Ksenofobia: co to jest i jak się przejawia? Ksenofobia w Polsce

Ksenofobia (z gr. "ksénos", czyli obcy i "phóbos" - strach) oznacza skrajną niechęć wobec obcych danej jednostce osób, które różnią się od niej np. narodowością, wyznaniem, zostały wychowane w innej kulturze bądź inaczej się ubierają, pochodzą z innego środowiska czy mówią innym językiem. Przeczytaj, czym się objawia ksenofobia, dowiedz się, jakie są jej przyczyny i przejawy!

Spis treści

1. Ksenofobia - co to za zjawisko?
2. Przyczyny ksenofobii
3. Przejawy ksenofobii
4. Ksenofobia w Polsce
5. Ksenofobia a rasizm

Ksenofobia - co to za zjawisko?

Ksenofobia - choć termin ten zawiera w sobie człon "fobia" i dosłownie oznacza "strach przed innymi", osoby będące ksenofobami tak naprawdę w większym stopniu niż obawę przed innością odczuwają wobec tej inności niechęć. Tym "innym" są najczęściej przebywający na terenie danego kraju obcokrajowcy, ale ksenofob może kierować swoją niechęć również ku mniejszościom religijnym, seksualnym, przedstawicielom konkretnej subkultury.

Przyczyny ksenofobii

1. Niewiedza

Ksenofob jest niechętny osobom się od niego różniącym przede wszystkim z tego, powodu, że ich nie zna. Towarzyszy mu nieufność, zbudowana na stereotypach i uprzedzeniach - jeśli nie ma się na dany temat żadnej wiedzy i nie chce się jej pogłębiać, poznać "innego", łatwiej sięgnąć po utarte i często nieprawdziwe schematy. Tymczasem najskuteczniejszym sposobem na wyzbycie się wrogości jest poznanie.

Dowodzi tego znany eksperyment przeprowadzony wiele lat temu - bo w 1934 roku - w Stanach Zjednoczonych przez Richarda LaPiere'a, profesora socjologii na Uniwersytecie Stanforda¹. Student Lapiere'a i jego żona - oboje pochodzenia chińskiego - przez dwa lata podróżowali przez USA i zatrzymywali się w różnych hotelach - tylko w jednym z nich (a odwiedzili 66) odmówiono im możliwości wynajęcia noclegu.

Ponadto, parę obsłużono w 184 restauracjach. Pół roku później profesor i jego student wysłali do ponad 200 właścicieli hoteli kwestionariusz z pytaniem, czy przyjęliby pod dachy prowadzonych przez siebie miejsc chińskich turystów - aż w 90% odpowiedź brzmiała "nie".

Eksperyment potwierdził więc, że ksenofobia w "zderzeniu" z konkretnym człowiekiem zdecydowanie traci na sile, że dzięki poznaniu "oswajamy" obcych, przestajemy wierzyć stereotypom, bo możemy je "od ręki" obalić.

Przeciwieństwo ksenofobii to ksenolatria - umiłowanie inności.

2. Kontekst polityczno-kulturowy

Nie bez znaczenia dla naszego podejścia do inności jest fakt wychowania w konkretnej kulturze - osoby pochodzące z krajów chrześcijańskich najczęściej z niepokojem podchodzą do osób z krajów muzułmańskich i odwrotnie.

Z kolei w krajach laickich można zaobserwować nierzadko większą awersję wobec katolików niż muzułmanów, mimo że w ostatnich latach kraje te zostały nie raz zaatakowane przez osoby określające się jako przedstawiciele islamu (inną kwestią jest ta, ile rzeczywiście ci przedstawiciele mają z nim wspólnego).

Bardzo ważna jest również polityka - osoby "na świeczniku" silnie wpływają na odbiór konkretnych spraw przez społeczeństwo. W Polsce żywe są dyskusje na temat uchodźców - jeszcze w 2015 roku na pytanie o to, czy Polska powinna przyjąć osoby z krajów dotkniętych konfliktami 54% osób odpowiedziało tak.

Rok później było to już tylko 40% - na zmianę nastawienia społeczeństwa w dużej mierze wpłynął bowiem propagowany przez niektórych polityków i niektóre ugrupowania jak najgorszy obraz uchodźców².

3. Strach

Kolejnym motywem ksenofobii jest strach przed obcymi. Ksenofobowi towarzyszy nie tylko obawa, że osoby z innych krajów mogą zabrać np. Polakom stanowiska pracy w ich własnym kraju, ale i próbować narzucić swoją kulturę - szczególnie widać to w odniesieniu do muzułmanów i roli kobiety w islamie. W skrajnych przypadkach ksenofob obawia się, że dana nacja (popularnym stereotypem jest w tym przypadku ten dotyczący Żydów), postanowi przejąć kontrolę nad danym państwem, obejmie w nim najważniejsze stanowiska.

