Terapia poznawczo-behawioralna: na czym polega i jak przebiega leczenie tą metodą?

Terapia poznawczo-behawioralna to jedna z najbardziej skutecznych i najlepiej zbadanych metod postępowania terapeutycznego. Wykorzystuje się ją głównie w leczeniu zaburzeń psychicznych o podłożu depresyjnym lub lękowym. Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna i w czym tkwi jej skuteczność?

Spis treści

1. Terapia poznawczo-behawioralna – dla kogo?
2. Przebieg terapii poznawczo-behawioralnej
3. Terapia poznawczo-behawioralna – techniki
4. Zalety terapii poznawczo-behawioralnej

Terapia poznawczo-behawioralna została opracowana w latach 60. XX wieku przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka. Głównym założeniem tej formy leczenia terapeutycznego jest przekonanie, że myśli, emocje i zachowania człowieka wzajemnie na siebie wpływają, tworząc wzorce zachowań, które nie zawsze są właściwe. Człowiek doświadczając życia, pod wpływem emocji utrwala pewne konkretne zachowania w poszczególnych sytuacjach. Czasem kopiuje zachowania innych, przekładając je na własne życie. Reaguje na różne zjawiska i sytuacje tak, jak się do tego przyzwyczaił, często nie zdając sobie sprawy z tego, że rani tym innych lub przysparza obie kłopotów. Jeśli np. jest pesymistą, to wszystko będzie już widział w czarnych barwach. Ludzie utrwalają swoje zachowania i postrzeganie świata poprzez doświadczanie, więc trudno im potem wyjść poza te ustanowione wewnętrznie ramy. Terapia jest potrzebna wtedy, gdy utrwalone zachowania czy przekonania nie są obiektywne i bywają niewłaściwe. Problem z zaburzeniem postrzegania świata staje się przedmiotem leczenia terapeutycznego. Psychoterapia poznawczo-behawioralna pozwala wykryć te zniekształcone interpretacje rzeczywistości i zastąpić je właściwymi.

Terapia poznawczo-behawioralna – dla kogo?

Terapia poznawczo-behawioralna najlepiej sprawdza się w leczeniu zaburzeń bazujących na lęku i depresji. To terapia bardzo skuteczna i dlatego najczęściej wykorzystywana jest w wyprowadzaniu chorych z fobii, lęków napadowych, nerwic, depresji, bulimii, zaburzeń kompulsywno-obsesyjnych, schizofrenii i stresu pourazowego. Ten rodzaj terapii dobrze sprawdza się również w leczeniu depresji poporodowej lub jako technika radzenia sobie ze stresem. Bywa wykorzystywana także w resocjalizacji więźniów.

Przebieg terapii poznawczo-behawioralnej

Terapia poznawczo-behawioralna koncentruje się na bieżących problemach, najważniejsze jest to, co jest tu i teraz. W leczeniu najczęściej nie rozpamiętuje się przeszłości, choć są wyjątkowe sytuacje, gdy jest to nieuniknione.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna należy do terapii krótkoterminowych.

Czas trwania terapii to około dwudziestu sesji odbywanych raz lub dwa razy w tygodniu. Sama sesja nie trwa zwykle więcej niż jedną godzinę.

Jednym z najistotniejszych elementów udanej terapii jest współpraca terapeuty z pacjentem. Dzięki terapii poznawczo-behawioralnej możliwe jest rozłożenie na czynniki pierwsze sytuacji, która daje efekt w postaci zniekształconego postrzegania. W tym procesie należy wyróżnić:

• bodziec, czyli konkretną sytuację, która wywołuje działanie pacjenta,
• specyficzny sposób myślenia pacjenta w danej sytuacji,
• uczucia i odczucia fizyczne, które są następstwem specyficznego myślenia,
• zachowanie (działanie), które w efekcie reprezentuje pacjent.

W terapii poznawczo-behawioralnej lekarz stara się odnaleźć powiązanie między myślami, emocjami i działaniem pacjenta. Musi więc przeanalizować trudne sytuacje i odnaleźć myśli, które spowodowały błędną interpretację rzeczywistości. Jednocześnie musi uzmysłowić pacjentowi, jak nieracjonalne były reakcje, które wcześniej prezentował i dać mu nadzieję, że może zmienić postrzeganie świata.

Odnalezienie bodźca odpowiadającego za nieprawidłową reakcję określa się częścią poznawczą terapii. Behawioralna strona terapii to eksperymenty, które mają nauczyć pacjenta nowych reakcji i zachowania, bez bagażu w postaci emocjonalnych obciążeń. Testowanie nowych sytuacji pozwala na zmianę zachowania, wypracowania nawyków, nauczenia całkiem nowych reakcji na bodźce.

Terapia poznawczo-behawioralna – techniki

Terapia ta wykorzystuje wiele technik behawioralnych i poznawczych. Jedną z nich jest tzw. dialog sokratejski. Nazwa pochodzi od formy- technika ta oznacza bowiem zadawanie pytań pacjentowi przez terapeutę. Odbywa się to w taki sposób, by to sam pacjent odkrył źródło swoich przekonań i tendencji. Rolą lekarza jest pytanie, wysłuchiwanie odpowiedzi pacjenta i zwracanie uwagi na pojawiające się w jego wypowiedziach sprzeczności, ale w taki sposób, by pacjent ostatecznie sam doszedł do nowych wniosków i rozwiązań. Jak to bywa w dialogu sokratejskim, w rozmowie tej terapeuta stosuje wiele pomocnych technik takich jak: paradoks, przesadę, sondowanie itd. Elementy te, dzięki odpowiedniemu zastosowaniu, skutecznie wpływają na zmiany w myśleniu pacjenta.

Poza dialogiem sokratejskim lekarz może stosować również inne metody wywierania wpływu np. przenoszenie uwagi czy rozpraszanie. W procesie terapii lekarz odwołuje się także do treningu zaszczepiania stresu. Wszystko po to, by wyrobić w pacjencie nawyk odpowiedniego reagowania w obliczu stresujących sytuacji.

Efektem terapii poznawczo-behawioralnej jest nie tylko zmiana zachowania, ale też uświadomienie pacjenta w konsekwencjach wprowadzenia tej zmiany. Wszystko po to, by wyrobił w sobie nowe nawyki i reakcje. Pacjent powinien umieć odpowiednio reagować na negatywne myśli, jeśli się takie pojawią. Sukcesem terapii jest wypracowanie u osoby z zaburzeniami odpowiednich reakcji na te bodźce, które wcześniej spotykały się z błędną interpretacją. Prawdziwym sprawdzianem nowych umiejętności jest urzeczywistnienie ich w normalnie toczącym się życiu, poza gabinetem psychoterapeuty.

Zalety terapii poznawczo-behawioralnej

Za psychoterapią poznawczo-behawioralną przemawia przede wszystkim jej wysoka skuteczność, wielokrotnie już potwierdzona badaniami klinicznymi. Atutem tej formy leczenia jest rozwój samoświadomości pacjenta, który po terapii uzyskuje samokontrolę nad swoimi zachowaniami. Ten potencjał zostaje w pacjencie na dłużej, także po zakończeniu terapii i pozwala mu zapobiegać nawrotom jego zaburzeń. Wartością dodaną terapii jest polepszenie jakości życia chorego. Zyskuje on motywację do działania i wyższą samoocenę.