Jak dostrzec czerwone flagi gry manipulanta? „Nie daje wyboru ani czasu na podjęcie decyzji”

Czujesz się jak marionetka? Często doświadczasz przygnębienia, poczucia zagubienia i dezorientacji? To oznaki tego, że ktoś może tobą sterować. Manipulacja jest szkodliwa, zmusza do robienia czegoś wbrew własnej woli. Dlatego tak ważne jest dostrzeganie czerwonych flag tej „gry” prowadzonej często przez pracodawców, bliskich, ukochane osoby czy znajomych. Jak zdemaskować manipulanta i nie dać się wciągnąć w jego pułapkę? Psychoterapeutka radzi co robić, by nie paść ofiarą manipulacji.

Spis treści

1. Manipulacja spotykana niemal na każdym kroku
2. Sytuacje, w których padasz ofiarą manipulacji
3. Manipulacja w związkach i w relacjach z innymi
4. Jak rozpoznać manipulanta i bronić się przed nim? 6 kroków

Trudny tydzień dobiegł końca, a Basia nie może doczekać się powrotu do domu z pracy i spędzenia wieczoru z rodziną. Nagle do biura wchodzi jej szefowa Żaneta, siada i wzdycha. Mówi: – Dzień minął błyskawicznie. Moja mama właśnie przyjechała do mnie w odwiedziny, ale wygląda na to, że będę musiała zostać dłużej w pracy, żeby dokończyć raport kwartalny. Szkoda, bo miałam zarezerwowaną kolację, a nie mam na to czasu.

- To niedobrze – odpowiada Basia, która czuje się dość niekomfortowo w zaistniałych okolicznościach.

- Ostatnim razem, gdy sporządzałaś raport kwartalny, zajęło ci to dosłownie kilka godzin - kontynuuje Żaneta, spoglądając znacząco na Basię. Następnie pochyla się do niej i oznajmia: Skoro już tu jestem, chciałam ci przekazać, że w przyszłym tygodniu mam spotkanie z działem HR, by porozmawiać o twojej podwyżce.

- Wow, dziękuję – odpowiada Żaneta.

- Chętnie ci pomogę i dokończę dla ciebie ten raport - stwierdza Basia.

To sytuacja, w której widać, jak Żaneta zmanipulowała swoim pracownikiem. Ta subtelna forma nacisku sprawiła, że Basia zmieniła swoje plany na piątkowy wieczór. 

Manipulacja spotykana niemal na każdym kroku

Z manipulacją spotykamy się w przeróżnych sytuacjach życiowych. – To słowo wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza manewr, fortel, podstęp. Jest to sterowanie poglądami lub działaniami ludzi, którzy ulegając jej realizują nie swoje cele, a cele manipulanta, zgodne z jego wolą. W związku z tym rodzajów manipulacji mamy bardzo wiele, m.in. partnerska, rodzicielska, koleżeńska, polityczna czy stosowana w pracy, biznesie i sprzedaży – wyjaśnia w rozmowie z naszym serwisem psychoterapeutka Katarzyna Pankiewicz z PsychoMedic.  

Niestety, jest to bardzo powszechna taktyka. Nie tylko wielkie korporacje i politycy próbują nami manipulować, robią to także ludzie z naszego najbliższego otoczenia.

Nawet będąc w sklepie, też można stać się nieświadomie ofiarą manipulacji. Na przykład ekspedientka zachęca nas słowami: „Ale pięknie pani wygląda w tej sukience, musi ją pani mieć”. Kobieta wchodzi do sklepu jedynie się rozejrzeć, ale pod wpływem tego nacisku stwierdza jednak, że kupi rzecz, mimo że nie jest jej w ogóle potrzebna.

 – Podobnej manipulacji użyto w haśle reklamowym „Kup to, ponieważ jesteś tego warta”, które odnosi się do poczucia naszej wartości jako kobiety. Czujemy się zagubieni i zdezorientowani, bo nagle ktoś nas przekonał do zrobienia czegoś, co wcześniej w ogóle nie było naszym zamiarem, ani nie było zgodne z naszą wolą. Czujemy, że zrobiliśmy coś wbrew sobie, poddaliśmy się temu – dodaje ekspertka.

Sytuacje, w których padasz ofiarą manipulacji

Istnieje mnóstwo przykładów manipulacji mającej na celu obniżenie percepcji, samooceny czy nadużycie czyjegoś zaufania. Można by je wymieniać bez końca. Niestety, każdego dnia jesteśmy narażeni na jakąś formę nacisku:

„Jeśli nie zrobisz tego dla mnie, to koniec naszej relacji”.

„Jeśli nie pożyczysz mi pieniędzy, to widzę, że jesteś złym człowiekiem i nie chcesz o mnie zadbać”.

„Kiedyś tak ładnie wyglądałaś, a teraz wręcz fatalnie”.

