Zakupoholizm: przyczyny, objawy i leczenie
Zakupoholizm - dla osób, która na niego cierpią wyprzedaże trwają niejako cały czas i ciągle kupują one bardzo dużo rzeczy. Sprawdź, czym dokładnie jest zakupoholizm, przeczytaj, jakie mogą być jego objawy, a także dowiedz się, na czym polega leczenie zakupoholizmu.
Spis treści
Zakupoholizm wydaje się pojęciem stosunkowo nowym, w praktyce jednak wcale tak nie jest. Skłonność do "przymusowego" nabywania różnych rzeczy opisywano bowiem już w pierwszej połowie XX wieku (autorami tychże opisów byli Bleuler i Kraepelin).
Zakupoholizm bywa nazywany bardzo różnorodnie – zetknąć się można m.in. z terminami oneomania (od greckich słów "onemai", czyli kupić i "mania", oznaczającego szaleństwo), oniomania (pojęcie również wywodzące się z greki, stanowiące połączenie słów "onios" – na sprzedaż i "mania") czy kupnoholizm. W anglojęzycznej, profesjonalnej zaś literaturze zakupoholizm określany bywa głównie jako compulsive buying disorder.
Niejednoznaczne są nie tylko definicje, ale i kryteria rozpoznawania uzależnienia od zakupów – to przede wszystkim z tego powodu ciężko o dokładne statystyki, które dotyczyłyby rozpowszechnienia tego problemu w populacji. Szacunkowe dane wskazują jednak na to, że zmagać się z tym zaburzeniem może nawet 15% spośród wszystkich ludzi. Początek zakupoholizmu ma zwykle miejsce dość wcześnie, bo w drugiej dekadzie życia. Zdecydowanie częściej niż u mężczyzn problem ten spotykany bywa u kobiet.
Przyczyny zakupoholizmu
Zakupoholizm zaliczany jest do grupy zaburzeń kontroli nawyków oraz popędów. W innym ujęciu traktowany jest on za jedno z uzależnień behawioralnych (w grupie tej uzależnienie od zakupów znajduje się razem z m.in. uzależnieniem od telefonu komórkowego, uzależnieniem od Internetu czy uzależnieniem od uprawiania sportu).
Podobnie jak i w przypadku wszystkich wymienionych wyżej problemów, tak i w przypadku zakupoholizmu nie sposób jest jednoznacznie stwierdzić, co też doprowadziło do jego wystąpienia u danej osoby. Ogólnie dominuje pogląd, że wpływ na rozwój uzależnienia od zakupów mają wspólnie działające czynniki natury biologicznej, społecznej oraz środowiskowej.
Jeżeli chodzi o pierwsze z wymienionych, to mowa tutaj przede wszystkim o nieprawidłowościach dotyczących poziomów różnych neuroprzekaźników w strukturach układu nerwowego – podejrzewa się bowiem, że zbyt niskie poziomy serotoniny oraz dopaminy mogą mieć związek z występowaniem zakupoholizmu. Wśród pozostałych czynników, które mogą sprzyjać zakupoholizmowi, wymieniane są:
- ogólna tendencja danej osoby do rozwoju uzależnień (niektórzy ludzie bardzo łatwo bowiem uzależniają się czy to od substancji psychoaktywnych, od Internetu czy właśnie od zakupów);
- występowanie uzależnienia (w postaci zakupoholizmu czy jakiegoś całkowicie nawet innego) w rodzinie danego człowieka;
- próby nadążania za trendami panującymi w najbliższym otoczeniu (gdy człowiek obraca się wśród ludzi korzystających wyłącznie z markowych ubrań czy sprzętów elektronicznych – chcąc im dorównać, osoba taka może zacząć kupować coraz więcej, aż ostatecznie rozwinąć się u niej może uzależnienie od kupowania).
Zdarza się, że zakupoholizm jest tak naprawdę problemem wtórnym do zaburzeń całkowicie innego rodzaju. Osoby odtrącone przez ludzi lub borykające się z trudnymi dla psychiki sytuacjami czasami próbują poprawić swój stan właśnie poprzez nabywanie w sklepach różnorodnych produktów – następująca po tym chwilowa poprawa może sprawiać, że pacjent będzie podejmował się takiej czynności coraz częściej i częściej, aż w końcu wystąpi u niego uzależnienie od zakupów.
Polecany artykuł:
Objawy zakupoholizmu
Zakupoholizm powiązany jest przede wszystkim z kupowaniem rzeczy w nadmiarze i to niezależnie od tego, czy są one w danej chwili danej osobie potrzebne, czy też jednak zdecydowanie nie.
Wydawać się może, że to, że ktoś czasem kupuje zbyt dużo, nie powinno stanowić jakiegoś poważniejszego problemu – w praktyce jest jednak całkowicie inaczej i uzależnienie od zakupów potrafi rujnować nie tylko osobę, która się z nim zmaga, ale i całą jej rodzinę.
