Temperament: czym jest? Rodzaje temperamentu

Temperament - nazywamy nim wrodzone cechy osobowości, które odziedziczyliśmy po przodkach. Temperament w dużym stopniu decyduje o naszym funkcjonowaniu w rodzinie i społeczeństwie - od niego zależy szybkość naszej reakcji w konkretnych sytuacjach, tempo wykonywania konkretnych czynności, umiejętność (bądź jej brak) łatwego wchodzenia w relacje z innymi osobami. Przeczytaj, jakie rodzaje temperamentu wyróżniamy i dowiedz się, który typ najlepiej określa twoją osobowość!

Spis treści

1. Temperament: czym jest?
2. Rodzaje temperamentu według Hipokratesa i Galena
3. Rodzaje temperamentu według Pawłowa
4. Rodzaje temperamentu według Jana Strelaua
5. Temperament to jeszcze nie wszystko

Temperament: czym jest?

Temperament ujawnia się u nas już we wczesnym dzieciństwie, a nawet tuż po urodzeniu i w niemowlęctwie - widzimy przecież, że jedne dzieci są spokojniejsze, inne bez przerwy płaczą, a jeszcze kolejne często się uśmiechają. Temperament jest w dzieciństwie bardziej widoczny niż w latach późniejszych, kiedy do naturalnych cech osobowości dochodzi rozwijająca się sfera intelektualna. Temperament dziedziczymy po naszych przodkach i staja się on fundamentem naszej osobowości. Stanowi materiał wyjściowy, na którym ukształtujemy naszą osobowość.

Naukowcy podkreślają, że temperament jest wszystkim tym, co zostanie w nas po odjęciu inteligencji ogólnej oraz zdolności poznawczych (np. wzrokowych, werbalnych). Temperament objawia się przede wszystkim w naszym zachowaniu na co dzień - w tym, w jak bardzo emocjonalny sposób reagujemy na bodźce, jak radzimy sobie w sytuacjach zagrożenia, konfliktowych.

Rodzaje temperamentu według Hipokratesa i Galena

Nad temperamentem i jego zdefiniowaniem rozmyślali już starożytni uczeni - wśród nich ojciec medycyny Hipokrates. Stwierdził on, że w każdym człowieku występuje właściwa mu proporcja czterech soków - humorów. Te soki to czarna żółć, żółta żółć, krew i flegma. W II wieku n.e. żył inny lekarz - Galen, który każdemu z soków przyporządkował rodzaj temperamentu.

1. Flegmatyk

Jak nietrudno się domyślić, u flegmatyka dominuje flegma. Osobę o tym rodzaju temperamentu wyróżnia wysoka samokontrola, trudno ją wyprowadzić z równowagi, dlatego też uchodzi za człowieka godnego zaufania. Flegmatyk jest bardzo dobrym słuchaczem, potrafi uważnie obserwować ludzi i z boku oceniać przebieg danej sytuacji. Osoba o tym typie temperamentu działa powoli, dlatego preferuje wykonywać pracę, która nie wymaga pośpiechu. Flegmatykowi dużo czasu zajmuje budowanie relacji uczuciowej i intymnej - najpierw musi komuś zaufać, a dopiero później się przed nim otworzyć.

2. Sangwinik

U sangwinika dominuje krew. Podobnie jak flegmatyk uchodzi za osobę stabilną, jednak na tym podobieństwa się kończą. Sangwinika wyróżnia optymistyczne podejście do życia, jest otwarty, towarzyski - często bywa duszą towarzystwa. Sangwinik nie ma problemu z wchodzeniem w relacje interpersonalne, choć czasem może się wydawać zbyt dominujący, władczy. Najlepszy rodzaj pracy dla sangwinika to ten wymagający szybkiego działania i podejmowania decyzji. Sangwinik jest emocjonalny, a emocji tych nie ukrywa.

