Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze to jeden z problemów z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży. Typowe są dla nich przede wszystkim zachowania buntownicze, manipulacyjne oraz niszczycielskie. Przeczytaj, jakie jeszcze wyróżnia się objawy zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, sprawdź, jakie jednostki najczęściej współwystępują z tym problemem, a także dowiedz się, jakie są przyczyny i możliwości leczenia tego rodzaju zaburzeń zachowania.

Spis treści

1. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: przyczyny
2. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: objawy
3. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: możliwe konsekwencje
4. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: rozpoznawanie
5. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: leczenie

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze to jeden z rodzajów zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży. Charakterystyczną cechą zaburzeń opozycyjno-buntowniczych jest fakt, że mają one swój początek stosunkowo wcześnie – pierwsze ich objawy pojawiają się nawet w 9.-10. roku życia dziecka. Problem występować może zaś znacznie częściej, niż można by tylko przypuszczać – szacuje się, że zaburzenia opozycyjno-buntownicze występują u 2 do nawet 10% populacji dziecięcej.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: przyczyny

Najprawdopodobniej etiologia opisywanych zaburzeń zachowania – podobnie jak i innych ich typów – jest uwarunkowana wieloczynnikowo. Analogicznie jak w przypadku wielu innych zaburzeń psychicznych, tak i w przypadku zaburzeń zachowania zwraca się uwagę na to, że związek z ich występowaniem mogą mieć uwarunkowania genetyczne – można zauważyć, że dzieci, których członkowie rodziny przejawiali objawy zaburzeń opozycyjno-buntowniczych, same mają zwiększone ryzyko tego, że przypadłość pojawi się również u nich.

Geny to jednak zdecydowanie nie wszystko – z występowaniem zaburzeń opozycyjno-buntowniczych ma też do czynienia środowisko, w którym wychowuje się dziecko. Wychowywanie przez matkę, która często zmienia partnerów, kłótnie czy agresja między rodzicami, brak konsekwencji rodziców w zakresie podejmowanych przez nich decyzji wychowawczych – wymienione aspekty, szczególnie u dzieci predysponowanych do wystąpienia zaburzeń zachowania, mogą nasilać ryzyko pojawienia się tych problemów u młodych pacjentów.

Wspomina się również o tym, że zwiększać podatność na wystąpienie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych mogą pewne czynniki natury neurobiologicznej, takie jak m.in.:

• opóźniony rozwój mowy,
• mniejsza inteligencja,
• labilność emocjonalna,
• niskie wydzielanie w organizmie kortyzolu w odpowiedzi na czynniki stresowe,
• uszkodzenie struktur ośrodkowego układu nerwowego, wywołane nieprawidłowymi zachowaniami matki w czasie ciąży (takimi jak palenie papierosów czy spożywanie alkoholu).

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: objawy

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze bywają dla rodziców cierpiących na nie dzieci nie lada utrapieniem. Charakterystyczne dla tych zaburzeń są bowiem różne kompilacje takich nieprawidłowych zachowań u młodego pacjenta, jak:

• nasilone zachowania buntownicze, przeciwstawianie się opiekunom bez żadnego wyraźnego powodu,
• częste prowokowanie innych ludzi – zarówno rodziców, jak i rówieśników,
• nieuzasadnione wybuchy złości,
• częste kłótnie z dorosłymi, odrzucanie i bagatelizowanie narzuconych przez nich zasad,
• drażliwość,
• tendencja do zachowań prowokacyjnych,
• częste kłamstwa,
• rozmyślne wyrządzenie krzywdy, celowe niszczenie cudzych przedmiotów,
• opuszczanie zajęć lekcyjnych,
• ucieczki z domu.

