Substancje psychoaktywne - rodzaje i działanie. Legalne substancje psychoaktywne

Substancje psychoaktywne to zarówno środki o tajemniczych nazwach, jak metakwalon oraz ibogaina, jak i powszechnie znane kofeina i alkohol. Do grona substancji psychoaktywnych zaliczanych jest dużo nielegalnych substancji, jednakże produkty z niektórymi substancjami psychoaktywnymi znajdziemy na półkach każdego sklepu. Przeczytaj, czym są substancje psychoaktywne, jakie wywierają działania i dowiedz się, które z nich są legalne.

Spis treści

1. Substancje psychoaktywne - definicja
2. Podział substancji psychoaktywnych
3. Substancje psychoaktywne - działanie
4. Legalne substancje psychoaktywne
5. Legalna substancja psychoaktywna niekoniecznie jest bezpieczna dla zdrowia

Substancje psychoaktywne (SPA) pozostają w kręgu ludzkich zainteresowań od dawna – istnieją bowiem dowody nawet na to, że korzystano z nich już 10 tysięcy lat temu. W zamierzchłych czasach korzystano z substancji psychoaktywnych zawartych przede wszystkim w roślinach, obecnie nadal ludzkość zażywa SPA pochodzące z produktów naturalnych, ale i produkowanych jest wiele syntetycznych substancji psychoaktywnych.

Substancje psychoaktywne - definicja

Według ogólnej definicji jako substancję psychoaktywną można traktować taki środek, który bezpośrednio wpływa na czynność mózgu, prowadząc do różnorodnych zmian nastroju, spostrzegania, świadomości oraz zachowania. W wąskim ujęciu do grupy substancji psychoaktywnych zaliczane są przede wszystkim różnorodne narkotyki, w szerszym zalicza się do nich również cały szereg leków psychotropowych – w końcu takie preparaty jak leki przeciwdepresyjne czy środki przeciwpsychotyczne, również wywierają bezpośredni efekt na funkcję ludzkiego układu nerwowego.

Podział substancji psychoaktywnych

W rzeczywistości substancje psychoaktywne można dzielić różnie – pogrupować poszczególne substancje psychoaktywne, biorąc, chociażby pod uwagę wywierane przez poszczególne z nich efekty ich zażycia. W obowiązującej w Polsce klasyfikacji chorób ICD-10 (w części poświęconej zaburzeniom związanym ze stosowaniem substancji psychoaktywnych) wyszczególniono następujące substancje psychoaktywne:

• alkohol;
• opiaty (zaliczane są do nich, chociażby opioidowe środki przeciwbólowe, takie jak np. morfina, fentanyl czy oksykodon);
• leki uspokajające i nasenne (w tym m.in. benzodiazepiny);
• kanabinole (do których zaliczana jest marihuana);
• kokaina oraz inne psychostymulanty (takie jak np. kofeina);
• tytoń (substancją psychoaktywną jest w tym przypadku nikotyna);
• lotne rozpuszczalniki;
• halucynogeny.

Substancjami psychoaktywnymi są również tzw. dopalacze. Tego typu środki zawierają różnorodne składowe wpływające na czynność układu nerwowego. Zagrożenie z nimi związane jest jednak wyjątkowo duże ze względu na to, że dopalacze często zawierają nowo zsyntetyzowane substancje, o których działaniu pełnej wiedzy nie mają nawet ich producenci. Tak jak lekarze znają sposoby postępowania z pacjentami, którzy zażyją opiaty czy benzodiazepiny, tak już w przypadku dopalaczy mogą oni być bezradni ze względu na brak odtrutek na zawarte w nich substancje.

Czytaj też: Jak działają na organizm marihuana, amfetamina, LSD i inne narkotyki?

Substancje psychoaktywne - działanie

Tak jak wyróżnia się wiele różnych substancji psychoaktywnych, tak i wiele jest rozmaitych działań tychże środków. Część substancji psychoaktywnych, prowadzi, po ich zażyciu, do wystąpienia pobudzenia psychoruchowego, polepszenia koncentracji czy do podwyższenia nastroju – mowa tutaj o substancjach psychoaktywnych z grupy psychostymulantów.

