3 najważniejsze adaptogeny. Czym są i jak działają?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Adaptogeny to substancje pochodzenia naturalnego, które przystosowują organizm do trudnych warunków życia. Niwelują skutki stresu, hamują działanie wolnych rodników oraz poprawiają pamięć i koncentrację. Warto po nie sięgać za każdym razem, kiedy chcemy przywrócić harmonię w naszym organizmie i poprawić stan naszej psychiki. Poznaj 3 najważniejsze z nich.

Spis treści

1. Czym są adaptogeny?
2. 3 najważniejsze adaptogeny
3. Ashwaganda
4. Cytryniec chiński
5. Różeniec górski

Adaptogeny to rośliny, które wykazują niezwykły wpływ na balansowanie organizmu. Kiedy jakiegoś czynnika jest za mało, one go podwyższają (np. przy niedoborach serotoniny potrafią podnosić jej poziom), a gdy czegoś jest za dużo np. toksycznych zjawisk, redukują je. Stosowane są od wieków w medycynie chińskiej. Natomiast współcześnie stały się popularne dzięki rosyjskiemu badaczowi – Lazarevovi, który w 1947 r. określił tym pojęciem pewną grupę substancji naturalnych, które są w stanie podnieść zdolności adaptacyjne organizmu do nadmiernie przeciążających warunków życia i potrafią przywrócić ciało do homeostazy, kiedy jego funkcjonowanie jest z jakiegoś powodu zaburzone.

Czym są adaptogeny?

Aby coś można było nazwać adaptogenem, musi – według definicji Lazareva, spełnić 3 określone warunki:

• Musi zwiększać odporność organizmu na bodźce stresowe, które pochodzą ze środowiska zewnętrznego. Dotyczy to zarówno bodźców chemicznych, związanych np. z zatruciem organizmu przez smog, bodźców biologicznych odnoszących się np. do nadmiernego hałasu, czy też psychicznych, związanych z przeżywaniem dużego stresu.
• Nie może być toksyczne, co oznacza, że nawet jeśli przekroczymy określoną dawkę któregoś z adaptogenów, to najwyżej skończy się to rozstrojem żołądka, ale nie zatruciem. Oznacza to również, że nie może on generować chorób.
• Musi doprowadzać do homeostazy organizmu.

3 najważniejsze adaptogeny

Choć adaptogenów na rynku polskim jest coraz więcej, to jednak do najbardziej znanych i najlepiej przebadanych należą:

• Ashwagandha,
• Cytryniec chiński
• oraz Różeniec górski.

Potrafią one naprawiać uszkodzenia organizmu wywołane stresem oksydacyjnym, hamować rozwój wielu chorób i znacznie poprawiać zdolności kognitywne.

Poza doprowadzaniem do równowagi od strony fizycznej, doskonale balansują psychikę, poprawiając nastrój i podnosząc poziom korzystnych neuroprzekaźników, takich jak chociażby serotonina.

Ashwaganda

Ashwaganda (Withania somnifera) to najbardziej popularny adaptogen w dzisiejszych czasach. Rośnie na terenach Indii, Pakistanu oraz Sri Lanki. Jej czynnymi substancjami biologicznymi są: witaferyna A, sitoindozydy, witanolid D.

Korzenie tej rośliny wykorzystywane są do regeneracji organizmu przy osłabieniu, przywracania równowagi ciała przy różnorakich zaburzeniach, wzmocnieniu naturalnej odporności przed chorobami, czy przeciwdziałaniu stresu na organizm.

Właściwości antyoksydacyjne

Antyoksydacyjne właściwości Ashwagandy wykorzystywane są w szczególności w poprawie funkcjonowania układu nerwowego oraz poprawie pracy mózgu. Bo choć wolne rodniki są szkodliwe dla całego organizmu, to najwięcej szkód ma miejsce właśnie w tych dwóch wspomnianych obszarach.

