Dojrzewanie psychiczne nie jest łatwe. Najczęstsze problemy związane z osiąganiem dojrzałości emocjonalnej

Związane z dojrzewaniem zmiany fizyczne, takie jak przyspieszenie tempa wzrostu czy zmiany barwy głosu, są zasadniczo dość łatwe do zauważenia. Dojrzewanie obejmuje jednak nie tylko przemiany fizyczne, ale i te dotyczące funkcjonowania psychiki – nieodłącznym elementem przygotowania do dorosłego życia jest dojrzewanie psychiczne (emocjonalne). Okres ten może przebiegać spokojnie, jak i burzliwie – u części adolescentów zauważalne są różne problemy związane z przebiegiem dojrzewania emocjonalnego.

Spis treści

1. Objawy dojrzewania psychicznego (emocjonalnego)
2. Problemy związane z dojrzewaniem psychicznym (emocjonalnym) – jak sobie z nimi radzić?

Człowiek dojrzały emocjonalnie jest w stanie m.in. świadomie wybierać wyznawane przez siebie wartości czy wchodzić w dojrzałe relacje z innymi ludźmi, oprócz tego jest on samodzielny i zdolny do myślenia abstrakcyjnego. Zanim jednak do tego dojdzie, najpierw musi zajść proces dojrzewania psychicznego. Okres ten jest trudny zarówno dla doświadczającego go nastolatka/młodego dorosłego, jak i dla jego najbliższego otoczenia, którym zazwyczaj są rodzice.

Objawy dojrzewania psychicznego (emocjonalnego)

Psychika dorastającego człowieka poddawana jest dość intensywnemu obciążeniu. Zmiany fizyczne pojawiające się w okresie dojrzewania, takie jak zmiany proporcji i budowy ciała czy pojawianie się cech płciowych (np. owłosienia w okolicach intymnych czy powiększanie się piersi) mogą budzić rozdrażnienie i inne negatywne emocje, a także być przyczyną pojawiania się kompleksów. Akceptacja zmienionego wyglądu ciała stanowi jeden z czynników, związanych z dojrzewaniem psychicznym.

W procesie dojrzewania emocjonalnego młodzi ludzie bywają niezwykle emocjonalni. Przyczyną tzw. huśtawek nastroju są hormony – w okresie dorastania dochodzi bowiem do dynamicznych zmian stężeń tych substancji w organizmie. Po epizodach wyjątkowo dobrego nastroju pojawiać się mogą – nagle i niespodziewanie – stany zupełnie odmienne, popularnie określane jako „doły”. Rodzicom może się wydawać, że ich pociecha jest humorzasta, ciężka w obyciu, a tak naprawdę winę za jej stan ponoszą zachodzące w organizmie przemiany.

Z huśtawkami nastrojów związane jest również popadanie z jednej skrajności w drugą. Pozornie błahe aspekty mogą być wyjątkowo silnym przedmiotem zainteresowania nastolatków, inne sprawy mogą z kolei być przez nich wybitnie negatywnie i krytycznie oceniane (na przykład fascynacja jedną subkulturą, a negacja jakiejś innej, uznawanej za beznadziejną i głupią).

Okres dojrzewania to czas, w którym młody człowiek przygotowywany jest do wejścia w dorosłość. To właśnie wtedy ustalają się (wstępnie) jego główne poglądy, system wartości oraz poczucie własnego „ja”. Procesy tego rodzaju mogą budzić niepokój w rodzicach – zazwyczaj to oni wcześniej stanowili dla swojego dziecka wzór, to ich wartości były traktowane jako obowiązujące, tymczasem... Podczas dojrzewania psychicznego, nastoletni człowiek może je negować, dyskutować z rodzicami na ich temat oraz kierować się zupełnie innymi, samodzielnie wybranymi, wartościami. Konsekwencją tego typu zjawisk i myśli może być izolowanie się od rodziców, chociażby poprzez zamykanie się we własnym pokoju czy preferowanie przebywania z rówieśnikami. Pojawiać się mogą też próby podkreślenia swojej indywidualności, czy to poprzez stawanie się przedstawicielem jednej z subkultur, czy przez krzykliwe ubieranie się lub nietypową fryzurę.

Poszukiwanie własnej tożsamości może stanowić dyskomfort dla dorastającego człowieka. Nastolatków często dręczą różne wątpliwości, dotyczące m.in. tego, czy jest on rzeczywiście taki, jaki powinien być, dodatkowo źródłem zmartwień bywa to, że dorastający nie wie, jakim człowiekiem w przyszłości być powinien. Tego rodzaju wątpliwości są normalnym etapem dorastania i kształtowania się psychiki. Zazwyczaj, z biegiem czasu ich nasilenie stopniowo maleje, aż do – jeżeli tylko dojrzewanie psychiczne przebiegnie prawidłowo – całkowitego ich ustąpienia.

