Czy używki zawsze szkodzą? Dobre i złe skutki stosowania popularnych używek

Lekceważymy ostrzeżenia o szkodliwości używek, dopóki nie doprowadzą do poalkoholowej niewydolności serca czy ataku duszności wywołanego POChP – typowym schorzeniem palacza. Czy używki naprawdę szkodzą, pytamy kardiologów – prof. Zbigniewa Gacionga, prof. Artura Mamcarza i prof. Andrzeja Pająka.

Spis treści

1. Papierosy - bezspornie są zabójcze
2. Z alkoholem trzeba ostrożnie - bardziej szkodzi niż pomaga
3. Kiedy pić wino?
4. Kawa zmniejsza ryzyko nowotworów?

Papierosy - bezspornie są zabójcze

Z badań wynika, że nałóg palenia tytoniu jest numerem 2 na liście czynników skracających życie (nr 1 to nadciśnienie), co drugi palacz umiera z powodu choroby odtytoniowej. Długą listę chorób tytoniozależnych otwierają nowotwory, nie tylko rak płuc. Palenie przyspiesza rozwój miażdżycy, wywołuje choroby układu krążenia i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), prowadzącą do niewydolności oddechowej.

W krajach, gdzie wprowadzono zakaz palenia tytoniu, obserwowane są natychmiastowe efekty: spada liczba zawałów i nagłych zgonów sercowych. Co ciekawe, większą korzyść odnoszą osoby niepalące niż czynni palacze.

– W codziennej praktyce pacjent szczupły, niestary, z niskim cholesterolem i z miażdżycą w naczyniach zazwyczaj okazuje się długoletnim palaczem – mówi prof. Gaciong. Próby zastąpienia nikotyny w pobudzaniu układu nagrody lekiem okazały się nieskuteczne, np. rimonaband działający poprzez receptory wrażliwe na marihuanę zmniejszał uczucie głodu nikotynowego. Pierwotnie był pomyślany jako lek odchudzający, co wynikło z obserwacji napadu wilczego apetytu po wypaleniu marihuany. Po zażyciu leku pacjenci rzeczywiście chudli, ale też stawali się skłonni do samobójstw. – Każdy ma kogoś, na kim mu zależy, lekarze tym argumentem powinni motywować do zerwania z paleniem – mówi prof. Gaciong.

Z alkoholem trzeba ostrożnie - bardziej szkodzi niż pomaga

Czy picie alkoholu w umiarkowanych ilościach jest zdrowe? Czy lekarze powinni go zalecać pacjentom kardiologicznym, skoro ustalono, iż jego małe ilości działają porównywalnie do leków używanych w leczeniu schorzeń serca? Z jednej strony alkohol chroni serce, podnosi stężenie dobrego cholesterolu HDL, działa antyzakrzepowo, ale z drugiej wykazuje działania odwrotne, a wszystko to jest związane z dawką – twierdzi prof. Artur Mamcarz.

W pewnych badaniach ustalono, że korzystny efekt terapeutyczny u kobiet w postaci uniknięcia ryzyka zawału to spożycie mniej niż 10 g alkoholu na dobę – u mężczyzn 15 g.

– Mimo tych ustaleń nawet osoby z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym nie powinny być zachęcane do picia alkoholu – twierdzi prof. Mamcarz. Zaś prof. Andrzej Pająk podkreśla raczej niekorzystne efekty spożywania alkoholu. – Jeśliby nawet przyjąć, że spożywanie niewielkich ilości alkoholu ma ochronne znaczenie dla organizmu poprzez bezpośredni związek z rozwojem chorób układu krążenia (chorobą wieńcową), to ogólnie ma wpływ niekorzystny – nadciśnienie tętnicze, wypadki, urazy, zaburzenia psychiczne, marskość wątroby. Jedynie w indywidualnych przypadkach u osób z wysokim ryzykiem sercowo- naczyniowym, które mają w zwyczaju konsumpcję alkoholu i nie mają przeciwwskazań do jego spożywania, można uznać spożywanie niewielkich dawek za bezpieczne – podkreśla prof. Pająk.

WHO ocenia, że alkohol odpowiada za 4 proc. obciążeń chorobami, po nadciśnieniu tętniczym (4,4 proc.) i paleniu (4,1 proc.). Jeszcze 20-30 lat temu uważano, że obserwowane u alkoholików uszkodzenie wątroby wynika nie z bezpośredniego jego działania, ale z rozwijających się niedoborów. Dziś wiemy, że dochodzi u nich do alkoholowego zapalenia wątroby, później do marskości.

Jedna z hipotez, która wiąże alkohol z korzystnym działaniem na serce, odwołuje się do jego wpływu na skład tłuszczów we krwi, alkohol zmienia bowiem profil lipidowy. U osób pijących wzrasta dobry cholesterol, zarazem niekorzystnie rośnie stężenie triglicerydów – tłumaczy prof. Gaciong.

Udokumentowano w badaniach, że pacjenci przyjmowani z poalkoholową osłabioną kurczliwością mięśnia serca (kardiomiopatią) zachowując abstynencję, zdrowieją w sposób wręcz magiczny.

Kawa zmniejsza ryzyko nowotworów?

Dlaczego kawa – napój z wieloma substancjami aktywnymi biologicznie – zmniejsza ryzyko cukrzycy, chroni przed udarem, powoduje niewielki i przejściowy wzrost ciśnienia tętniczego (mały, bo nasze receptory się do niej przyzwyczajają), nie pobudza nadmiernie serca? Może to dlatego, że bywa substytutem jedzenia, tak jak papieros likwiduje głód?

Prof. Mamcarz, wielbiciel kawy, w odpowiedzi na to pytanie przytacza najnowsze badania, i podkreśla m.in. odwrotną zależność między piciem kawy a częstością nadciśnienia tętniczego oraz między piciem kawy a cukrzycą typu 2 (w jednym z badań w grupie pacjentów pijących dziennie 7 filiżanek kawy ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, w porównaniu z grupą pijącą dziennie 2 filiżanki, spadło o połowę). Kawa zmniejsza ryzyko chorób nowotworowych (z wyjątkiem raka pęcherza moczowego). Korzystnie wpływa na mózg: uwalnia neurotransmitery, zwiększa aktywność neuronów – dlatego wspomaga uczenie się.