„Jesteś za gruby, nie chce się z tobą pokazywać w miejscach publicznych”.

Przeanalizujmy też taką sytuację – chcesz kupić dziecku buty w nagrodę za dobre wyniki w nauce. Wychodzisz z tą inicjatywą, dokonujesz wyboru i czujesz się z tym po prostu dobrze. Gdyby ktoś namawiał cię na zakup tego prezent używając argumentu emocjonalnego: „Ale jesteś, żałujesz na prezent dla dziecka”, to stosuje manipulację i wbija cię tym stwierdzeniem w poczucie winy.

Każdy z nas niezależnie od wieku i płci narażony jest na manipulacje. Szczególnie osoby z niską samooceną, nadmiarowo przejmujące się tym, co mówią inni, mogą być łatwym celem dla manipulatorów.

Manipulacja w związkach i w relacjach z innymi

Manipulacja różni się od komunikacji wprost tym, że stawia nas pod ścianą. Nie daje wyboru, ani czasu na podjęcie decyzji. Coraz częściej ludzie sterują nami, żebyśmy zrobili dla nich to, czego chcą.

- To, czy jesteśmy skłonni do manipulacji, wynika z tego, jakie mamy poczucie własnej wartości. Jeśli czujemy swoją wartość, to mamy umiejętność stawiania granic i nie boimy się reakcji drugiej strony. Jeśli dochodzi do manipulacji np. w relacji partnerskiej, osoba pod naciskiem robi to, co chce partner/partnerka z obawy przed odrzuceniem. Dochodzi wówczas do poruszenia emocjonalnego, które uruchamia działanie. Nie ma miejsca na decyzje, możliwa jest jedynie reakcja. Ludzie bardzo często nie komunikują wprost swoich potrzeb i oczekiwań, ponieważ obawiają się odrzucenia i znalezienia się w niekomfortowej sytuacji – tłumaczy Katarzyna Pankiewicz.

Z manipulacją w związku mamy do czynienia, kiedy partner/partnerka wykorzystuje słabości lub braki drugiej osoby, aby osiągnąć własnych korzyści. – Widzi od razu, że ofiara boi się np. samotności, więc wykorzystuje jej słabości do osiągnięcia swojego celu – podkreśla.

Manipulatorzy dają i mówią nam wszystko, czego potrzebujemy, w celu zyskania naszego zaangażowania emocjonalnego. – Są to osoby egocentryczne, które mają tendencje narcystyczne, niewielką empatię i spore trudności ze wzięciem odpowiedzialności za swoje czyny. Przejawiają też zwykle zachowania pasywno-agresywne. Jeśli oferują pomoc, to głównie z korzyścią dla siebie, nienawidzą też przegrywać. Wśród manipulatorów zdarzają się również psychopaci, socjopaci osoby z zaburzeniami narcystycznymi lub osoby narcystyczne. Warto mieć zdrowy osąd i zawsze analizować, czy czasem w danej sytuacji nie jesteśmy manipulowani – wskazuje ekspertka.

Jak rozpoznać manipulanta i bronić się przed nim? 6 kroków

Bycie ofiarą manipulacji jest często przygnębiające i wyczerpujące emocjonalnie. Jak nie dać sobą manipulować? Oto 6 wskazówek.

1. Zidentyfikuj swoje słabe strony

Manipulatorzy często potrafią „czytać” ludzi i szukają w nich słabych punktów. Najbardziej na manipulację są narażone osoby, które:

• mają silne pragnienie zadowalania innych bez względu na własne potrzeby,
• nie wierzą w to, że ktoś mógłby nimi celowo manipulować lub skrzywdzić,
• często usprawiedliwiają złe zachowanie innych,
• mają zaniżoną samoocenę i poczucie własnej wartości,
• wykazują ciągłą potrzebę bycia pod czyjąś opieką.

Jeśli masz którąkolwiek z tych cech, to zadbaj o swój rozwój osobisty, np. rozpocznij budować pewność siebie oraz rozwijaj wewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli, czyli wyraz przekonania o swoim bezpośrednim wpływie na to, co się dzieje.

- Praca nad własnym rozwojem i dojrzałością emocjonalną jest niezwykle ważna. Dzięki temu, jeśli ktoś zażąda od nas, czegoś, czego nie chcemy robić wbrew własnej woli, będziemy umieli sprostać tej sytuacji, nie zważając na to, czy ta osoba później się na nas obrazi – mówi Katarzyna Pankiewicz.

2. Zwróć uwagę na to, co czujesz

Niekiedy forma nacisku jest tak subtelna, że trudno ją rozpoznać. Istnieją jednak typowe zachowania manipulantów, które powinny wzbudzić naszą czujność. Są to m.in. poddawanie w wątpliwość naszych przekonań i percepcji, wzbudzanie poczucia niepewności, obniżanie naszej wartości.