Wśród objawów zakupoholizmu wymienia się bowiem:
- ciągłe przebywanie w sklepach i galeriach handlowych (zdarzać się może, że pacjent będzie poświęcał na zakupy tyle czasu, że zwyczajnie nie będzie on w stanie właściwie wykonywać swoich obowiązków rodzinnych czy zawodowych);
- stałe planowanie coraz to kolejnych zakupów (myśli o nabywaniu rzeczy mogą przybierać formę obsesji);
- kupowanie rzeczy, które zasadniczo osobie uzależnionej od zakupów potrzebne absolutnie nie są (np. kilkunastu par takiego samego swetra);
- przeznaczenie wszystkich swoich środków właśnie na zakupy (nierzadka jest sytuacja, gdzie zakupoholik przestaje płacić rachunki czy rezygnuje ze swoich lubianych wcześniej zajęć, np. z kursu językowego czy podróży tylko po to, aby móc kupować kolejne rzeczy);
- traktowanie zakupów jako sposobu na poprawę złego nastroju;
- pojawianie się w trakcie kupowania doznań przypominających euforię, z kolei już po nabyciu tychże rzeczy występowanie poczucia zawstydzenia czy winy.
W życiu zakupoholika najważniejsza stawać się może tylko jedna czynność: kupowanie. Osoba uzależniona od zakupów może wpadać w niemałe nawet zadłużenie – gdy w końcu skończą się jej własne środki na koncie, zwykle nie ma ona oporów przed zaciąganiem pożyczek w banku czy pożyczaniu pieniędzy od znajomych.
Zakupoholik może także bagatelizować potrzeby swojej własny rodziny, przeznaczając cały nawet domowy budżet właśnie na swoje zakupy. Tak jak zakupione przez osobę uzależnioną rzeczy mogą zostać przez nią ukryte, tak już deficyty w rodzinnym majątku zdecydowanie trudniej zatuszować.
Finalnie więc zakupoholizm może stawać się przyczyną napięć i sprzeczek w rodzinie, ale i nawet może on być przyczyną rozpadu związku zakupoholika.
Rozpoznawanie zakupoholizmu
Konsekwencje zakupoholizmu mogą być bardzo nawet poważne, nie ulega więc wątpliwości, że problem ten wymaga po prostu leczenia. Zanim jednak pacjentowi zaproponowana zostanie jakakolwiek terapia, najpierw konieczne jest postawienie mu rozpoznania problemu. Osoba, która doświadcza potencjalnych objawów zakupoholizmu, powinna udać się do specjalistów od ochrony zdrowia psychicznego – psychologa lub psychiatry.
Jak już nadmieniono wcześniej, nie istnieją jedne, konkretne kryteria rozpoznawania uzależnienia od zakupów. W diagnostyce tego problemu istotne jest stwierdzenie nieprawidłowości ogólnie związanych z uzależnieniami, takich jak m.in. to, że przy próbie powstrzymania się od kupowania u pacjenta pojawia się drażliwość lub niepokój czy też to, że człowiek, który wcześniej miał jakieś pasje i wiódł udaną karierę zawodową, nagle zupełnie je zaniedbuje i jedyne, czym się zaczyna interesować, to właśnie kupowanie.
Potwierdzać zakupoholizm mogą również utrata kontroli nad wydawaniem pieniędzy oraz kupowanie kolejnych rzeczy mimo pojawiania się trudności z pokryciem ich kosztów (czyli, najprościej mówiąc, np. konieczność zaciągania pożyczek w celu kontynuowania zakupów).
Przy podejrzeniu zakupoholizmu warto udać się przede wszystkim do psychiatry. Zdarza się bowiem, że uzależnienie od kupowania to tylko jeden z problemów pacjenta – z zakupoholizmem współwystępować mogą m.in. depresja, zaburzenia lękowe oraz zaburzenia odżywiania. W sytuacji, gdy u zakupoholika występuje któryś z wymienionych problemów, psychiatra jest w stanie go zdiagnozować i zaproponować odpowiednie leczenie.
Leczenie zakupoholizmu
W leczeniu uzależnienia od kupowania najistotniejszą rolę odgrywa psychoterapia. Różne jej rodzaje mogą pomóc pacjentowi w uporaniu się z tym problemem, ogólnie jednak w przypadku zakupoholizmu podkreśla się skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej.
Leczenie zakupoholizmu to jednak nie tylko psychoterapia – pacjentowi potrzebne jest również (a może i przede wszystkim) wsparcie jego najbliższych. Nierzadko pojawia się potrzeba skorzystania z doradztwa finansowego – uzależnienie od zakupów, szczególnie trwające długo, może w końcu doprowadzić do wspominanego już kilkukrotnie poważnego zadłużenia zakupoholika.
Zarówno w trakcie leczenia, jak i po jego zakończeniu konieczna jest modyfikacja zachowań związanych z zakupami. Takowa polegać może m.in. na tym, aby zakupoholik nie udawał się do sklepów z kartami płatniczymi, a jedynie z gotówką – pozwala to w oczywisty sposób ograniczyć ilość kupowanych rzeczy. Korzystną sytuacją jest ta, gdzie osoba uzależniona od kupowania do galerii handlowych udaje się z listą rzeczy, które ma nabyć, dodatkowo najlepiej jest, gdy podczas zakupów zawsze ktoś jej towarzyszy.
Proces wychodzenia z zakupoholizmu i owszem, może zajmować długi nawet czas. Kiedy jednak pacjent jest zmotywowany do pokonania uzależnienia od zakupów, a do tego może on liczyć na wsparcie swoich najbliższych, szanse na to, że kupowanie przestanie dominować w jego życiu, naprawdę istnieją.
Porady eksperta