MODAFINIL lepszy niż amfetamina? Działanie i skutki uboczne modafinilu

Modafinil to substancja, którą od lat stosuje się w leczeniu narkolepsji. Jednak modafinil stał się szerzej znany dopiero niedawno, kiedy masowo zaczęli po niego sięgać pracownicy korporacji, studenci i sportowcy. Podobno przyjmował go nawet prezydent USA, Barack Obama. Modafinil - podobnie jak inne psychostymulanty, np. amfetamina - zwiększa bowiem wydajność fizyczną i psychiczną, jednak w przeciwieństwie do nich nie daje skutków ubocznych i nie uzależnia. Czy na pewno?

Spis treści

1. Modafinil - działanie. Efekty modafinilu
2. Modafinil lepszy niż amfetamina?
3. Modafinil - działania niepożądane
4. Modafinil - przeciwwskazania

Modafinil (znany także jak smart drug) to substancja o działaniu pobudzającym, którą można znaleźć w niektórych lekach. Modafinil jest obecnie zatwierdzony w kilkudziesięciu krajach Europy, ale wskazania do jego stosowania w państwach członkowskich są różne. We wszystkich krajach wspólnoty wskazaniem jest narkolepsja - choroba polegająca na nagłym zapadaniu w krótki sen bez względu na sytuację, w której chory się znajduje. Poza tym w niektórych krajach Unii Europejskiej wskazaniami do jej stosowania są hipersomnia idiopatyczna (nadmierna senność), obturacyjny bezdech senny (OBS), przewlekłe zaburzenia snu związane z pracą zmianową o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego. W niektórych krajach stosuje się go także poza wskazaniami – np. w celu poprawienia koncentracji u osób z ADHD. W Polsce modafinil był dostępny w formie leku o nazwie Vigil, jednak kilka lat temu wycofano go z rynku. Obecnie w naszym kraju u pacjentów chorych na narkolepsję stosuje się inne substancje pobudzające, np. metylofenidat. Ci pacjenci, u których występują przeciwwskazania do stosowania metylofenidatu, otrzymują modafinil w ramach importu docelowego z indywidualną refundacją. Jest też inny sposób na kupienie tego specyfiku - na czarnym rynku. Tę drogę wybierają pracownicy korporacji, uczniowie, studenci, sportowcy i inni, którzy nie mają czasu na sen i potrzebują pobudzenia psychoruchowego.

Modafinil - działanie. Efekty modafinilu

Nazwy handlowe modafinilu różnią się w zależności od kraju. W USA, Wielkiej Brytanii, Hong Kongu i kilku innych państwach jest znany jako Provigil. W Japonii i Francji występuje jako Modiodal, a w Szwajcarii jest sprzedawany pod nazwą Modasomil.

Szybko okazało się bowiem, że białe tabletki zawierające modafinil potrafią uwolnić od snu nie tylko chorych, lecz także zdrowe osoby. Podobno dzięki modafnilowi można nie spać blisko 64 godzin (choć niektóre źródła podają nawet 70 godzin) bez znużenia, utraty sprawności umysłowej czy refleksu. I nie trzeba potem odsypiać - użycie farmaceutyku ma nie powodować zaciągnięcia "długu sennego". Dodatkowo pojawiły się informacje o braku uzależnienia od modafinilu oraz większym bezpieczeństwie w porównaniu z klasycznymi stymulantami. To wszystko sprawiło, że modafinilem zaczęli interesować się przede wszystkim pracownicy korporacji (zwłaszcza wyższego szczebla), a także studenci przed sesją, sportowcy, wojskowi prowadzący wielogodzinne operacje i inni, którzy chcą utrzymać pełną koncentrację, poprawić zdolność skupiania uwagi, zwiększyć motywację podczas wykonywania zadań, zwiększyć znacznie efektywność nauki i poprawić pamięć, ponieważ takie efekty daje modafinil. Poza tym modafinil zmniejsza zmęczenie spowodowane różnicą czasu (jet lag). Właśnie w tym celu miał go zażywać prezydent Stanów Zjednoczonych, Barack Obama, podczas swoich podróży służbowych.¹

W celu oceny działania modafinilu przeprowadzono kilka badań naukowych. W jednym z nich porównano działanie dekstroamfetaminy (lek stymulujący układ nerwowy - w dawce 20 mg), kofeiny (600 mg) i modafinilu (400 mg) na zdrowych ochotnikach. Osoby pozbawione snu przez 64 godziny wykonywały proste zadania – zmierzono szybkość ich wykonania oraz ilość popełnionych błędów.

Analiza wyników badań nie odpowiada jednoznacznie na pytanie, czy stosowanie go w celu poprawienia funkcji poznawczych jest uzasadnione. Nie dla każdej grupy badanej wykazano właściwości pobudzające modafinilu.

