Czy można mieć zawał w genach? Serca młodych Polaków nie wytrzymują

Żyjemy (statystycznie) dłużej – to fakt. Wyglądamy i zachowujemy się młodziej niż nasi rówieśnicy sprzed kilku dekad – też prawda. Mamy (w teorii) większą wiedzę niż kiedyś, o tym, co zdrowe, a co nie. Palenie już nie jest modne, więc mniej osób żyje w oparach dymu tytoniowego. A jednak coraz częściej mamy już po 40-tce problemy sercowe, i nie chodzi tu o nieszczęśliwą miłość. Co się dzieje z sercami młodych Polaków?

Coraz więcej zawałów i zgonów sercowych u młodych osób

Główne przyczyny zgonów, na całym świecie, są od lat te same: choroby nowotworowe oraz choroby serca i układu krążenia. Te ostatnie odpowiadają za 40 proc. zgonów w naszym kraju.

W Polsce ok. 70 tys. osób rocznie przechodzi zawał. Niektóre osoby doświadczają zawału kilkukrotnie w ciągu swojego życia. 65 proc. osób, które przeszły zawał to mężczyźni.

35 proc. zawałów rozpoznaje się u kobiet. Ale u kobiet – co ważne – przebieg jest inny, a przez to bywa, że rokowanie gorsze. Co 5. zawał dotyczy kobiety młodszej niż 55 lat. Po przebytym zawale rosną „szanse” na wystąpienie niewydolności krążenia – statystycznie o 46 proc. w ciągu najbliższych 7 lat.

Każdego roku w naszym kraju z powodu zawału umiera 15 tys. ludzi. Już co 10. osoba doświadczająca zawału ma mniej niż 45 lat. Co roku liczba osób przed 40 r.ż. hospitalizowanych z powodów kardiologicznych wzrasta o ok. 2 proc. Fakt, że liczba młodych zawałowców się zwiększa systematycznie, jest niepokojący. Jakie są przyczyny tego zjawiska?

Zawał - pierwsze objawy, pierwsza pomoc 

Zawał to martwica mięśnia sercowego. Od stopnia tej martwicy zależy, czy przeżyjemy, czy nie. To dlatego podczas zawału kluczowy jest czas: mamy ok. godzinę od pierwszych objawów, żeby mieć szansę uratować własne serce.

Można to zrobić w specjalistycznym ośrodku, gdzie medycy zadbają o właściwie ukrwienie mięśnia sercowego. Żeby zmniejszyć ryzyko zgonu z powodu zawału, warto znać nietypowe objawy, które mogą zwiastować zawał:

• dolegliwości sugerujące problemy żołądkowe, jak m.in.zgaga, ból brzucha czy nudności,
• pokasływanie,
• zimne poty,
• drętwienie kończyn,
• uczucie wyczerpania, zmęczenia.

Gdy ból w klatce piersiowej nie mija, nie należy czekać aż „samo przejdzie”, bo na skuteczną pomoc może po prostu być za późno.  Po 20, 30 minutach bólu trzeba już wezwać pomoc.

Ten ból pojawia się w okolicy serca lub mostka. To ból silny, który dławi, piecze, nie ustępuje, lecz promieniuje: do brzucha, do pleców, do żuchwy, do lewej ręki. Temu bólowi może towarzyszyć duszność, kołatanie serca, przyspieszone tętno, uczucie nieuzasadnionego niepokoju. Pacjent, do przyjazdu medyków, powinien przyjąć pozycję półsiedzącą, z dostępem do świeżego powietrza.

Przyczyny zawałów u młodych osób

Przyczyny zawału, szczególnie u osób młodych, nie są jednoznacznie wyjaśnione. Wiadomo, jakie są czynniki ryzyka, ale zawały mogą zdarzać się też u młodych, zdrowych, uprawiających sport, jedzących zdrowo i - w teorii - będących poza podejrzeniami, jeśli chodzi o choroby serca. Jakie zatem czynniki mogą zwiększać ryzyko zawału?

