Zmysły człowieka: rodzaje i funkcje

Zmysły pozwalają człowiekowi m.in. odczuwać zapachy, widzieć oraz słyszeć. W klasycznym ujęciu wyróżnia się pięć zmysłów, niektórzy jednak przejawiają pogląd, że człowiek może mieć ich zdecydowanie więcej, bo nawet aż 21. Przeczytaj, jakie wyróżnia się podstawowe oraz dodatkowe rodzaje zmysłów u człowieka oraz sprawdź, jakie pełnią funkcje.

Spis treści

1. Zmysły: rodzaje i funkcje
2. Zmysł wzroku
3. Zmysł smaku
4. Zmysł dotyku
5. Zmysł węchu
6. Zmysł słuchu
7. Rzadziej wyróżniane zmysły człowieka

Zmysły - ich jednej definicji najzwyczajniej w świecie nie ma. W najprostszym ujęciu zmysł można rozumieć jako grupę wyspecjalizowanych komórek receptorowych, które mają zdolność do odbierania jakichś konkretnych bodźców fizykalnych oraz przesyłania później uzyskanej informacji do specyficznych rejonów mózgowia, w których są one ostatecznie interpretowane.

Zmysły: rodzaje i funkcje

Ogólnie raczej nie trzeba nikogo przekonywać o tym, że zmysły są bardzo ważne – w końcu wzrok umożliwia nam widzenie otaczającego świata, z kolei dzięki słuchowi jesteśmy w stanie słyszeć, co mówią do nas inni ludzie i dzięki temu porozumiewać się z nimi. Ludzkie zmysły są jednak tak naprawdę zdecydowanie istotniejsze, niż potencjalnie się przypuszcza. Otóż pełnią one chociażby rolę ostrzegawczą – jako przykłady można tutaj podać to, że dzięki zmysłowi smaku jesteśmy w stanie uniknąć zjedzenia nieświeżego jedzenia czy też to, że widząc czerwone światło na sygnalizatorze, nie przechodzimy wtedy przez przejście dla pieszych i unikamy dzięki temu ryzyka przejechania przez jakiś samochód.

W klasycznym ujęciu – którego autorstwo przypisywane jest Arystotelesowi – zmysłów ludzkich wyróżnia się pięć. Są nimi:

• wzrok,
• smak,
• dotyk,
• węch,
• słuch.

Zmysł wzroku

Za zmysł wzroku u ludzi odpowiadają gałki oczne. To właśnie w nich zlokalizowane są komórki receptorowe, które odbierają światło widzialne – są nimi czopki oraz pręciki. To jednak, że struktury te odbiorą jakąś informację, nie wystarcza jeszcze do tego, żebyśmy mogli zobaczyć jakąkolwiek rzecz. Pręciki i czopki porównać by można do pracowników najniższego rzędu: one jedynie odbierają docierający do nich bodziec, to jednak, jak ostatecznie będzie wyglądał widziany przez nas obraz, zależny jest od całkowicie innych od niej struktury – mowa tutaj o korze wzrokowej mózgowia. Prawda jest bowiem taka, że początkowo powstaje… całkowicie obrócony obraz – dopiero po tym, kiedy odpowiednie ośrodki przeanalizują trafiające do nich informacje, jesteśmy w stanie widzieć świat w taki sposób, w jaki go widzimy.

Czytaj też: Joga dla oczu - ćwiczenia poprawiające wzrok

Zmysł smaku

Za smak odpowiedzialne są komórki receptorowe, które określane są mianem kubków smakowych. Zlokalizowane są one przede wszystkim w obrębie języka, oprócz tego znajdują się one również, choć zdecydowanie mniej licznie, w okolicy podniebienia, górnej części przełyku oraz krtani. Tradycyjnie wyróżnia się pięć rodzajów kubków smakowych u ludzi – poszczególne z nich odpowiedzialne za odbieranie takich smaków, jak:

• smak słodki,
• smak słony,
• smak gorzki,
• smak kwaśny,
• smak umami (czasami określany jako mięsny).

Wiedza o zmyśle smaku z biegiem czasu ulegała ciągłym uaktualnieniom. Chociażby ostatni z wymienionych smaków, czyli umami, został wyodrębniony zdecydowanie później niż pozostałe. Dodatkowo obecnie coraz częściej wspomina się, że najprawdopodobniej u człowieka istnieją także i inne jeszcze kubki smakowe, które odpowiadają za odczuwanie smaku tłuszczowego oraz metalicznego.