Przejawy ksenofobii

Ksenofob może manifestować swoje nastawienie do inności w różny sposób. Cały czas aktualna jest tzw. piramida nienawiści, opracowana w latach 50. XX wieku przez Gordona Allporta - psychologa pracującego z Uniwersytetu Harvarda. Piramida przedstawia skalę uprzedzeń - od tych najmniej groźnych objawów, po najbardziej niebezpieczne - i może znaleźć zastosowanie także w przypadku ksenofobii.

1. Negatywne komentarze

Ksenofobia zaczyna się od negatywnych komentarzy, co jest powszechne zwłaszcza obecnie - gdy poprzez internet spływa na różne grupy, osoby fala hejtu. Choć negatywne komentarze nie stanowią formy przemocy fizycznej, więc mogą się od niej wydawać mniej szkodliwe, skutecznie podsycają nienawiść i mogą stać się przyczynkiem dalszych ksenofobicznych działań.

2. Unikanie

Ksenofob najczęściej nie zna i nie ma potrzeby poznania przedstawiciela "obcej" nacji, przedstawiciela społeczności LGBT czy osoby mówiącej innym językiem. Woli spotykać się w gronie znajomych osób, z którymi czuje więź, z którymi coś go łączy (np. kolor skóry czy właśnie wspólny język). Ksenofobem nie kieruje chęć poznawania innych kultur, różnych punktów widzenia i jeśli tylko może, to podobnych sytuacji unika.

Ksenofobia może być próbą zamaskowania własnych kompleksów.

3. Dyskryminacja

Ksenofobia przejawia się jako dyskryminacja gdy, jak w przykładzie z chińskimi turystami, przez "inność" danej osoby traktujemy ją gorzej niż ludzi podobnych sobie. Przykładowymi sytuacjami są: niechęć zatrudnienia osoby homoseksualnej, mającej obco brzmiące nazwisko czy postanowienie o niewynajmowaniu mieszkania np. Ukraińcom czy Rosjanom.

4. Ataki fizyczne

Ksenofobia może zacząć się od negatywnych komentarzy na Facebooku, a skończyć na wynikłych z nich atakach fizycznych. Atak fizyczny może też być spowodowany konkretnym wydarzeniem. Zazwyczaj ofiarą takich ataków pada przedstawiciel konkretnej grupy, która zdaniem ksenofoba czymś mu zawiniła.

Np. po atakach terrorystycznych w Brukseli zaatakowany zostaje nie mający z nimi nic wspólnego i mieszkający w Polsce przypadkowy Arab lub, co tym bardziej niezrozumiałe, Hindus czy osoba czarnoskóra.

5. Eksterminacja

Najwyższe stadium nienawiści, które nie raz miało miejsce w historii ludzkości: podczas Holokaustu w czasie II wojny światowej czy rzezi Ormian w Turcji.

Ksenofobia w Polsce

Polska ma opinię kraju ksenofobicznego, co jedne dane potwierdzają, inne obalają. Faktem jest, że do września 2017 roku Polska nie przyjęła ani jednego uchodźcy, a w badaniu Amnesty International "Refugees Welcome Index" zajęła 24. na 27 miejsc pod względem negatywnego nastawienia do uchodźców.

Za Polską znalazły się tylko trzy kraje: Tajlandia, Indonezja i Rosja, a wyprzedziły nas m. in. Jordania i Liban oraz Niemcy i Grecja - kraje, które albo przyjęły do siebie mnóstwo uchodźców, albo miały do czynienia z ich ogromnym napływem.

W Polsce dochodzi również do wielu ataków spowodowanych ksenofobią. Głośno było o tym, którego ofiarą stał się profesor mówiący po niemiecku w tramwaju, w Bydgoszczy i Toruniu pobito studentów tureckiego i bułgarskiego pochodzenia. W Łodzi zaatakowano muzułmankę, w Warszawie Syryjczyka, a w Rzeszowie - Portugalczyka. Lista podobnych zdarzeń jest długa.

Z drugiej strony Polska jest drugim, po Wielkiej Brytanii, krajem UE wydającym najwięcej zezwoleń na pobyt osobom pochodzącym spoza Unii - wśród nich dominowali w 2015 roku Ukraińcy. Warto jednak zaznaczyć, że może to wynikać z pozytywniejszego nastawienia do wschodnich sąsiadów jako tych, którzy kulturowo mają z Polską więcej wspólnego niż osoby z krajów muzułmańskich.

W Polsce ksenofobia może być karana na podstawie przepisów Kodeksu karnego. M. in. na podst. art. 119 par. 1 dotyczącego dyskryminacji, a także art. 257 dotyczącego rasizmu czy art. 256 (par. 1, par. 2, par. 3, par. 4), które mówią o propagowaniu faszyzmu lub innego ustroju totalitarnego.

Anna Sierant