Rozpoznaj manipulatora i naucz się przed nim bronić

Manipulacja jest formą psychicznego nadużycia, techniką kontroli nad innymi. Może ofiarę doprowadzić nawet do załamania psychicznego. Pomijając to, że dążenie do kontroli nad drugim człowiekiem jest po prostu nieetyczne, manipulacja krzywdzi i osłabia daną osobę, zamiast wzmacniać. Manipulując dziećmi, partnerem/partnerką, znajomymi, niszczymy ich i pozbawiamy poczucia sprawczości, pewności siebie.

To właśnie manipulacja sprawia, że jesteśmy z ludźmi, z którymi nam źle, że pracujemy po godzinach i często ponad siły, kupujemy ten, a nie inny produkt, że głosujemy na tę, a nie inną partię. W polityce manipulacją jest mówienie o aferach, sytuacjach wywołujących lęk, by odwrócić uwagę od pewnych działań podejmowanych przez władzę, a mających ogromny wpływ na życie społeczeństwa. W życiu prywatnym, biorąc nas na cel, manipulator odgrywa osobę nami zachwyconą. Dajemy się uwieść i nawet nie zauważamy, kiedy zaczyna kontrolować nasze życie, kiedy przejmuje stery. W związkach damsko-męskich wykorzystuje pragnienie bycia kochanym, wspieranym i bezpiecznym. Z kolei manipulacja, z którą mamy do czynienia w pracy, często opiera się na chwaleniu i zastraszaniu. Jeśli słyszymy, że tylko my zrobimy coś dobrze, że zawsze można na nas polegać, to prawdopodobnie zaraz zostaniemy obarczeni dodatkowymi obowiązkami. Wytrawny manipulator będzie się zachwycał naszymi umiejętnościami, a jednocześnie dyskretnie wspomni, że to jemu zawdzięczamy wypłatę. Będzie też zapewniał, że to on jest gwarancją naszego zatrudnienia.

W książce „Manipulator” Jarosław Gibas pisze: „Manipulatorzy […] są na tyle groźni, że nie bez powodu wpisano ich w poczet trzech najbardziej społecznie destrukcyjnych zaburzeń osobowości, czyli tzw. mrocznej triady, gdzie postawiono ich tuż obok psychopatów i narcyzów. Bo szkodliwość ich działań nie ulega wątpliwości – potrafią swoimi strategiami wywołać w nas poczucie winy, obniżać nasze poczucie własnej wartości czy tak sterować naszymi działaniami, by przynosiło im to dowolną, z góry zamierzoną korzyść”. Dlaczego Gibas wspomina o narcyzach? Bo manipulowanie innymi to ich fundamentalna cecha. Wśród narcyzów znajdziemy praktycznie samych manipulatorów, a wśród manipulatorów z pewnością większość będzie narcystyczna. Te cechy są niemal nierozłączne.

Książkę możesz kupić TUTAJ.

Jak rozpoznać manipulatora?

Zidentyfikowanie manipulatora nie należy do prostych zadań. Poniżej przedstawiamy kilka cech i zachowań, które mogą pomóc w jego zdemaskowaniu.

1. Brak poszanowania dla granic drugiego człowieka

Manipulatorzy zwykle nie respektują granic innych osób. Mogą ignorować prośby, przekraczać ustalone zasady, a także naruszać prywatność drugiej osoby. Dla manipulatora granice są po prostu przeszkodą, którą muszą pokonać, aby osiągnąć swoje cele. Często testują, jak daleko mogą się posunąć, zanim napotkają opór. Niekiedy robią to tak umiejętnie, że nawet się nie orientujemy, jak bardzo pozwoliliśmy te granice manipulatorowi naruszyć. Tymczasem one są „lekarstwem” na współuzależnienie czy zadowalanie innych naszym kosztem, dzięki nim zachowujemy odrębność. Wyznaczenie granic pozwala nam oddzielić potrzeby i uczucia, poczuć się silnym i niezależnym. Zwykle jednak mamy kłopoty z wyznaczaniem granic, ponieważ boimy się reakcji drugiej osoby.

2. Wzbudzanie poczucia winy

Jedną z najskuteczniejszych technik manipulacyjnych jest wywoływanie poczucia winy. Manipulatorzy są mistrzami w sprawianiu, że czujemy się odpowiedzialni za ich kłopoty, niezrealizowane plany, złe samopoczucie. Oskarżają nas o brak wsparcia lub zrozumienia, nawet jeśli nie zrobiliśmy nic złego. Ich celem jest sprawienie, byśmy czuli się zobowiązani do spełniania oczekiwań manipulatorów – tańczenia tak, jak nam zagrają.

3. Zmienność zachowań

Manipulator często zmienia swoje zachowanie – w zależności od sytuacji i osób, z którymi ma do czynienia. W jednej chwili może być uroczy i przyjacielski, a w następnej zimny i nieczuły. To sprawia, że trudno jest przewidzieć jego reakcje na nasze zachowania czy słowa, i utrudnia przeciwdziałanie manipulacjom. Nieprzewidywalność i zmienność ma na celu zdezorientowanie ofiary i osłabienie jej pewności siebie. Zaczynamy się w końcu zastanawiać, czy zrobiliśmy coś źle, że tak nas potraktowano, męczą nas wątpliwości i wyrzuty sumienia (nawet jeśli są irracjonalne), następuje stopniowy spadek poczucia własnej wartości.

