Inwentarz osobowości NEO PI-R - co to jest?

Inwentarz osobowości NEO PI-R służy do pomiaru pięciu wymiarów (domen), na które składa się osobowość oraz poszczególne jej składniki (cechy). Pozwala to na szczegółowy opis osobowości danego człowieka, na który składa się pięć skal domenowych oraz 30 skal składowych.

Spis treści

1. Kwestionariusze osobowości
2. Pięć domen modelu struktury osobowości
3. Składniki Neurotyczności
4. Składniki Ekstrawertyczności
5. Składniki Otwartości na doświadczenie
6. Składniki Ugodowości
7. Składniki Sumienności

W latach 90’ XX wieku istniały skale NEO-PI, które mierzyły Neurotyczność (N), Ekstrawertyczność (E) oraz Otwartość (O). Nie uwzględniono dwóch składników, które są zawarte w obecnym Inwentarzu osobowości NEO PI-R. Jest to Ugodowość (U) oraz Sumienność (S). NEO PI-R sprawdził się zarówno w zastosowaniach klinicznych, jak i badawczych, mierząc cechy osobowości normalnej.

Kwestionariusze osobowości

Kwestionariusze osobowości są wykorzystywane w psychologii klinicznej, poradnictwie, psychiatrii czy psychoterapii. Przykładem jest sytuacja, w której pacjent zgłasza się do poradni w celu uzyskania porady czy informacji na dany temat.

Psycholog może dokonać wtedy szybkiej analizy i rozpoznać trwałe predyspozycje pacjenta, co z kolei ułatwia samopoznanie osobie zgłaszającej problem. W pracy klinicznej czy psychiatrii kładzie się nacisk na rozpoznanie psychopatologii danego pacjenta.

NEO PI-R nie jest w stanie diagnozować profilu pacjenta, ale może ułatwić stawianie hipotez w tym zakresie. W procesie psychoterapeutycznym może pomóc w wyborze właściwej formy terapii lub ułatwić kontakt w relacji psychoterapeuta - pacjent.

Jednak nie zawsze kwestionariusz ten znajduje zastosowanie, np. w przypadku pacjentów z objawami psychotycznymi oraz w zaawansowanej fazie choroby. Z dotychczasowych badań wynika, że mimo to NEO PI-R można zastosować do szerokiego wachlarza różnych zaburzeń, takich jak narkomania, przestępcy seksualni badani przez psychologów sądowych czy pacjenci leczeni metodami medycyny behawioralnej.

Pięć domen modelu struktury osobowości

Osobowość człowieka można opisać w pięciu wymiarach. Należą do nich:

Neurotyczność (N)

Podstawową cechą domeny N jest tendencja do przeżywania negatywnych afektów, takich jak:

• lęk,
• smutek,
• złość,
• poczucie winy,
• skrępowanie
• i obrzydzenie.

Ludzi neurotycznych cechuje:

• irracjonalny sposób myślenia,
• gorsze panowanie nad swoimi impulsami,
• mniejsze umiejętności radzenia sobie ze stresem.

Pacjenci diagnozowani jako cierpiący na nerwicę zwykle uzyskują wyższe wyniki w pomiarach neurotyczności. Jednak skala ta nie jest miarą psychopatologii. Służy ona do pomiaru osobowości niezaburzonej. Osoby uzyskujące niższe wyniki w skali N są spokojne, zrównoważone emocjonalne, dobrze radzące sobie ze stresem. 

Ekstrawertyczność (E)

Jedną z cech tej domeny jest towarzyskość. Są to osoby, które lubią tłumne spotkania i ludzi. Cechuje ich:

• rozmowność,
• asertywność
• oraz duża aktywność.

Ich usposobienie należy do pogodnych. Są optymistycznie nastawieni do życia, poszukują stymulacji.

Otwartość na doświadczenie (O)

Jest to jeden z najważniejszych wymiarów osobowości. Charakteryzuje ją:

• wrażliwość estetyczna,
• skupianie się na przeżyciach wewnętrznych,
• ciekawość poznawcza
• czy niezależność oceny.