Warto zaznaczyć, że tak jak różne problemy z grupy zaburzeń zachowania mają wiele cech wspólnych, tak i występują pomiędzy nimi pewne odrębności. Typowe dla zaburzeń opozycyjno-buntowniczych jest to, że i owszem, ich przejawy bywają ciężkie do zniesienia dla najbliższych dziecka, aczkolwiek w ich przebiegu nie dochodzi zwykle do łamania prawa czy prześladowania innych ludzi przez pacjenta.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: możliwe konsekwencje

Najczęściej zaburzenia opozycyjno-buntownicze po pewnym czasie ustępują – ich objawy typowo zmniejszają swoje nasilenie wraz z wchodzeniem przez pacjenta w okres dorastania. Z drugiej jednak strony, wystąpienia u dziecka tego problemu raczej nie powinno się bagatelizować. Przy braku leczenia może dojść do tego, że przejawy zaburzeń opozycyjno-buntowniczych będą występowały u pacjenta nawet i w dorosłości – zwiększa to ryzyko chociażby konfliktów z prawem.

Zagrożona jest jednak nie tylko przyszłość pacjenta, ale i teraźniejszość – dziecko, które przejawia zaburzenia opisywanego rodzaju, może odmawiać uczęszczania do szkoły, co może prowadzić np. do tego, że będzie ono zmuszone do powtarzania klasy. Wśród pacjentów z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi zwiększona jest również częstość nadużywania substancji psychoaktywnych – obarczeni tym problemem młodzi ludzie częściej sięgają zarówno po papierosy, jak i alkohol oraz narkotyki.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: rozpoznawanie

Teoretycznie wydawać by się mogło, że rozpoznanie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych nie powinno rodzić większych trudności, w praktyce jednak wcale nie jest to takie łatwe. Po pierwsze trzeba dokładnie przyjrzeć się problemom pacjenta po to, aby stwierdzić, czy występują u niego zaburzenia opozycyjno-buntownicze, czy też może inny rodzaj zaburzeń zachowania. Dokładność przy ocenianiu stanu psychicznego pacjenta, zbieraniu z nim jak i z jego opiekunami wywiadu jest konieczna również ze względu na to, że z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi dość często współistnieją innego jeszcze rodzaju zaburzenia psychiczne.

Najczęściej zaburzenia zachowania występują u pacjenta wraz z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), innymi problemami, które również są dość często spotykane wśród dzieci z tymi zaburzeniami są zaburzenia nastroju.

Konieczne jest zresztą różnicowanie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak np. właśnie ADHD, ale i z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami adaptacyjnymi czy zaburzeniami psychicznymi wynikającymi z nadużywania substancji psychoaktywnych.

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze: leczenie

Ogólnie leczenie zaburzeń opozycyjno-buntowniczych nie jest łatwe z tego powodu, że oddziaływaniami terapeutycznymi musi zostać objęte zarówno dziecko, jak i jego najbliższe otoczenie. Zalecane w przypadku tego problemu są m.in. terapia poznawczo-behawioralna dla dziecka, ale i treningi behawioralne dla jego rodziców, jak i terapia systemowa dla całej rodziny.

Niektórzy rodzice oczekują, że ich dziecku z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi zalecone zostanie leczenie farmakologiczne, dzięki któremu przejawiane przez nie nieprawidłowe zachowania po prostu znikną. Tutaj trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że oddziaływania terapeutyczne są podstawową i najważniejszą metodą leczenia – nie ma tak naprawdę leków na zaburzenia zachowania.

Owszem, czasami dzieciom z tym problemem zalecana jest farmakoterapia, dzieje się tak jednak zwykle wtedy, gdy u pacjenta stwierdzane są np. znaczna tendencja do zachowań agresywnych, silne wahania nastroju czy przejawy zaburzeń hiperkinetycznych.

Wśród farmaceutyków, które znajdują czasami zastosowanie u dzieci z zaburzeniami opozycyjno-buntownicznymi wymienić można preparaty typowo stosowane w leczeniu ADHD (takie jak atomoksetyna i metylofenidat), leki przeciwpsychotyczne (zwykle haloperidol oraz rysperydon), a także preparaty normotymiczne (w postaci soli kwasu walproinowego).