Z dojrzewaniem psychicznym wiążą się jeszcze co najmniej dwa aspekty: potrzeba akceptacji społecznej oraz zainteresowanie seksualnością. W przypadku tej pierwszej dochodzić może do rozwoju pierwszych poważniejszych relacji z rówieśnikami, dorastający może również podejmować różnego rodzaju czynności, które zapewniłyby mu uznanie w obrębie jego grupy rówieśniczej. Zainteresowania cielesnością są różne w zależności od tego, jakiej płci jest nastolatek: u dziewcząt pojawia się potrzeba bliskości i związane z tym poszukiwanie partnera, u chłopców natomiast istnieje głównie potrzeba rozładowania napięcia seksualnego.

Problemy związane z dojrzewaniem psychicznym (emocjonalnym) – jak sobie z nimi radzić?

Podczas dojrzewania psychicznego nastoletni człowiek znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia pewnych zaburzeń i schorzeń z zakresu psychiatrii. Zachodzące zmiany sprawiają, że u dorastających może rozwijać się depresja. Ze względu na tego rodzaju ryzyko, rodzice zawsze powinni bacznie obserwować swojego potomka – stany obniżonego nastroju mogą wpisywać się w zakres normy i być typowymi dla okresu dojrzewania emocjonalnego, jednak jeżeli trwają one stosunkowo długo i mają duże nasilenie, to warto byłoby pomyśleć o konsultacji ze specjalistą.

Wspominana wcześniej wyjątkowa emocjonalność i jej przejawy stanowią bardzo istotny element prawidłowego procesu dojrzewania psychicznego. Emocje, które byłyby skrywane i tłumione w samym sobie, mogłyby stanowić podłoże do rozwoju zaburzeń lękowych. Innymi problemami z zakresu psychiatrii, które dość często rozpoczynają się właśnie w okresie dojrzewania, są zaburzenia odżywiania. Oczywiście nie każdy odchudzający się nastolatek ma bulimię czy anoreksję, należy jednak bacznie obserwować młodego człowieka i w razie podejrzenia jakichkolwiek nieprawidłowości poszukiwać pomocy i porady.

Potrzeba niezależności i ciekawość świata występujące u dziecka bywają problemem niejednych rodziców. Nastolatek może wykazywać bunt, jako sposób na poznawanie świata dorosłych może on traktować korzystanie z substancji psychoaktywnych – papierosów, alkoholu, ale i w najgorszym przypadku – narkotyków. Nawet jednorazowa próba, choć nie musi, może skończyć się rozwojem uzależnienia. Podejmowanie rozmów na temat tego typu zagrożeń (choć zapewne ze względu na młodzieńczy bunt i przeświadczenie o posiadaniu większej wiedzy zazwyczaj niełatwe) z pewnością pozwala zmniejszyć wspominane powyżej zagrożenia.

Co więc można poradzić rodzicom dojrzewających nastolatków? Na pewno niestosowanie agresji i oskarżania. Nie budzi wątpliwości to, że zachowanie dziecka może wywoływać irytację czy przeświadczenie o popełnionych błędach wychowawczych. Rodzice powinni jednak mieć na uwadze to, że znaczna część zjawisk doświadczanych przez nastolatka jest uciążliwa również i dla niego, a dodatkowo zachowania te nie muszą być wcale wyrazem złej woli.

Dorastający człowiek powinien mieć świadomość, że może liczyć na wsparcie i akceptację od swoich opiekunów. Jego decyzje, przekonania czy wybory mogą wydawać się absurdalne, czasami nawet irracjonalne, jednakże tym jest właśnie wchodzenie w dorosłość - podejmowaniem samodzielnych decyzji i później ponoszeniem ich ewentualnych konsekwencji.

Z dzieckiem trzeba przede wszystkim rozmawiać. Od tego, czy odpowiednio zostanie zadane pytanie, zależy to, czy komunikacja będzie efektywna. W przypadku rozmów z dorastającym emocjonalnie nastolatkiem należy wyraźnie dobierać słowa. Przykładowo, w przypadku troski nie zarzucajmy dziecka pretensjami („jak możesz włóczyć się tak długo po mieście!”), a raczej zasugerujmy to, że po prostu się martwimy („martwię się, kiedy tak długo przebywasz poza domem i nie dajesz żadnych informacji, że wszystko jest dobrze”). Do tego należy słuchać – znajomość potrzeb i problemów dorastającego dziecka z pewnością ułatwi nam osiągnięcie z nim porozumienia.