Jest to związane z tym, że mózg oraz układ nerwowy są bogate w lipidy oraz żelazo, które biorą udział w wytwarzaniu reaktywnych form tlenu. To dlatego nadmiar wolnych rodników przyczynia się najbardziej do uszkadzania układu nerwowego i powstawania chorób neurodegeneracyjnych typu Alzheimer czy Parkinson.

Jak dowodzą badania na zwierzętach, wyciąg z Ashwagandy ma działanie przeciwutleniające w mózgu i może hamować peroksydację lipidów. W ten sposób chroni układ nerwowy przed uszkodzeniem i pozwala dłużej zachować jego prawidłowe funkcjonowanie.

Właściwości przeciwdepresyjne

Właściwości przeciwdepresyjne Ashwagandy i poprawiające samopoczucie zostały potwierdzone wynikami badań przeprowadzonymi na szczurach. Gryzoniom podawano przez 5 dni bioaktywne substancje wyizolowane z korzenia Ashwagandy, które, o dziwo, dały taki sam efekt przeciwlękowy jak tradycyjne leki stosowane w przypadku osób nadmiernie lękowych (np. lorazepam), jak również pokazały, że Ashwaganda daje taki sam rezultat w poprawie funkcjonowania psychiki jak trójpierścieniowy lek przeciwdepresyjny – imipramina.

Poza tym udowodniono, że Ashwaganda może znosić skutki przewlekłego stresu, np. zmniejszać ryzyko występowania wrzodów żołądka.

Poprawa pamięci

Poprawa pamięci po stosowaniu Ashwagandy to również udowodniony naukowo fakt. W randomizowanym badaniu, w którym wzięło udział 50 osób, podzielonych na grupę przyjmującą ekstrakt z korzenia Ashwagandy (300 mg dwa razy dziennie) oraz grupę dostającą placebo, wykazano, że po upływie 8 tygodni grupa przyjmująca adaptogen znacznie poprawiła funkcje pamięci zarówno bezpośredniej, jak i ogólnej w odróżnieniu od grupy placebo.

Właściwości immunomodulacyjne

Ashwaganda posiada zdolności immunomodulacyjne. W badaniach przeprowadzonych na myszach z uszkodzonym szpikiem dowiedziono, że podawanie tego adaptogenu spowodowało znaczny wzrost stężenia hemoglobiny, erytrocytów, leukocytów oraz masy ciała w porównaniu do myszy, które go nie otrzymywały. Dowodzi to, że Ashwaganda potrafi zmobilizować naturalne siły obronne organizmu.

Działanie przeciwbakteryjne

Warto wspomnieć też o przeciwbakteryjnym działaniu Ashwagandy. Wykazuje ona działanie bakteriobójcze wobec Salmonelli, Echerichia coli, jak również Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumonias, Proteus mirabilis, Staphylococcus aureus, Enterecocus spp. Blokuje też rozwój pasożytów takich jak Leishmania donovani.

Cytryniec chiński

Cytryniec chiński (Schisandra chinesis) to pnącze porastające przede wszystkim obszary Azji Południowo-Wschodniej. Leczniczą częścią tej rośliny są jej owoce zawierające substancje takie jak:

• lignany,
• fitesterole,
• związki triterpenowe, witaminy takie jak np. E i C,
• monosacharydy
• oraz polisacharydy np. arabinozę, galaktozę,
• wiele cennych pierwiastków typu: żelazo, magnez, kobalt, kwasy organiczne np. fumarowy, winowy.

Działanie antyoksydacyjne

Polifenowe związki zawarte w cytryńcu chińskim, takie jak: kwasy fenolowe, flawonoidy, czy antyocyjany mają działanie antyoksydacyjne, co oznacza, że chronią organizm przed wpływem wolnych rodników. Z kolei polisacharydy stymulują układ odpornościowy, sprawiając, że lepiej radzi sobie ze zwalczaniem patogenów.

Wpływ na układ nerwowy

Ekstrakty pozyskiwane z cytryńca mają korzystny wpływ na układ nerwowy, albowiem podwyższają poziom neuroprzekaźników oraz chronią komórki nerwowe przed apoptozą.