Pacjenci, którzy  przyjęli modafinil w dawce 200 mg mieli płynniejszą wymowę, potrafili lepiej wypowiadać swoje myśli oraz  popełnili mniej błędów niż grupa kontrolna. Jednak co ciekawe, w porównaniu z kofeiną nie wykazano statystycznie znaczących różnic.²

Działanie modafinilu zbadano również na osobach, które miały zapewnioną normalną ilość snu. Okazało się, że jednorazowe podanie im leku w dawce 100 lub 200 mg nie poprawiło ich funkcji poznawczych.²

Analiza wyników badań nie odpowiada więc jednoznacznie na pytanie, czy stosowanie modafinilu w celu poprawienia funkcji poznawczych jest uzasadnione. Nie w każdej grupy badanej wykazano bowiem właściwości pobudzające modafinilu.

Modafinil lepszy niż amfetamina?

Naukowcy z Medical University of South Carolina przez 25 lat badali preparat i dowiedli, że tolerancja na lek nie rośnie z czasem. Nie pojawiały się też objawy uzależnienia. Z kolei inne badania sugerują, że modafinil ma potencjał uzależniający, jednak jest on niewielki. Z tego powodu modafinil może być użyteczny w terapii uzależnień - od kokainy, metaamfetaminy czy opiatów.³

Poza tym badania wykazały, że przyjmowanie modafinilu nie jest obarczone nadmierną pobudliwością motoryczną. Jest ona co prawda lekko podwyższona, lecz nie jest to wzrost nieproporcjonalny (jak w przypadku metamfetaminy).² Działa więc inaczej niż środki pobudzające, takie jak amfetamina oraz jej pochodne, które oprócz pobudzenia psychicznego, powodują podniecenie oraz niepokój ruchowy, co objawia się poprzez ruchy stereotypowe (np. żucie, obgryzanie paznokci).

Nie oznacza to jednak, że modafinil jest bezpieczny dla zdrowia. Powoduje bowiem szereg skutków ubocznych. Niektóre z nich zagrażają zdrowiu i życiu.

Modafinil - działania niepożądane

Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi po zażyciu modafinilu są:³

• podwyższone ciśnienie krwi
• wysypka
• bóle głowy
• nudności
• nerwowość
• rozdrażnienie, złość
• zawroty głowy
• niestrawność
• bezsenność
• utrata apetytu
• suchość w ustach

W rzadkich przypadkach modafinil może wywołać:

Modafinil najczęściej wywołuje bóle głowy, które występują więcej niż u 1 na 10 osób, bezsenność, utratę apetytu oraz rozdrażnienie. Śmiertelnie groźne choroby należą do rzadkich powikłań zażycia modafinilu.

1) Choroby skóry i tkanki podskórnej

• rumień wielopostaciowy
• zespół Stevensa-Johnsona
• martwica toksyczno-rozpływna naskórka

2) Zaburzenia układu nerwowego

• zaburzenia mózgowo-naczyniowe
• drgawki
• objawy pozapiramidowe

3) Zaburzenia psychiczne

• myśli/zachowania samobójcze
• objawy psychozy
• objawy manii

Podobne efekty pobudzające można uzyskać, stosując kofeinę lub guaranę, co nie niesie za sobą tak poważnych działań niepożądanych.

4) Zaburzenia sercowo-naczyniowe

• zaburzenia rytmu serca
• niewydolność krążenia
• kardiomiopatia
• choroba niedokrwienna serca

3) Zaburzenia psychiczne

• myśli/zachowania samobójcze
• objawy psychozy
• objawy manii

4) Zaburzenia sercowo-naczyniowe

• zaburzenia rytmu serca
• niewydolność krążenia
• kardiomiopatia
• choroba niedokrwienna serca

Modafinil - przeciwwskazania

Ze względu na występowanie ciężkich reakcji skórnych (zespół Stevena Johnsona, martwica toksyczno-rozpływowa naskórka, rumień wielopostaciowy) ze zwiększoną częstotliwością u dzieci, wskazuje, że lek nie powinien być stosowany w leczeniu osób poniżej 18. roku życia (wykluczenie leczenia ADHD w tej grupie wiekowej). Zaobserwowano także inne, często zagrażające życiu, działania niepożądane. Skłoniło to EMA  (European Medicines Agency) do przeprowadzenia analizy stosunku korzyści do ryzyka stosowania leku co doprowadziło do ograniczenia wskazań dla modafinilu. W chwili obecnej, według wytycznych EMA, powinien on być stosowany jedynie w leczeniu nadmiernej senności występującej w przebiegu narkolepsji, wyłącznie u osób powyżej 18 roku życia.² Poza tym modafinilu nie zaleca się stosować u osób starszych, a także u tych, które mają problemy z wątrobą lub sercem oraz u osób z zaburzeniami psychicznymi.³ Przed spożyciem leku z lekarzem powinny się skontaktować osoby, które biorą leki przeciwdrgawkowe, warfarynę, propranolol, omeprazol, doustne środki antykoncepcyjne.

Bibliografia:1. White House report suggests President Obama takes Modafinil or Armodafinil http://armodafinil.co/does-president-obama-take-armodafinil/2. Pietrzyk D., Modafinil  – nowy środek stymulujący, "Gazeta Farmaceutyczna" 20133. Can Modafinil Help Treatment Cocaine or Amphetamine Addiction? http://americanaddictioncenters.org/addiction-medications/modafinil/

Monika Majewska