Terapia odwracania nawyków - pomoże m.in. w chorobie tikowej i na obgryzanie paznokci

Terapia odwracania nawyków jest typem psychoterapii behawioralnej. Jej prowadzenie służy temu, aby pacjenci doświadczający zaburzeń w postaci jakichś napadów czynności nawykowych (np. tików czy trichotillomanii) nauczyli się kontrolowania swoich dolegliwości. Jakie są jeszcze inne zastosowania terapii odwracania nawyków i jak ona przebiega?

Spis treści

1. Terapia odwracania nawyków: kiedy ją stosować?
2. Terapia odwracania nawyków: etapy
3. Terapia odwracania nawyków: jak długo trwa?

Terapia odwracania nawyków (w skrócie HRT, od angielskiego terminu habit reversal training) jest jedną z technik, które zaliczane są do terapii behawioralnych. Swoje początki terapia ta miała już w latach 70. ubiegłego wieku, a do dziś – z powodzeniem – bywa stosowana w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych. Terapia odwracania nawyków może być prowadzona w zasadzie u dowolnego pacjenta – skorzystać z niej mogą nawet dzieci.

Terapia odwracania nawyków: kiedy ją stosować?

HRT jest wykorzystywana w leczeniu zaburzeń psychicznych z grupy zaburzeń kontroli impulsów i popędów (nawyków). Metoda ta może przynosić oczekiwane rezultaty u osób z trichotillomanią (koniecznością wyrywania sobie samemu włosów), terapię odwracania nawyków można również prowadzić u osób nawykowo ssących kciuki czy u pacjentów zmagających się z koniecznością obgryzania paznokci lub szczypania swojej skóry. Jeszcze innym problemem, w przypadku którego HRT również może być przydatna, są zaburzenia tikowe.

Terapia odwracania nawyków: etapy

Największą pracę podczas HRT pacjenci muszą wykonać na samym początku terapii. Związane jest to z tym, że podczas treningu uświadamiającego pacjent powinien bardzo uważnie obserwować samego siebie. Na tym etapie terapii odwracania nawyków istnieje konieczność odnotowania, w jakich dokładnie okolicznościach dochodzi do pojawiania się problematycznego zachowania – tiku nerwowego czy np. do wyrywania włosów lub obgryzania paznokci. Obserwacje mają na celu stwierdzenie, jakie zachowania poprzedzają wystąpienie czynności nawykowej. W trackie treningu uświadamiającego bardzo pomocne może być obserwowanie siebie w lustrze, a później zapisywanie zaobserwowanych szczegółów. Służy to temu, aby pacjent mógł przewidywać, kiedy dojdzie u niego do wystąpienia patologicznego nawyku i przeciwdziałać temu poprzez stosowanie konkurencyjnej odpowiedzi.

W kolejnym etapie HRT, czyli podczas treningu konkurencyjnej odpowiedzi, pacjenci uczą się wykonywać takie czynności, które będą zapobiegały ich nawykowi. Przykładowo osoby borykające się z zaburzeniem tikowym mogą nauczyć się kontrolowanego napinania mięśni, dzięki czemu tik nie będzie się u nich pojawiał. W przypadku, kiedy tik związany jest z ruchem gałek ocznych, przeciwdziałać jego występowaniu można poprzez zaciśnięcie powiek na kilka sekund. Terapeuta, który pomaga pacjentowi wybrać rodzaj konkurencyjnej odpowiedzi, stara się dobrać ją tak, aby jej wykonywanie nie było trudne dla pacjenta. Istotne jest również to, by zachowanie przeciwdziałające pojawianiu się nawyku było mniej zauważalne dla otoczenia niż sam nawyk. Aby jednak móc tak postępować, pacjent musi być w stanie przewidywać, kiedy doświadczy on problemu – właśnie dlatego tak duże znaczenie ma to, aby włożyć jak najwięcej starań w trening uświadamiający.

Pierwszy etap terapii odwracania nawyków jest również ważny z tego względu, że na podstawie uzyskanych podczas niego obserwacji prowadzi się kolejny etap HRT: kontrolowanie bodźców. Zapisywanie, kiedy patologiczny nawyk pojawia się u pacjenta, pozwala na określenie konkretnych sytuacji, w których problem ma miejsce. Przykładowo, do napadów wyrywania sobie włosów z głowy może dochodzić np. wtedy, kiedy pacjent jest bezczynny czy też w sytuacji, kiedy znajduje się on w jakimś konkretnym miejscu w swoim mieszkaniu. Takie spostrzeżenia pozwalają na to, aby unikać tych sytuacji, a przez to zmniejszyć częstość pojawiania się danego problematycznego nawyku.

Ćwiczenia relaksacyjne, stanowiące kolejny element HRT, są również wyjątkowo istotne – nierzadko bowiem dzieje się tak, że patologiczne nawyki pojawiają się częściej wtedy, kiedy pacjenci doświadczają znacznego stresu. To właśnie z tego powodu umiejętność rozładowywania napięć staje się bardzo cenna – już dzięki redukowaniu nasilenia stresu może się okazać, że pacjent będzie doświadczał tików czy konieczności szczypania się znacznie rzadziej.

Pacjenci przechodzący terapię odwracania nawyków największą ilość pracy wykonują we własnych domach. Ostatni element terapii – trening uogólniony – ma na celu wspomóc pacjenta w tym, aby swoich nawyków nie przejawiał nie tylko w warunkach domowych, ale i w innych środowiskach – np. w pracy czy w szkole.

Terapia odwracania nawyków: jak długo trwa?

Pierwsze efekty terapii odwracania nawyków mogą się pojawiać już po kilku dniach od jej rozpoczęcia, jednakże ostateczne rezultaty pojawiają się zazwyczaj po upływie kilku miesięcy. Czas jest potrzebny w tym przypadku po to, aby u pacjenta doszło do wzmocnienia efektu odwrócenia nawyków.