Jest to najlepiej zbadana i najbardziej obszerna domena osobowości. Osoby otwarte są ciekawe zarówno świata wewnętrznego jak i zewnętrznego.

W przeciwieństwie do osób zamkniętych, silnie przeżywają emocje pozytywne oraz negatywne.

Osoby uzyskujące niskie wyniki pomiaru O są z reguły konserwatywne, ich reakcje emocjonalne są przytłumione. Wielu psychologów sądzi, iż otwartość jest cechą zdrowszą niż zamkniętość.

Ugodowość (U)

U cechuje osoby altruistyczne, które są skłonne do poświęceń i niesienia pomocy innym. W przypadku mniejszej ugodowości, osoby te są nieskłonne do ugody, egocentryczne oraz nieufne.

Żaden z krańców tego wymiaru nie ma bezpośredniego przełożenia na zdrowie psychiczne. Przykładem jest osoba sceptyczna, która trafniej analizuje rzeczywistość.

Sumienność (S)

Wiele teorii osobowości, w tym ujęcie psychodynamiczne, dotyczy panowania nad impulsami. Pojęcie samokontroli odnosi się do aktywnego procesu planowania, organizowania i realizacji zadań. Indywidualne różnice w tym zakresie tworzą wymiar zwany Sumiennością.

Osoba sumienna ma silną wolę oraz determinację. Postępuje ona w sposób ukierunkowany na osiągniecie celu. Po stronie negatywnej może wiązać się ze zbyt wysokimi wymaganiami.

Składniki Neurotyczności

• N1: Lęk. Są to osoby skłonne do zamartwiania się, pełne niepokoju i bojaźliwe.
• N2: Agresywna wrogość: Jest to tendencja do odczuwania złości, frustracji czy zgorzknienia.
• N3: Depresyjność: Skala ta mierzy tendencje do popadania w nastrój depresyjny. Osoby z tą tendencją popadają często w poczucie winy, smutku czy beznadziejności.
• N4: Nadmierny samokrytycyzm: U podstawy tej cechy leżą poczucie wstydu oraz skrępowane. Ludzi Ci boją się ośmieszenia i łatwo wpadają w poczucie niższości.
• N5: Impulsywność: Oznacza to niezdolność do panowania nad emocjami oraz impulsami. Pragnienia takie jak pokarm, papierosy czy dobra materialne.
• N6: Nadwrażliwość: Osoby te nie potrafią radzić sobie ze stresem. Polegają na innych oraz panikują w trudnych sytuacjach.

Składniki Ekstrawertyczności

• E1: Serdeczność: Ma ona największe znaczenie dla bliskości interpersonalnej. Są to ludzie ciepli i życzliwi. Łatwo przywiązują się do innych, odczuwając przy tym autentyczną sympatię.
• E2: Towarzyskość: Jest to przedkładanie towarzystwa innych nad samotnością.
• E3: Asertywność: Cechuje ludzi dominujących i skutecznych. Obejmują oni przywództwo w grupie.
• E4: Aktywność: Są to osoby energiczne, w potrzebie ciągłego zajmowania się czymś. Ludzie o niskich wynikach w tej skali mają mniejszy wigor.
• E5: Poszukiwanie doznań: Ludzie o wysokich wynikach poszukują ciągłej stymulacji i silnych doznań. Ludzie o niskich wynikach nie szukają wrażeń. Wiodą raczej spokojne życie.
• E6: Emocje pozytywne: jest to skłonność do przeżywania pozytywnych emocji (radość, zadowolenie. miłość). Są to ludzie radośni, uśmiechnięci, pozytywnie nastawieni do życia.

