Będzie szczepionka przeciwko "apokalipsie zombie"? Teraz zabija setki tysięcy osób rocznie

Epidemia opioidowa, z którą zmagają się Amerykanie, przeniosła się także na Stary Kontynent. Władze kolejnych krajów są bezradne wobec fali fentanylu – bardzo silnego leku przeciwbólowego, który uzależnia bez powrotu. Trwają prace nad szczepionką, która mogłaby dać szansę na uwolnienie od nałogu.

Epidemia fentanylu na świecie 

Fentanyl wykorzystywany jest w anestezjologii, a także w leczeniu przewlekłych silnych dolegliwości bólowych u pacjentów onkologicznych i paliatywnych. Ale w ostatnich latach zyskał niechlubną popularność, jako środek odurzający.

Fentanyl działa silniej od heroiny, uzależnia bez powrotu. Z uwagi na docelowe wykorzystanie u osób nieuleczalnie chorych, nie istnieją metody zmniejszania dawek czy odstawienia leku.

Tylko u USA z powodu fentanylu umiera każdego roku 70 tys. ludzi. Również w Polsce odnotowano już zgony po fentanylu, podobnie jak w całej Europie. W walce z fentanylem konieczne są nowatorskie metody leczenia uzależnień i z tą myślą lekarze pracują nad szczepionkami.

CZYTAJ WIĘCEJ NA TEN TEMAT: Epidemia fentanylu w Polsce dopiero się zaczyna. „Uzależnia bardzo szybko”

Szczepionki przeciwko narkotykom w fazie badań 

Dr hab. Piotr Rzymski, prof. Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, w rozmowie z PAP zauważył: – Jeszcze w tym roku do fazy badań klinicznych mogą trafić dwa preparaty będące obiecującymi kandydatkami na szczepionki przeciwko fentanylowi.

Dotychczasowe wyniki są obiecujące: - Oba [preparaty - red.] pomyślnie przeszły testy przedkliniczne na zwierzętach, prowadząc do wyprodukowania wysokiego miana przeciwciał przeciw temu opioidowi, i jest szansa, że w najbliższych miesiącach zaczną być badane na ludziach - komentuje ekspert.

Na czym polegają szczepionki przeciw fentanylowi? 

Szczepionki są powszechnie znane jako elementy profilaktyki chorób zakaźnych. Jednak szczepionki stosowane w leczeniu uzależnień działają na zasadzie różniącej się od tradycyjnych szczepionek przeciwko chorobom zakaźnym.

Zamiast indukować odpowiedź immunologiczną przeciwko wirusom czy bakteriom, szczepionki przeciw uzależnieniom mają za zadanie wywołać odpowiedź immunologiczną na określone substancje chemiczne, takie jak narkotyki.

Mechanizm działania polega na stymulowaniu układu odpornościowego do produkcji przeciwciał, które wiążą się z molekułami narkotyku, uniemożliwiając im dotarcie do mózgu i wywołanie efektu psychoaktywnego.

W ten sposób osoba zaszczepiona przeciwko danej substancji nie odczuwa typowych dla niej efektów, co może pomóc w przezwyciężaniu uzależnienia. 

Prace nad szczepionkami obiecujące, ale na razie nieskuteczne 

W przeszłości pracowano nad szczepieniami przeciwko metamfetaminie, kokainie i nikotynie - te dwie ostatnie szczeionki doszły nawet do fazy badań klinicznych. Niestety, żadna z opracowanych szczepionek nie wykazywała należytej skuteczności. 

– U podstaw koncepcji szczepionek przeciwnarkotykowych leży wykorzystanie mechanizmów odporności, które normalnie służą do neutralizowania patogenów. Jednak w tym przypadku chodzi nam o ukierunkowanie działania tego układu do neutralizowania substancji chemicznych, nie wirusów czy bakterii - komentuje prof. Rzymski.

- Sztuka polega na tym, żeby wywołać w organizmie produkcję przeciwciał, które będą rozpoznawać narkotyk, następnie wiązać go i w ten sposób uniemożliwiać jego przedostanie się przez barierę krew-mózg do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie normalnie wywołuje swoje efekty euforyzujące - dodaje ekspert, cytowany przez PAP.

Szczepionka na fentanyl - metoda działania 

– Substancje psychoaktywne to bardzo często tzw. hapteny, czyli związki o małej masie cząsteczkowej, które w odpowiednich warunkach, czyli w połączeniu z pewnymi białkami, mogą wywołać odpowiedź odpornościową przeciwko sobie. A kiedy już ją pierwszy raz wywołają, są rozpoznawane przez limfocyty nawet bez obecności tych białek – tłumaczy prof. Rzymski.

Innymi słowy, dzięki szczepieniom przeciw uzależnieniom, kiedy osoba zaszczepiona przyjmuje narkotyk, przeciwciała wiążą narkotyk w krwiobiegu, co uniemożliwia mu przejście przez barierę krew-mózg.

Dzięki temu narkotyk nie wywołuje oczekiwanych efektów psychoaktywnych, co pomaga w redukcji chęci do jego zażycia i wspomaga proces leczenia uzależnienia. Dodatkowo, obecność przeciwciał może przyspieszać eliminację szkodliwej substancji z organizmu poprzez procesy ekskrecji, takie jak wydalanie z moczem.

Badania na zwierzętach zakończone sukcesem 

Badania przeprowadzone na szczurach wykazały obiecujące wyniki szczepionki antyfentanylowej. Gryzonie otrzymały dawkę fentanylu, co pozwoliło na obserwację mechanizmu działania przeciwciał. Stwierdzono, że przeciwciała specyficzne dla fentanylu skutecznie wiązały narkotyk, istotnie ograniczając jego przenikanie do tkanki mózgowej.

Badania dowiodły również, że przeciwciała skierowane przeciw fentanylowi nie reagowały krzyżowo z innymi związkami chemicznymi, co umożliwia zastosowanie równoczesnej terapii innymi opioidami bez obawy o interferencje.

Szczepionka ta nie jest zaprojektowana jako środek profilaktyczny chroniący przed uzależnieniem, lecz jako narzędzie wspomagające terapię w celu zapobiegania nawrotom uzależnienia od opioidów. 

Chociaż wyniki badań są obiecujące, leczenie uzależnień nie jest prostym procesem, nawet jeśli szczepionki przejdą pomyślnie kolejne fazy badań.

Jednym z problemów jest indywidualna różnorodność odpowiedzi immunologicznej wśród ludzi, co może wpływać na efektywność szczepionki w różnych populacjach. Ponadto, uzależnienia często mają złożone przyczyny, w tym czynniki psychologiczne i społeczne, które same w sobie wymagają kompleksowego podejścia terapeutycznego.

Również wyzwaniem jest motywacja i przestrzeganie reżimu szczepień przez pacjentów, którzy mogą nie być w pełni gotowi do zerwania z nałogiem. Dlatego też, choć idea szczepionek przeciwko uzależnieniom jest bardzo obiecująca, ich rozwój i zastosowanie wymaga jeszcze wielu badań i testów, by móc je skutecznie wdrożyć jako element terapii uzależnień.

Katarzyna Głuszak