Czytaj też: Dlaczego jedne potrawy nam smakują, a inne nie?

Zmysł dotyku

Receptory, które odpowiedzialne są zmysł dotyku, zlokalizowane są w obrębie zasadniczo całej skóry człowieka – z tego właśnie powodu nierzadko wspomina się o tym, że skóra jest tak naprawdę największym narządem receptorowym u ludzi. Zmysł dotyku jest dość złożony – otóż dzięki niemu możemy zarówno oceniać kształt, jak i fakturę czy wielkość dotykanych przedmiotów. Tak jak wspomniano, receptory dotykowe rozmieszczone są na powierzchni całego ciała, najwięcej jest ich jednak w obrębie opuszek palców, najmniej z kolei znajduje się ich na skórze pleców.

Czytaj też: Czy powstanie lek zastępujący głaskanie i przytulanie?

Zmysł węchu

Receptory związane ze zmysłem węchu zlokalizowane są przede wszystkim w obrębie jamy nosowej. Funkcjonują one w pewien sposób podobnie do receptorów smakowych – otóż struktury te są pobudzane przez różne cząsteczki chemiczne, które to do nich docierają. Tak jak jednak receptorów smakowych wyróżnia się pięć (lub siedem), tak już receptorów węchowych jest zdecydowanie więcej – dzieje się tak z tego powodu, że każdy z nich odpowiada za reagowanie na całkowicie odmienny typ chemicznych cząsteczek.

Czytaj też: Na jakie choroby wskazują zaburzenia węchu?

Zmysł słuchu

Za zmysł słuchu odpowiada ucho – ten skomplikowany narząd składa się z ucha zewnętrznego, środkowego oraz wewnętrznego. Słyszymy dźwięki dzięki temu, że drgania powietrza, spowodowane falami akustycznymi, przedostają się drogą kosteczek słuchowych ostatecznie do struktur ucha wewnętrznego. Finalnie drgania te są "przekształcane" do impulsów elektrycznych – to one właśnie docierają do specyficznych obszarów kory mózgowej, gdzie są one analizowane.

Czytaj też: Zaburzenia słuchu - przyczyny i rodzaje zaburzeń słuchu

Rzadziej wyróżniane zmysły człowieka

Biorąc pod uwagę, że klasyczny podział zmysłów opracował Arystoteles, nie dziwi zapewne to, że uznawany on jest nierzadko po prostu za przestarzały. Coraz częściej mówi się, że człowiek ma więcej niż 5 zmysłów – takowymi miałyby być m.in.:

• zmysł temperatury: za odczuwanie zmian ciepłoty odpowiadają specyficzne termoreceptory, zlokalizowane zarówno w obrębie skóry, jak i w wewnętrznych częściach organizmu;
• propriocepcja: odpowiedzialne za nią receptory obecne są w mięśniach i więzadłach, dzięki propriocepcji wiemy, gdzie w danym momencie znajdują się poszczególne części naszego ciała – to właśnie ona pozwala nam chociażby podczas badania neurologicznego, przy zamkniętych oczach, trafić palcem w nos;
• zmysł równowagi: związane z nim receptory zlokalizowane są w kanałach półkulistych, zaliczanych do struktur ucha;
• zmysł czucia bólu (nocycepcja): bardzo ważny zmysł, za który odpowiadają receptory bólowe, czyli nocyceptory – w końcu to dzięki nim np. wtedy, gdy jakaś część naszego ciała ma kontakt z ogniem, odczuwamy ból i w efekcie cofamy się, unikając poparzenia.

Tak jak wyróżnianie powyżej wymienionych zmysłów zazwyczaj można dość prosto uzasadnić, tak i czasami opisuje się jeszcze inne zmysły, w których przypadku ich wyodrębnianie spotyka się z krytyką. Tak jest m.in. ze zmysłem pragnienia czy głodu, ale i ze zmysłem upływu czasu (w przypadku tego ostatniego nie istnieją żadne specyficzne receptory, które odpowiedzialne byłyby za to, że zdajemy sobie sprawę z mijania czasu – w związku z tym zmysł upływu czasu niejako nie spełnia ogólnej definicja tego, czym jest zmysł i z tego właśnie powodu dość często neguje się jego wyszczególnianie pośród innych zmysłów).

Nie sposób tutaj wspomnieć o jeszcze innym, dość często wspominanym zmyśle – mowa tutaj o intuicji, która nierzadko określana bywa mianem szóstego zmysłu.