnie chorób zakaźnych, przez całą dobę pełnią dyżury szpitale i oddziały zakaźne. Na podstawie wywiadu lekarz oceni stopień zagrożenia i podejmie decyzję o dalszym postępowaniu. Może zalecić leki antyretrowirusowe (takie same podaje się osobom zakażonym), które trzeba przyjmować przez 4 tygodnie. Aby terapia była skuteczna, należy ją rozpocząć do 48 godzin od zdarzenia. Można ją też zastosować po ryzykownym skaleczeniu, np. przypadkowym zakłuciu igłą porzuconą przez narkomanów (ryzyko zakażenia zmniejsza wymycie skaleczonego miejsca dużą ilością wody z mydłem). Pełen cykl leczenia profilaktycznego to wydatek ok. 5 tys. zł. Terapia jest bezpłatna, pokrywana z budżetu ministerstwa zdrowia, jeśli do zagrożenia HIV doszło w wyniku gwałtu i wszystkich wypadków, np. zakłucia się igłą niewiadomego pochodzenia na plaży.

12. Jak leczy się pacjentów chorych na AIDS?

Choremu spełniającemu określone kryteria medyczne podaje się leki (obecnie stosuje się ponad 20 preparatów w różnych kombinacjach), które atakują wirus na różnych etapach rozwoju – terapia antyretrowirusowa HAART. Właściwie dobrana pozwala zmniejszyć liczbę cząsteczek wirusa we krwi tak, że przestają być wykrywalne. Układ odpornościowy zostaje odbudowany i chory wraca do normalnego życia. Terapia pozwala zachować dobre zdrowie przez lata, jeśli przestrzega się zaleceń lekarza. Tabletki trzeba brać o określonej porze i nie wolno ich odstawić bez konsultacji z lekarzem. Często pojawiają się skutki uboczne (np. biegunki, wymioty), co jest dla pacjenta nie-zwykle uciążliwe. Terapię należy kontynuować do końca życia – przerwanie jej powoduje szybki wzrost ilości wirusa i nawrót dolegliwości. Nieznane są metody wyleczenia. AIDS jest wciąż przewlekłą chorobą śmiertelną.

miesięcznik "Zdrowie"