Zespół opóźnionej fazy snu (DSPS) – co to jest, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zespół opóźnionej fazy snu (DSPS) to zaburzenie snu polegające na zbyt późnym zasypianiu. Najczęściej występuje u młodzieży i stanowi około 7 procent wszystkich pacjentów cierpiących na bezsenność. Dowiedz się, jak zdiagnozować i jak skutecznie leczyć zespół opóźnionej fazy snu.

Spis treści

1. Zespół opóźnionej fazy snu a bezsenność
2. Zespół opóźnionej fazy snu - przyczyny
3. Zespół opóźnionej fazy snu - diagnostyka
4. Zespół opóźnionej fazy snu - leczenie

Zespół opóźnionej fazy snu, nazywane także DSPS, DSPD lub DSWPD, zaliczany jest do zaburzeń rytmu dobowego i klasyfikuje się je jako DSM-IV TR. Dyssomnię tego typu cechuje opóźnienie głównego epizodu snu o 3-6 godzin w porównaniu ze standardową porą snu. W praktyce oznacza to, że chorzy na DSPD nie zasypiają wcześniej niż przed 2 w nocy a 6 rano, a do tego budzą się około 12 w południe.

Dodatkowo, chory nie jest w stanie zasnąć ani obudzić się o oczekiwanej, wcześniejszej godzinie, a największą sprawność osiąga wieczorem oraz w pierwszej części nocy. Jeśli w związku z codziennymi obowiązkami osoby z zespołem opóźnionej fazy snu zmuszone są do wcześniejszego wstawania, wpływa to negatywnie na ich koncentrację oraz sprawia, że osoby te są zmęczone i senne.

Zespół opóźnionej fazy snu występuje u młodych osób i boryka się z nią nawet 7-16% młodzieży. Rzadko występuje u osób powyżej 30. roku życia i uważa się, że zespół opóźnionej fazy snu dotyczy blisko 0,2% ogólnej populacji.

Najczęściej wykrywany jest w momencie, gdy osoby z DSPS muszą np. pójść do szkoły i późne chodzenie spać oraz poranne wstawanie staje się problemowe. Z reguły objawy tego schorzenia ustępują w późniejszym wieku, gdy fazy snu przesuwają się na wcześniejsze.

Zaburzenia snu często są bagatelizowane nie tylko przez chorych, ale także ich bliskich. Osoby, których nie dotyczą, nie są w stanie zrozumieć, że rady typu "połóż się wcześniej spać" nie są skuteczne. Istotnym jest, że w zespole opóźnionej fazy snu przyczyną jego występowania nie są błędne nawyki wynikające np. ze stylu życia.

Dlatego też, młode osoby, które nie potrafią zasnąć, nie mają tego problemu w wyniku grania do późna na komputerze lub oglądania w nocy telewizji. Jest to kolejne zaburzenie, które tak jak bezsenność, należy leczyć. Dowiedz się, czy stosowanie melatoniny to jedyny, skuteczny sposób, by wreszcie zasnąć o "ludzkiej" porze.

Zespół opóźnionej fazy snu a bezsenność

Chociaż zespół opóźnionej fazy snu jest podobny do bezsenności, to warto podkreślić, że znacząco się od niej różni. U osób borykających się z DSPD pory pójścia spać są ogólnie uznawane jako poza normą, jednak już sam sen jest prawidłowy - chorzy nie wybudzają się z niego, sen jest głęboki, a po przebudzeniu osoby te czują się wypoczęte.

Dlatego też określanie zespołu opóźnionej fazy snu jako bezsenność jest błędne, gdyż u drugiej grupy chorych sen nie przynosi regeneracji, często jest przerwany i płytki, przez co po przebudzeniu osoby te nie są wypoczęte, a wręcz przeciwnie - rozdrażnione, zdekoncentrowane i zmęczone.

Zespół opóźnionej fazy snu - przyczyny

Mimo licznych badań dotyczących zaburzeń snu, do tej pory nie istnieją jasno określone przyczyny zespołu opóźnionej fazy snu. Wiadomym jest, że zaburzenie powstaje na skutek niezgodności pomiędzy naturalnym rytmem organizmu, a społecznymi normami warunkującymi pory na aktywność i odpoczynek. Może to być wynikiem zaburzeń mechanizmów regulujących rytmy okołodobowe, które są znacznie dłuższe niż 24 godziny.