3. Melancholik

U melancholika dominuje czarna żółć. Osoba melancholijna jest pesymistą, na co dzień towarzyszą jej lęki, obawa przed tym, jak potoczy się jej przyszłość. Ten rodzaj temperamentu wyróżnia brak pewności siebie, nadwrażliwość na krytykę - zdanie innych osób często jest dla melancholika ważniejsze niż to, co on sam myśli na konkretny temat. Melancholik potrafi słuchać innych, a przyjaciół dobiera bardzo ostrożnie. Gdy już pozwoli się komuś do siebie zbliżyć, więź najczęściej pozostaje bardzo trwała. Melancholik jest skłonny do refleksji, ma artystyczną duszę, dlatego świetnie sprawdzi się jako pisarz, malarz czy muzyk. Osoba z tym typem temperamentu niełatwo podejmuje decyzje, często się obraża, bo nie jest pewna swojej wartości.

4. Choleryk

Choleryk, podobnie jak sangwinik, jest typem lubiącym działać, dominować. O ile jednak u sangwinika te cechy zazwyczaj nie przybierają zbyt wielkich rozmiarów, u choleryka mogą zamienić się w gniew, agresję - tak, że osoba ta może nawet budzić strach wśród innych ludzi. Choleryk jest ambitny, lubi podejmować decyzje i trudne wyzwania. Chętnie widzi siebie w roli przywódcy, choć szefem bywa bezwzględnym. Osoby o tym rodzaju temperamentu nie lubią, gdy ktoś nie zgadza się z ich zdaniem, mają trudności w przyjęciu często konstruktywnej krytyki.

Rodzaje temperamentu według Pawłowa

Iwan Pawłow był rosyjskim fizjologiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. On również dokonał podziału typów temperamentu, wziął jednak pod uwagę cechy ośrodkowego układu nerwowego, które uważał za wrodzone. Naukowiec przyjął również założenie, że to właśnie OUN steruje naszym zachowaniem. Pawłow, ustalając swoją klasyfikację, brał pod uwagę siłę procesu pobudzenia (najważniejszy według niego czynnik decydujący o temperamencie), hamowanie ochronne, równowagę i ruchliwość procesów nerwowych.

Według podziału Pawłowa melancholik jest typem słabym, natomiast typ silny dzieli się na dwa podtypy - niezrównoważony, reprezentowany przez choleryków i zrównoważony - powolny (flegmatyk) i ruchliwy (sangwinik).

Rodzaje temperamentu według Jana Strelaua

Swój wkład w klasyfikację rodzajów temperamentu ma również polski psycholog Jan Strelau. Strelau zdefiniował temperament jako "zespół względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt"¹.

Według Strelaua temperament działa na dwóch poziomach - energetycznym i czasowym.

1. Temperament na poziomie energetycznym

Wyróżnia go reaktywność emocjonalna, w ramach której rozpoznajemy wrażliwość i wydolność. Osoby wysokoreaktywne cechuje mała wydolność, ponieważ nie potrafią poradzić sobie w trudnych sytuacjach i reagują zbyt emocjonalnie. Z kolei osoby niskoreaktywne wyróżnia większa wydolność wynikła z mniejszej wrażliwości emocjonalnej.

Temperament na poziomie energetycznym to także aktywność, w skład której wchodzi intensywność i częstotliwość naszych działań. Ci, którzy są wysokoreaktywni jednocześnie nie należą do aktywnych, ponieważ unikają wszelkich konfliktowych sytuacji. Z kolei niskoreaktywni są bardziej aktywni, ponieważ potrzebna im stała stymulacja.

2. Temperament na poziomie czasowym

Na poziomie czasowym o rodzaju temperamentu decyduje przede wszystkim żwawość, czyli nasza zdolność szybkiego reagowania w danej sytuacji, umiejętność dostosowania zachowania do okoliczności. Ważna jest również wytrzymałość, czyli odpowiednie reagowanie na działanie - silne i długotrwałe - konkretnego bodźca. Kolejny czynnik to perseweracja - niezmienne zachowanie również po czasie, gdy przestał działać bodziec, który je wywołał. Ostatnim parametrem jest wrażliwość sensoryczna, czyli nasz reakcja na bodźce o małej wartości sensorycznej.

Źródła:

1. J. Strelau, Psychologia temperamentu, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1992.

Anna Sierant