Zegar biologiczny zimą. Jak zima i brak światła wpływają na organizm?

Dlaczego zimą jesteśmy senni i więcej jemy? Odczuwamy spadek nastroju, mamy kłopoty z koncentracją i trudno nam wstać z fotela. Okres jesieni i zimy to w naszym naturalnym cyklu biologicznym czas wyciszenia. Jak zima i brak światła wpływają na organizm? Jak najlepiej przetrwać ten czas?

Spis treści

1. Jak brak światła wpływa na układ hormonalny?
2. Zimą spada poziom serotoniny, dopaminy i beta-endorfiny
3. Zimowy nadmiar melatoniny kołysze nas do snu
4. Zimą ciało domaga się więcej wody
5. Zimą płucom zaczyna brakować tlenu
6. Organizm broni się przed zimnem

To, że zima i brak światła słonecznego wpływa na organizm wiedzą wszyscy. Wiecej śpimy i jemy, mniej się ruszamy. Nie wszyscy jednak wiedzą, że to spowolnienie nie wynika z lenistwa, a jest bardzo złożoną reakcją organizmu na brak światła.

Jak brak światła wpływa na układ hormonalny?

Światło słoneczne reguluje praktycznie wszystkie procesy zachodzące w organizmie. Promienie światła padają na receptory znajdujące się w oku (czopki i pręciki na siatkówce), następnie zostają przekształcone w impulsy, które docierają do centralnego układu sterowania, jakim jest mózg. A zimą jest ciemno, gdy rano wychodzimy z domu i gdy do niego wracamy. Sztuczne oświetlenie jest zbyt słabe, by zrekompensować niedobór promieni słonecznych. W dni wolne także siedzimy w zamkniętych pomieszczeniach, bo pogoda nie zachęca do spacerów.

Zimą spada poziom serotoniny, dopaminy i beta-endorfiny

W ciągu dnia spada nam poziom serotoniny, dopaminy i beta-endorfiny. Niedobór tych hormonów m.in. sprawia, że wolniej reagujemy na bodźce zewnętrzne, pogarsza się nasza sprawność intelektualna, szybciej się męczymy. Szczególnie ważna jest serotonina, która bierze udział w regulacji ciśnienia krwi oraz temperatury ciała, w procesach krzepnięcia krwi, stymuluje też ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy.

Ponadto ośrodki przyjemności w mózgu nie są odpowiednio pobudzane. Odczuwamy to jako spadek nastroju, popadamy w apatię. W naszej szerokości geograficznej zimową chandrę odczuwa aż 20 proc. osób. Podatne są zwłaszcza kobiety – na sezonowy spadek nastroju zapadają 4 razy częściej niż mężczyźni.

Niedobór emitowanych przez słońce promieni nadfioletowych sprawia, że w skórze wytwarza się za mało witaminy D. Związek ten nie tylko ułatwia przyswajanie wapnia i fosforu (to sekret mocnych kości i zdrowych zębów), ale też reguluje wydzielanie insuliny i obniża poziom złego cholesterolu, bo aby ją wyprodukować, organizm zużywa sporo własnego cholesterolu.

Zimowy nadmiar melatoniny kołysze nas do snu

Czas zimowy ma także wpływ na inną ważną w naszym organizmie substancję, której wydzielanie uzależnione jest od ilości światła. To melatonina, zwana hormonem snu. Jej poziom rośnie, gdy robi się ciemno, dlatego chce nam się spać.

Gdy jest dużo światła, produkcja hormonu snu spada i czujemy przypływ energii. Niestety, zimą dni są krótkie, a niebo często bywa zasnute chmurami. Dlatego poziom melatoniny przez całą dobę utrzymuje się na dość wysokim poziomie.

Z tego samego powodu w ciągu dnia jesteśmy bardziej ociężali, mniej sprawni. Nocą zaś częściej miewamy kłopoty ze snem: wybudzamy się lub nie możemy zasnąć i wstajemy niewyspani. Wysoki poziom melatoniny ma wpływ na wiele narządów wewnętrznych. Np. hamuje czynności tarczycy, która wydziela wtedy mniej tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Gdy jest ich za mało, metabolizm zwalnia i przybieramy na wadze.

Zimą ciało domaga się więcej wody

Jesienią i zimą skóra traci wilgoć prawie 2 razy szybciej niż latem. To zasługa wysuszającego działania wiatru i mroźnego powietrza, ale także długiego przebywania w niewietrzonych, ogrzewanych kaloryferami pomieszczeniach. Nie tylko skóra staje się przesuszona i bardziej skłonna do podrażnień.  

Brak wody w organizmie daje o sobie znać chronicznym zmęczeniem, ponieważ krew gęstnieje, płynie wolniej i z tego powodu do wszystkich komórek naszego ciała dociera mniej substancji odżywczych. Wysychają śluzówki i w efekcie organizm gorzej broni się przed atakami chorobotwórczych drobnoustrojów.

Zimą płucom zaczyna brakować tlenu

Największym zagrożeniem dla płuc jest skażone substancjami chemicznymi powietrze. Zawartość tych zanieczyszczeń jest największa późną jesienią, zimą i wczesną wiosną, bo wtedy brakuje naturalnych filtrów, jakimi są liście roślin. O tej porze roku w dużych miastach zawartość tlenu spada nawet do 18 proc., czyli zaledwie pokrywa minimalne zapotrzebowanie człowieka. Dodatkowo niskie temperatury wywołują skurcz naczyń krwionośnych, pogorszenie ukrwienia, a tym samym gorsze rozprowadzanie tlenu po całym organizmie.

Organizm broni się przed zimnem

Nasz organizm na wiele sposobów broni się przed zimnem:  naczynia krwionośne w skórze kurczą się, by zmniejszyć ucieczkę ciepła, podobnie reagują naczynia zaopatrujące niektóre narządy wewnętrzne. Zmniejsza się pocenie, a jednocześnie przyśpiesza metabolizm, by wytworzyć więcej energii. To wszystko wprawdzie chroni przed wyziębieniem, ale również może prowadzić do zwiększenia ilości toksycznych produktów przemiany materii, zwłaszcza że zimą jadamy więcej mięsa i wędlin.

miesięcznik "Zdrowie"