Nyktofobia (lęk przed ciemnością): przyczyny i leczenie

Nyktofobia, czyli lęk przed ciemnością to jedna z fobii specyficznych. Przeczytaj, jakie mogą być przyczyny nyktofobii, sprawdź, jakie są jej objawy, a także dowiedz się, jak można leczyć lęk przed ciemnością.

Spis treści

1. Nyktofobia: przyczyny
2. Nyktofobia: objawy
3. Nyktofobia: możliwe konsekwencje
4. Nyktofobia: rozpoznawanie
5. Nyktofobia: leczenie

Nyktofobia to termin powstały z połączenia dwóch greckich słów: nyktos (noc) oraz phobos (strach). Prawdopodobnie w tym momencie nie trzeba już dokładnie tłumaczyć, czym konkretnie jest nyktofobia – mianem tym, jak można się domyślić, określa się lęk przed ciemnością.

Tutaj od razu warto podkreślić, że nie zawsze uznawany jest on za patologiczny – obawy przed przebywaniem w ciemnościach, które występują u małych, kilkuletnich dzieci, stanowić mogą naturalny etap ich rozwoju. Wtedy jednak, gdy nyktofobia znacząco komplikuje człowiekowi codzienne funkcjonowanie lub gdy pojawia się ona u pacjenta dopiero po tym, gdy osiągnie on pełnoletność, zdecydowanie można ją już uznawać za fobię specyficzną.

Nyktofobia: przyczyny

Lęk przed ciemnością zasadniczo może być uznawany za instynktowny – tak naprawdę przecież w przeszłości, w czasach, gdy na świecie pojawili się pierwsi ludzie, z ciemnością związanych było wyjątkowo wiele różnych zagrożeń, takich jak chociażby ryzyko napaści nocną porą przez jakieś zwierzęta.

W dawnych czasach rzeczywiście możliwe było tłumaczenie występowania nyktofobii w ten właśnie sposób, współcześnie – kiedy elektryczność towarzyszy nam w końcu na każdym kroku – ciężko mówić już o tym, aby właśnie takie było podłoże występowania u ludzi lęku przed ciemnością. Dlaczego więc niektóre osoby zmagają się z takim problemem?

Wśród możliwych przyczyn nyktofobii wymienia się różne problemy. Pod uwagę bierze się chociażby geny – zauważalne jest bowiem to, że wtedy, gdy w rodzinie człowieka ktoś zmagał się z podobną lub jakąś inną fobią specyficzną, ryzyko, że i u niego samego pojawi się podobnego rodzaju problem, jest znacząco zwiększone.

Duże znaczenie ma okres dzieciństwa – okazuje się bowiem, że u części osób nyktofobia związana jest z doświadczeniem różnych wyjątkowo nieprzyjemnych sytuacji związanych z ciemnością. Do takich doświadczeń mogą należeć np. różne kary (takie jak zamykanie dziecka przez rodziców w jakimś ciemnym pomieszczeniu na krótszy lub dłuższy czas) czy traumatyczne wydarzenia, które miały miejsce po zmroku, takie jak np. gwałt czy wypadek samochodowy.

Zauważalne jest również i to, że nyktofobia częściej pojawia się wśród tych dzieci, których rodzice sami prezentują postawy lękowe (w takich sytuacjach pociecha może niejako "przejmować" lęki od rodzica) oraz u tych maluchów, których opiekunowie są zdecydowanie nadopiekuńczy.

Nyktofobia: objawy

Jak nietrudno się domyślić, podstawowym objawem nyktofobii jest lęk przed ciemnością. Silnego nawet rodzaju doznania lękowe pojawiać się mogą w sytuacji znalezienia się w jakiejś ciemnej przestrzeni lub pomieszczeniu, ale nie tylko – dochodzić do ich występowania może również i wtedy, kiedy pacjent pomyśli tylko o możliwości znalezienia się w ciemnościach.