Inne środki psychoaktywne – zaliczane do grupy halucynogenów – mogą prowadzić do zgoła odmiennych zjawisk, takich jak stany euforyczne czy pojawianie się u pacjentów omamów i urojeń o różnorodnej treści. Działaniem jeszcze innych substancji psychoaktywnych może być z kolei efekt rozluźniający i uspokajający.

O tym, jak działa dana substancja psychoaktywna decyduje to, na jakie konkretnie receptory i neuroprzekaźniki układu nerwowego dany środek działa. Przykładowo, kokaina (substancja pobudzająca) zmniejsza wychwyt zwrotny dopaminy, psychodelik w postaci psylocybiny wywiera działanie na receptory serotoninowe, a działające uspokajająco benzodiazepiny mają wpływ na receptory GABA.

Przy omawianiu działania substancji psychoaktywnych nie sposób nie wspomnieć o tym, że regularne korzystanie z wielu z nich prowadzić może do wystąpienia uzależnienia, a także do związanego z tym zjawiskiem zespołu abstynencyjnego, pojawiającego się przy nagłym zaprzestaniu przyjmowania uzależniających substancji psychoaktywnych.

Czytaj też: Mefedron: skutki zażywania narkotyku

Legalne substancje psychoaktywne

Powszechnie znane jest to, że chociażby kokaina czy amfetamina ogólnie są substancjami nielegalnymi. Nie jest jednak tak, że wszystkie substancje psychoaktywne są zakazane – w rzeczywistości stykamy się z nimi na co dzień.

Substancje psychoaktywne znajdziemy w kawie, herbacie czy coli – napoje te zawierają przecież działającą stymulująco kofeinę. Teobromina, która również jest substancją psychoaktywną, znajduje się z kolei… w czekoladzie.

Środki psychoaktywne znajdują również zastosowanie w medycynie. O opioidowych środkach przeciwbólowych, lekach przeciwdepresyjnych czy nasennych słyszał zapewne każdy, mniej osób może już mieć świadomość o tym, że w lecznictwie wykorzystanie znajdują na przykład również i pochodne amfetaminy. Tego rodzaju leki stosowane są m.in. w leczeniu jednej z typowo dziecięcych psychiatrycznych przypadłości, jaką jest ADHD.

Kolejnymi substancjami psychoaktywnymi, które są powszechnie dostępne, są alkohol oraz wyroby tytoniowe. W ich przypadku obowiązują oczywiście pewne regulacje (dotyczące możliwości legalnego ich kupowania oraz spożywania dopiero po ukończeniu 18. roku życia), niemniej jednak o powszechności tych substancji psychoaktywnych przekonywać nikogo nie trzeba.

Legalna substancja psychoaktywna niekoniecznie jest bezpieczna dla zdrowia

To, że legalne środki zawierające substancje psychoaktywne można nabyć bez większego kłopotu, nie jest równoznaczne z tym, że ich stosowanie nie jest związane z żadnymi zagrożeniami. O szkodliwości palenia tytoniu mówi się wiele – zachowanie to sprzyja nowotworom płuc, ale i nowotworom innych narządów (m.in. przełyku czy piersi), a także rozmaitym schorzeniom innego typu, takim jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP, gdzie palenie tytoniu jest podstawową przyczyną tej jednostki).

O tym, że alkohol jest szkodliwy, również doskonale wiadomo. Jego nadużywanie prowadzi do uszkodzeń m.in. wątroby czy tkanki nerwowej. Z nadmiernym spożywaniem alkoholu mogą być również związane takie zjawiska, jak np. psychozy alkoholowe. Jednoznacznie przekonać o tym, jak groźne jest nadużywanie tej substancji psychoaktywnej, mogą statystyki prezentowane przez Światową Organizację Zdrowia. Według tej organizacji każdego roku, w związku ze szkodliwym piciem alkoholu, umiera ponad 3 miliony ludzi na świecie.

Z wymienionych względów do substancji psychoaktywnych należy podchodzić z ostrożnością. Jedna lampka wina wypita raz na jakiś czas w gronie znajomych może zapewnić nam miły wieczór, mała czarna spożywana porankiem może z kolei pobudzić nasz umysł do pracy. Nadmiar substancji psychoaktywnych, nawet tych legalnych, zdecydowanie może jednak już szkodzić naszemu zdrowiu – najbezpieczniejszy jest więc po prostu umiar.