Rozwijanie świadomości na własne emocje i reakcje pozwoli na lepsze rozpoznanie i reagowanie na próby manipulacji. Warto zadać sobie proste pytanie, które pomoże w zdemaskowaniu osoby szantażującej, takie jak: czy to robię, bo tego chcę czy z poczucia winy, a może z obawy przed odrzuceniem?

- Manipulacja jest działaniem w sferze emocji, a emocje nie są często poddawane refleksji zdrowego rozsądku. Kierowanie się zasadą „zdefiniuj, co czymś jest” to bardzo pomocne w radzeniu sobie z manipulacją: Czy ta relacja jest dla mnie dobra? Czy ta relacja jest miłością? Czy partner mnie bagatelizuje i wszystko to, co mówię, obraca w żart? Jaka to relacja, skoro partnerka zmienia temat lub unika odpowiedzi, gdy pytam ją o coś? Jeśli brniemy dalej w taką relację, to może wynikać z naszych braków emocjonalnych, których nie chcemy widzieć. Towarzyszy nam też strach opierający się na przekonaniu dotyczącym własnej osoby, np. jestem niewystarczająca/-y, jestem za brzydka/-ki i wówczas chcemy, że ktoś się nami zajął – wyjaśnia Katarzyna Pankiewicz.

3. Bądź czujny/czujna

Zwiększanie świadomości na to, jak działa manipulant. Zrozumienie jego typowych zachowań jest pierwszym krokiem do świadomego reagowania i obrony przed manipulacją. Uważaj na osoby, które:

• zawsze chcą postawić na swoim,
• nie przyjmują odmowy,
• nie cofną się przed niczym, by osiągnąć sukces, czyli dążą do celu po trupach, bez znaczenia na skutki,
• usprawiedliwiają swoje złe zachowanie oraz nie biorą odpowiedzialności za czyny i słowa,
• często wpędzają swoją ofiarę w poczucie winy,
• lubią czuć się ważne,
• doprowadzają do konfliktów i próbują przeciwstawiać ludzi przeciwko sobie.

Zwróć uwagę na to, co manipulator mówi i jak się zachowuje w towarzystwie. Dzięki temu możesz odkryć jego strategię i będziesz w stanie stawić temu czoła.

4. Nie bój się pytać

Aby bronić się przed zagrywkami manipulatora, warto zadać mu serię dociekliwych pytań. To może go zaskoczyć i wybić z rytmu, a ty zyskasz czas na przeanalizowanie sytuacji i podjęcie decyzji. Przykładowe pytania:

• Czy mam w tej sprawie coś do powiedzenia?
• Czy wydaje ci się to rozsądne?
• Pytasz mnie, czy oznajmiasz?
• Co z tego będę mieć?
• Czy to, co chcesz ode mnie, jest uczciwe?

5. Wzmocnij asertywność

Kiedy podejrzewasz, że ktoś tobą manipuluje, bądź asertywny. Stań w obronie własnych interesów, przy jednoczesnym zachowaniu szacunku dla drugiej osoby. – Znajomość własnych praw oraz umiejętność wyrażania własnego zdania, oraz swoich uczuć to skuteczne metody obrony przed manipulacją – podkreśla psychoterapeutka.

Zwróć uwagę na to, jak druga osoba postrzega sytuację, a następnie powiedz jej o swoich potrzebach wprost, bez owijania w bawełnę. Dzięki temu okazujesz swoją siłę, pewność siebie oraz komunikujesz konkretnie, czego chcesz. Bądź bezpośredni/-a i buduj komunikaty 'ja', czyli opisuj swoje uczucia oraz wyraźnie artykułuj swoje potrzeby i oczekiwania, np. „Czułbym się wykorzystany, gdybym to zrobił”.

- Asertywność polega też na tym, że możemy powiedzieć „nie” i nie musimy się wcale nikomu z tego tłumaczyć – dodaje psychoterapeutka.

6. Ustal swoje granice

Przede wszystkim zastanów się, jakie zachowania możesz tolerować u innych. Stawiając granice, możesz pomóc drugiej osobie, kiedy tego potrzebuje, ale nie pozwól, by wciągnęła cię w wir swoich manipulacyjnych zagrywek. – Jeśli nie jesteśmy strażnikami swoich praw, nie mówimy wprost o swoich potrzebach, uczuciach i oczekiwaniach oraz nie walczymy z lękiem przed odrzuceniem, to będziemy kluczyć i wchodzić w pewną grę, czyli formę manipulacji emocjonalnej i psychicznej, która ma destrukcyjny wpływ na nas - stwierdza Pankiewicz.

Określenie granic, w których czujesz się dobrze i komfortowo, pomoże ci na chłodno ocenić sytuację zgodnie ze swoimi potrzebami. Wówczas ty podejmiesz decyzję, a nie ktoś za ciebie.

Anna Tłustochowicz

Konsultacja: mgr Katarzyna Pankiewicz