Sam jednak lęk nie jest jedynym problemem, którego doświadczają osoby cierpiące na nyktofobię. W przebiegu tej fobii pojawiać się mogą bowiem również i rozmaite dolegliwości natury somatycznej – wśród nich wymienić trzeba przede wszystkim takie problemy, jak:

• drżenie rąk,
• zawroty głowy,
• ból głowy,
• uczucie ucisku w klatce piersiowej,
• duszności,
• przyspieszenie czynności serca,
• bladość skóry,
• wzmożenie potliwości ciała,
• suchość w ustach.

Nyktofobia: możliwe konsekwencje

O tym, że objawy nyktofobii z całą pewnością mogą być uciążliwe, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Tego rodzaju fobia specyficzna może zwyczajnie utrudniać pacjentowi codzienne funkcjonowanie.

Lęk przed ciemnością sprzyjać może zaburzeniom snu – osoba, która go doświadcza, zazwyczaj miewa znaczne trudności z zasypianiem, które finalnie skutkować mogą bezsennością.

W przypadku dzieci próby zgaszenia światła w ich pokoju kończą się zwykle ich płaczem, a w skrajnych przypadkach nawet i agresją. 

Ze względu na napotykane w swoim życiu trudności, osoba doświadczająca lęku przed ciemnością może czuć się gorsza od innych i nawet całkowicie odizolować od swoich bliskich. Tego rodzaju stan jest skrajnie niekorzystny, sprzyja on bowiem wystąpieniu różnych innych jeszcze zaburzeń psychicznych u pacjenta, m.in. zaburzeń depresyjnych.

Nyktofobia: rozpoznawanie

Diagnozę nyktofobii stawia się po stwierdzeniu występowania u pacjenta charakterystycznych przejawów tego zaburzenia. Kto jednak może stwierdzić taki problem?

Przede wszystkim psychiatra, zmagając się jednak z objawami, które mogą sugerować właśnie nyktofobię, można się udać również i do psychologa.

Specjalista będzie w stanie określić, czy dręczące pacjenta dolegliwości rzeczywiście są przejawami lęku przed ciemnością, czy też może jednak stanowią objawy jakiegoś całkowicie innego zaburzenia psychicznego (np. zespołu lęku uogólnionego).

Nyktofobia: leczenie

Biorąc pod uwagę to, jak bardzo nyktofobia może utrudniać pacjentowi funkcjonowanie i jakie mogą być jej konsekwencje, leczenie tej fobii specyficznej jest bardzo ważne.

Podstawową rolę odgrywają tutaj oddziaływania natury psychoterapeutycznej – pacjentom zalecana bywa psychoterapia (np. terapia poznawczo-behawioralna), jak i terapia ekspozycyjna.

Więcej warto wspomnieć o drugiej z wymienionych, która polega na tym, że pacjent – pod kontrolą terapeuty – styka się z czynnikiem powodującym pojawianie się u niego nieprzyjemnych dolegliwości.

W przypadku omawianego problemu taki czynnik stanowi ciemność i celem terapii ekspozycyjnej jest stopniowe przyzwyczajanie pacjenta do niej i pokazywanie mu, że przy braku oświetlenia jego życiu czy zdrowiu absolutnie nic nie zagraża.

Osoby, które cierpią na nyktofobię, nierzadko oczekują, że lekarz zaleci im stosowanie jakichś leków, po których problem szybko ustąpi.

Prawda jest tutaj jednak taka, że w leczeniu nyktofobii naprawdę podstawową rolę odgrywa psychoterapia i leczenie farmakologiczne jest tutaj wykorzystywane wyłącznie w uzasadnionych przypadkach.

Farmakoterapię u pacjentów z lękiem przed ciemnością stosuje się m.in. wtedy, gdy objawy nyktofobii przybierają znaczące nasilenie i utrudniają pacjentowi zwyczajne funkcjonowanie.

Lekami, które mogą być zalecane w takiej sytuacji, są przede wszystkim środki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Czasami – wtedy, gdy przez lęk przed ciemnością pacjentowi zdarza się miewać napady paniki – zalecane bywa mu doraźne stosowanie leków przeciwlękowych.