Zespół stresu opiekuna - co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie zespołu stresu opiekuna

Zespół stresu opiekuna pojawia się u osób sprawujących długotrwałą opiekę nad osobą starszą lub przewlekle chorą. Opiekunowie często rezygnują ze swojego życia, by móc zająć się podopiecznym, a takie bezgraniczne poświęcenie i przytłaczający ciężar obowiązków mogą z czasem doprowadzić do frustracji, a nawet do depresji. Co to jest zespół stresu opiekuna? Jak rozpoznać objawy? Czy istnieje skuteczna terapia?

Spis treści

1. Zespół stresu opiekuna - przyczyny
2. Zespół stresu opiekuna - objawy
3. Zespół stresu opiekuna może doprowadzić do cukrzycy, wrzodów i chorób serca
4. Zespół stresu opiekuna - jak sobie z nim radzić?
5. Zespół stresu opiekuna - pomocy można szukać w grupach wsparcia

Zespół stresu opiekuna (CSS - Caregiver Stress Syndrome) to stan fizycznego, psychicznego i emocjonalnego wyczerpania, który pojawia się u części osób sprawujących długotrwałą opiekę nad kimś, kto nie może samodzielnie funkcjonować – zwykle nad osobą starszą lub przewlekle chorą.

Zespół stresu opiekuna - przyczyny

Opieka nad osobą niesamodzielną, schorowaną, np. seniorem, to ciężka praca. Taka osoba najczęściej wymaga całodobowej opieki, w czasie której potrzebuje pomocy przy wykonywaniu podstawowych czynności - jedzeniu, chodzeniu, myciu się, a nawet przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych. Niestety, ten ogromny ciężar obowiązków spada zwykle tylko na jedną osobę - najczęściej na współmałżonka lub dziecko osoby chorej. Opiekun rezygnuje z życia rodzinnego, towarzyskiego i zawodowego, by pozostać w domu wraz ze swoim podopiecznym - w domu, który z czasem staje się swego rodzaju więzieniem.

Dodatkowo otoczenie (lekarze, rodzina, przyjaciele), które rzadko wspiera opiekuna w tym ciężkim zadaniu, wywiera na niego ogromną presję, ponieważ oczekuje pełnego zaangażowania się w opiekę i idealnego wywiązywania się ze swoich obowiązków, co jest bardzo trudne. Niestety, brak pełnego poświęcenia może zostać odebrany jako egoizm, przejaw braku miłości. W związku z tym opiekun stara się całkowicie oddać się swojej pracy, co zwykle jest zadaniem ponad jego siły.

Sytuację często pogarsza brak komunikacji z chorym, utrudnianie przez niego wykonywania obowiązków, a także brak wdzięczności z jego strony - opiekunowie często czują się niedocenieni i niezauważeni przez osobę, której się poświęcają. Podopieczni niekiedy mogą być wręcz negatywnie nastawieni do swojego opiekuna. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku chorób otępiennych, Alzheimera albo udaru.

Innym ważnym czynnikiem, który utrudnia pracę opiekuna, jest brak wsparcia finansowego. Opiekun rezygnuje z pracy, w związku z tym jego budżet jest znacznie ograniczony, a emerytury i renty inwalidzkie podopiecznych często nie są w stanie zapewnić im godnych warunków życia. Tymczasem podopieczny może potrzebować m.in. leków, pieluchomajtek, materaca przeciwodleżynowego, sprzętu rehabilitacyjnego (który mógłby w części odciążyć opiekuna) itp., co jest dość kosztowne.

Zespół stresu opiekuna - objawy

Na początku pojawia się lęk związany z nową sytuacją, uczucie osamotnienia, pozostawienia samemu sobie z problemami (często mimo wcześniejszych zapewnień o otrzymaniu pomocy), bezsilności i beznadziejności (co jest spowodowane m.in. brakiem informacji na temat choroby oraz sposobów postępowania z chorym). Opiekun może mieć nawet poczucie winy, że za mało z siebie daje, że jego starania nie są wystarczające. Z czasem staje się apatyczny i coraz bardziej zamknięty w sobie.

Jak wynika z badań, od 11 do 52 proc. osób opiekujących się chorymi członkami rodziny cierpi na depresję.

Kolejnym etapem jest pojawienie się nerwowości, drażliwości, irytacji, złości, a nawet wściekłości. W końcu przedłużające się napięcie nerwowe doprowadza do rozwoju frustracji. Jeśli opiekun w porę sam nie otrzyma pomocy, może dojść do rozwoju depresji, co może stanowić zagrożenie nie tylko dla zdrowia i życia jego samego, lecz także jego podopiecznego.

Ponadto przewlekły stres doprowadza do pojawienia się objawów wyczerpania fizycznego, takich jak zmęczenie, dolegliwości bólowe - najczęściej głowy, szyi, pleców. Skutkiem przewlekłego stresu są także problemy ze snem i koncentracją. Zdarza się czasem, że opiekun nieświadomie przejmuje objawy choroby podopiecznego (np. zaniki pamięci). Może nawet dojść do rozwoju uzależnienia, np. od alkoholu.

Zespół stresu opiekuna - jak sobie z nim radzić?

Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę z tego, że opiekun nie może być zamknięty w domu wraz ze swoim podopiecznym 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu. Opiekun musi mieć czas dla siebie, aby mógł odpocząć, zrelaksować się, być aktywny fizycznie, porozmawiać ze znajomymi, przyjaciółmi, aby mógł zapomnieć o problemach, z którymi boryka się na co dzień. Dlatego potrzebuje wsparcia ze strony innych osób, o które nie powinien się bać prosić.

Ponadto opiekun ma prawo do odczuwania negatywnych emocji – wobec siebie, a także wobec chorego. Są one czymś zupełnie naturalnym. Ważne, aby umiał sobie z nimi radzić i dawał im upust (np. podczas aktywności fizycznej). Tłumienie emocji tylko pogarsza stan psychiczny opiekuna.

Wielu opiekunów na początku wykonywania swojej pracy posiada niewielką wiedzę na temat schorzenia, z którym zmaga się jego podopieczny, co znaczenie utrudnia wykonywanie pracy. W związku z tym dobrze jest porozmawiać z lekarzem na ten temat, można też zwrócić się do stowarzyszeń, które skupiają ludzi z podobnymi schorzeniami.

Monika Majewska