4. Wykorzystywanie emocji

Manipulatorzy są mistrzami w odczytywaniu emocji innych ludzi i wykorzystywaniu ich do swoich celów. Mogą udawać empatię i zrozumienie, aby zdobyć nasze zaufanie, a następnie użyć uzyskanych informacji przeciwko nam. Często manipulują emocjami w celu wywołania określonych reakcji – przykładowo mogą wywołać konflikt tyko po to, by znaleźć rozwiązanie (oczywiście korzystne dla nich).

5. Plotkowanie i dezinformacja

W celu zdobycia przewagi manipulatorzy mogą oczerniać innych i rozpowszechniać fałszywe informacje. Mogą rozpuszczać plotki, rzucać oskarżenia, mając na celu zniszczenie reputacji innych osób. Dezinformacja jest dla nich narzędziem do kontrolowania otoczenia i wzmacniania swojej pozycji. Ofiary manipulatorów często nie zdają sobie sprawy, że są manipulowane, dopóki nie jest za późno.

6. Odwracanie uwagi

Kolejna dziedzina, w której manipulatorzy są mistrzami, to odwracanie uwagi od istotnych kwestii. Kiedy zostają skonfrontowani z problemem lub zarzutem, często zmieniają temat lub tak kierują rozmową, by zboczyła w inną stronę. Mogą również stosować gaslighting, czyli manipulację psychologiczną mającą na celu podważenie naszej zdolności do oceny rzeczywistości. Może się ona objawiać zarówno kwestionowaniem czyjejś pamięci, jak i wmawianiem choroby psychicznej. Gaslighter próbuje zdestabilizować psychicznie ofiarę i podważyć jej przekonania.

7. Odwoływanie się do poczucia obowiązku

Manipulatorzy często wykorzystują poczucie obowiązku i lojalności, aby zmusić drugą stronę do działania według ich planu. Mogą zatem odwoływać się do naszego poczucia odpowiedzialności lub zobowiązań społecznych, rodzinnych czy zawodowych. W efekcie czujemy się zobowiązani do spełniania oczekiwań manipulatorów, nawet jeśli odbywa się to kosztem naszych potrzeb i wartości.

8. Ukrywanie prawdziwych intencji

Jednym z podstawowych założeń zachowania manipulacyjnego jest ukrywanie prawdziwych intencji. W książce Jarosława Gibasa czytamy, że manipulator ma na uwadze własną korzyść, którą osiąga kosztem straty swojej ofiary. Nie może tego wyjawić wprost, bo w takim przypadku ofiara zorientowałaby się, że jest manipulowana. Czyli z perspektywy manipulatora jednym z warunków skutecznej manipulacji jest ukrywanie rzeczywistych intencji, powodów, którymi się kieruje. A im skuteczniej to robi, tym lepsze wyniki osiąga.

9. Mała sumienność

Jarosław Gibas zwraca uwagę jeszcze na jedną cechę manipulatora, szczególnie widoczną w środowisku zawodowym – małą sumienność. Jak się okazuje, manipulatorzy wykazują się wyjątkowo niską sumiennością i najczęściej stosują najprzeróżniejsze techniki manipulacyjne, by przekazać zadania do wykonania innym. W książce autor radzi, by manipulatora szukać wśród „tych […], którzy dużo mówią, ale mało robią, a ściślej mówiąc: którzy nic nie robią, a jedynie tak kombinują, by całą robotę wykonywali za nich inni”.

O "normalnych" psychopatach. DROGOWSKAZY

Psychopatia, większości kojarzy się z poważnymi zaburzeniami osobowości, w tym zachowaniami antyspołecznymi, zwłaszcza z agresją i przemocą. Tymczasem psychopata wcale nie musi dopuszczać się przestępstw, co więcej - społeczeństwo czasem potrzebuje ludzi bezwzględnych i pozbawionych skrupułów, którzy wszystko kalkulują na chłodno. Psychopaci potrafią perfekcyjnie wabić i zatrzymywać przy sobie ofiary. Są sprytni, przebiegli (zwykle też bardzo inteligentni), a jednocześnie nie boją się konsekwencji czynów, co tworzy niezwykle groźną mieszankę. Często my sami nieświadomie doprowadzamy do wejścia w ryzykowną relację z człowiekiem o psychopatycznej osobowości. A taka osobowość, może dotyczyć nawet 10 procent populacji. Gdzie psychopatów znajdziemy najwięcej? Jak się przed nimi bronić? Jak ich rozpoznać? Czy zawsze są tak niebezpieczni, jak się powszechnie o nich sądzi?Gościem Michała Poklękowskiego jest dr Sylwester Kowalski, wykładowca akademicki, specjalista z zakresu komunikacji, psychologii społecznej, budowania relacji interpersonalnych, mechanizmów sterujących mózgiem i technik relaksacyjnych. Autor książki „Normalni psychopaci. Jak ich rozpoznać, jak się przed nimi bronić”.

Drogowskazy