Poza tym badania na myszach wykazały, że u gryzoni ze znacznymi problemami z pamięcią, poprawiła się ona, łącznie z koncentracją i umiejętnością uczenia się nowych zadań, po podaniu ekstraktu z cytryńca chińskiego.

Działanie hepaprotekcyjne

Cytryniec chiński ma udowodnione działanie hepaprotekcyjne. Potrafi np. hamować włóknienie wątroby blokując szlaki sygnałowe transformującego czynnika wzrostu β (TGF-β) oraz kinazy białkowej.

Poza tym chroni wątrobę przed szkodliwym działaniem alkoholu, jak również wspomaga leczenie jej stłuszczenia. Jest pomocny przy chorobach zakaźnych, jak i autoimmunologicznych tego narządu.

Zawartość lignanów

Lignany zawarte w cytryńcu chińskim mają potencjał, by być użyte do leczenia chorób neurodegeneracyjnych, a to dlatego, że potrafią chronić komórki nerwowe przed uszkodzeniem.

Poza tym wspierają funkcje poznawcze, co może być pomocne przy leczeniu choroby Parkinsona i Alzheimera. Poza tym podwyższają stężenie neuroprzekaźników, co przekłada się na lepszą koncentrację, szybsze zapamiętywanie, czy zdolność uczenia się.

Różeniec górski

Różeniec górski (Rhodiola rosea) to roślina z rodziny Gruboszowatych, który zawiera ponad 140 związków wywierających korzystny wpływ na organizm, mogących mieć zastosowanie medyczne, takich jak np. flawonoidy, protoantocyjanidyny, fenylopropanoidy, taniny.

Surowcem leczniczym w tej roślinie jest kłącze, od którego odchodzą liczne korzenie. Robi się z niego ekstrakty, które, aby działały, powinny być standaryzowane na zawartość rozawin oraz salidrozydu.

Zwiększa odporność na stres

Różeniec górski posiada zdolność do zwiększenia odporności na stres, co wiąże się z jego działaniem na oś podwzgórzowo-przysadkową, jak również adrenergiczny układ współczulny. Stres powoduje zaburzenia na osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, powodując duży wyrzut hormonu stresu – kortyzolu. Przez to zaburzony zostaje dobowy rytm jego wydzielania (najwyższy poziom jest rano, najniższy wieczorem), co przy długotrwałym stresie prowadzi do zakłóceń hormonalnych i wyczerpania nadnerczy.

Poza tym czynniki stresogenne powodują wzrost wydzielania noradrenaliny i obniżenie poziomu serotoniny, co prowadzi do uczucia nerwowości i zmniejszonego odczuwania szczęścia i przyjemności.

Rhodiola Rosea jest w stanie podnieść poziom serotoniny i zabezpieczyć układ nerwowy przed uszkodzeniem przez peptydy opioidowe wydzielane w odpowiedzi na stres. Zawdzięcza to m.in. fenylopropanoidom, które potrafią też zmniejszać objawy depresji.

Zwiększa wytrzymałość fizyczną

Badania przedkliniczne wykazały, że Różeniec górski zwiększa wytrzymałość fizyczną za sprawą salidrozydów, jak również przyspiesza regenerację mięśni, dzięki zmniejszeniu kinazy kreatynowej oraz dehydrogenazy mleczanowej będących markerami zmęczenia mięśni.

Wykazano również, że zmniejsza on poziom kinazy kreatynowej, która jest enzymem biorącym udział w dostarczaniu energii do tkanek i jednocześnie będącej wskaźnikiem uszkodzenia mięśni.

Wykazuje działanie antyoksydacyjne

Działanie antyoksydacyjne Rhodiola rosea jest w stanie ochronić organizm przed stresem oksydacyjnym wywołanym przez nadmiar wolnych rodników, które uszkadzają komórki i prowadzą do przedwczesnego ich obumierania.

Za przeciwutleniające działanie odpowiada w głównej mierze salidrozyd, któr, dzięki swojej dużej sile, może chronić nawet przed chorobami neurodegeneracyjnymi będącymi następstwem stresu wywołanego przez nadmiar reaktywnych form tlenu.

Dominika Wilk