Warto także podkreślić, że zespół opóźnionej fazy snu nie wynika z niewłaściwych nawyków higieny snu związanych np. ze stylem życia, jak to ma miejsce w przypadku nawykowego opóźnienia fazy snu. W tym przypadku osoby z DSPS nie mogą tak łatwo dopasować się do ogólnie panujących norm i w ich przypadku nie pomaga rada typu "po prostu idź wcześniej spać".

Specjaliści podkreślają, że przyczynami zespołu opóźnionej fazy snu może być długi rytm dobowy chorego lub niska wrażliwość organizmu na czynniki zewnętrzne, takie jak światło w ciągu dnia powodujące aktywność i ciemność w nocy skłaniająca do odpoczynku.

Zespół opóźnionej fazy snu - diagnostyka

Aby zdiagnozować u chorego zespół opóźnionej fazy snu, późne zasypianie i budzenie się musi trwać co najmniej trzy miesiące, a także mieć negatywne konsekwencje, takie jak np. złe samopoczucie.

Dodatkowo, zdiagnozowanie DSPS jest możliwe tylko wtedy, gdy chory po samodzielnym wyborze pory spania oraz budzenia się, jest wypoczęty i deklaruje, że wtedy jego długość oraz jakość snu jest zadowalająca.

Aby sprawdzić, czy chory faktycznie ma zespół opóźnionej fazy snu, specjalista przeprowadza wywiad, w którym potwierdza, czy zaburzenie nie wynika z innych dolegliwości, takich jak np. choroby neurologiczne, zaburzenia psychiczne czy somatyczne, a także stosowania środków farmakologicznych lub substancji psychoaktywnych.

Aby zdiagnozować zespół opóźnionej fazy snu, konieczne jest prowadzenie dziennika snu lub wykonanie badania aktygraficznego.

Jeśli mierząc rytm aktywności i spoczynku przez minimum 7 dni (najlepiej 14 dni), chory będzie wykazywał opóźnienie okresu snu, jest to podstawa, by zdiagnozować DSPS.

Inne, rzadziej stosowane sposoby diagnostyki zespołu opóźnionej fazy snu to m.in. pomiar wewnętrznej temperatury ciała lub pomiar wieczornego rytmu wydzielania melatoniny.

Zespół opóźnionej fazy snu - leczenie

Leczenie zespołu opóźnionej fazy snu polega przede wszystkim na stosowaniu środków farmakologicznych takich jak melatonina. Stosuje się ją z reguły na 5-7 godzin przez porą zasypiania, co sprawia, że pacjent kładzie się spać i budzi się wcześniej. Ponadto, nie zaleca się stosowania środków nasennych bądź stymulujących.

Ponadto, u chorych stosuje się także fototerapię - ekspozycja na jasne światło o poranku przyspiesza fazy rytmów okołodobowych. Terapia ta trwa zazwyczaj 1-2 tygodnie. Polega na tym, że chory, początkowo zaraz po wybudzeniu zaczyna ekspozycję przez 30-120 minut. Każdego kolejnego dnia, ekspozycja odbywa się o 30-60 minut wcześniej. Dodatkowo, w godzinach wieczornych pacjent powinien unikać ekspozycji na światło.

Ponadto, leczenie zespołu opóźnionej fazy snu wymusza na chorym, aby dbał o regularność pór wstawania i chodzenia spać. Nie powinien ich zmieniać także w dni wolne, gdyż to negatywnie wpłynie na rytm okołodobowy.

Istotnym jest także, aby poranek u pacjentów był aktywny, dlatego też warto zdecydować się m.in. na chłodny prysznic, zjeść obfite śniadanie, wypić ciepły napój i szybko wyjść na ekspozycję światła jasnego. Z kolei wieczorami, chorzy nie powinni korzystać ze źródeł emitujących światło niebieskie (telefony, tablety, telewizory). Leczenie, które przynosi zadowalające efekty musi trwać około 6-8 tygodni.

O autorze

Sonia Młodzianowska

Dziennikarka, redaktorka, copywriter. Publikuje w czasopismach i na portalach o tematyce zdrowotnej i parentingowej. Należy do Stowarzyszenia Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Sonia Młodzianowska