Składniki Otwartości na doświadczenie

• O1: Wyobraźnia: Są to osoby o bujnej wyobraźni oraz rozbudowanej fantazji. Mają potrzebne tworzenia ciekawego świata wewnętrznego.
• O2: Estetyka: Są o osoby wrażliwe na różnego rodzaju sztukę. Przy niskich wynikach są niewrażliwi na sztukę oraz mało nią zainteresowani.
• O3: Uczucia: Jest to przyznawanie ważnej roli własnym odczuciom. Osoby te przeżywają bardziej zróżnicowane stany emocjonalne, niż osoby o niskim wymiarze uczuciowości.
• O4: Działania: Jest to gotowość do eksperymentowania z rozmaitymi formami aktywności. (kuchnia, podróże, sport).
• O5: Idee: Jest to aktywna realizacja zachowań intelektualnych. Otwartość na idee nie musi korelować z wysoką inteligencją, ale może sprzyjać rozwojowi potencjału intelektualnego.
• O6: Wartości: Jest to gotowość do rewizji dotychczasowych wartości społecznych, politycznych czy religijnych.

Składniki Ugodowości

• U1: Zaufanie: Osoby uzyskujące wysokie wyniki w tej skali wierzą z natury, że inni są uczciwi i mają dobre intencje. Z kolei osoby uzyskujące niskie wyniki są sceptyczne oraz cyniczne.
• U2: Prostolinijność: Wysokie wyniki świadczą o prawdomówności, szczerości i uczciwości. Osoby uzyskujące niskie wyniki chętnie manipulują innymi za pomocą sprytu i oszustwa.
• U3: Altruizm: Osoby uzyskujące wysokie wyniki aktywnie troszczą się o innych. Są szczodre oraz gotowe do niesienia pomocy. Niskie wyniki charakteryzują osoby egocentryczne i mniej chętne do angażowania się w cudze problemy.
• U4: Ustępliwość: Osoby z wysokimi wynikami ustępują innym nie okazując agresji, są zdolne do wybaczania. Niskie wyniki wskazują na agresję, chęć rywalizowania niż współpracy.
• U5: Skromność: Są to osoby pokorne, unikające rozgłosu oraz skromne. Niskie wyniki w tej skali wskazują na arogancję oraz zarozumiałość.
• U6: Skłonność do rozczulania się: Skala ta mierzy zdolność do współczucia i troski o innych. Osoby uzyskujące wysokie wyniki są wrażliwe na potrzeby innych. Niskie wyniki w tej skali wskazują na mniejszą wrażliwość na innych. Są to osoby z chłodną kalkulacją.

Składniki Sumienności

• S1: Kompetencja: To poczucie zdolności, rozsądku, rozwagi i skuteczności. Ze wszystkich skal składowych domeny S, kompetencja najsilniej koreluje z samooceną.
• S2: Skłonność do porządku: Osoby uzyskujące wysokie wyniki są uporządkowane i dobrze zorganizowane. Niskie wyniki w tej skali świadczą o niesystematyczności oraz mniejszej zdolności do organizacji.
• S3: Obowiązkowość: Wysokie wyniki świadczą o silnych uznawanych przez siebie standardów etycznych oraz skrupulatnym wypełnianiu moralnych powinności. Osoby uzyskujące niskie wyniki podchodzą do życia mniej rygorystycznie.
• S4: Dążenie do osiągnięć: Wysokie wyniki świadczą o dużym poziomie aspiracji. Są to osoby pilne i wytrwałe. Osoby o niskich wynikach są pozbawione ambicji i żyją bez celu.
• S5: Samodyscyplina: Termin ten oznacza zdolność do rozpoczynania zadań i doprowadzania ich do końca. Wysokie wyniki świadczą o zdolności do motywacji. Z kolei osoby uzyskujące niskie wyniki odkładają wszystko na później.
• S6: Rozwaga: Inaczej skłonność do starannego zastanawiania się przed rozpoczęciem jakiegoś działania. Wysokie wyniki wskazują na ostrożność i roztropność. Z kolei niskie wyniki charakteryzują osoby, które są porywcze i często zaczynają mówić lub działać bez zastanowienia.

Czytaj też: 

• Osobowość: od czego zależy? Teorie osobowości
• Zaburzenia osobowości - rodzaje i leczenie zaburzeń osobowości