• choroby serca i układu krążenia jak nadciśnienie tętnicze, podwyższony poziom cholesterolu, miażdżyca
• zawałowi sprzyja też palenie tytoniu, siedzący tryb życia, przewlekły stres
• zawał może być też skutkiem innych chorób jak cukrzyca czy choroba otyłościowa.

Chociaż choroby serca wiązane są przede wszystkim ze złą dietą i nieodpowiednim trybem życia, to duże znaczenie mają również czynniki genetyczne, które mogą odpowiadać nawet za 40-60 proc. przypadków miażdżycy i innych schorzeń kardiologicznych. Niepokoi również obserwowany na całym świecie trend wzrostowy, jeśli chodzi o zawały u młodych osób.

- Coraz więcej młodych Polaków choruje na choroby serca i układu krążenia, głównie z powodu złych nawyków żywieniowych i braku aktywności fizycznej. Społeczeństwo często prowadzi siedzący tryb życia, spożywa niezdrowe posiłki bogate w tłuszcze i przetworzone składniki, a także nadużywa alkoholu, co zwiększa ryzyko wystąpienia tych chorób w młodym wieku - komentuje Katarzyna Bukol-Krawczyk, internistka w LUX MED.

- Choroby serca i układu krążenia stanowią jedne z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia publicznego na całym świecie, w tym także w Polsce. Obejmują one szereg schorzeń, takich jak choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu oraz inne powiązane problemy - wymienia Katarzyna Bukol-Krawczyk. - Skutki tych schorzeń mogą być bardzo poważne, dlatego też profilaktyka i odpowiednie nawyki zdrowotne są kluczowe dla ochrony serca i układu krążenia.

Choroby serca mogą być dziedziczne

Świadomość, że w rodzinie ktoś przeszedł zawał, miał udar lub inną chorobę serca i układu krążenia, powinna stanowić sygnał ostrzegawczy, a zarazem zachętę do podjęcia badań profilaktycznych. Wiedza o zagrożeniu pozwala w porę przedsięwziąć działania, które mogą zmniejszyć ryzyko zawału lub udaru.

Jak wyjaśnia dr Karolina Chwiałkowska, genetyczka molekularna i biotechnolożka w IMAGENE.ME: — Zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat wpływu genetyki na ryzyko chorób serca jest kluczowe w promowaniu zdrowego trybu życia, profilaktyki oraz wczesnej diagnostyki. Łatwiej zapobiegać i kontrolować, niż leczyć po przebytym zawale lub udarze.

Wśród czynników genetycznych, które mogą predestynować do zawału, wymieniana jest hipercholesterolemia. W przebiegu tego schorzenia dochodzi do bardzo wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Skutek? Zmiany miażdżycowe nawet już po 30-tce. W przypadku obciążenia genertycznego nie uchroni w pełni przed zmianami miażdżycowymi ani zdrowa dieta, ani sport. Potrzebny jest regularnie wykonywany lipidogram i opieka specjalistów.

Tzw. „zły cholesterol” LDL, jeśli jest w nadmiernej ilości, sprzyja więc rozwojowi miażdżycy, a ta z kolei może prowadzić do udarów i zawałów, zatorów i zakrzepów. Hipercholesterolemia przyczynia się także do usztywnienia tętnic, a w konsekwencji m.in. do nadciśnienia tętniczego. To wysokie stężenie cholesterolu może powodować też nieestetyczne tzw. kępki żółte, czyli złogi cholesterolu, widoczne pod skórą.

Wieńcówka, nie bez powodu nazywana jest przez kardiologów „cichym zabójcą”. Choroba wieńcowa to również skutek wysokiego stężenia cholesterolu LDL. Zwężenie i stwardnienie tętnic może zwiększać ryzyko zawału. Bóle w klatce piersiowej, odczuwane w przypadku wysiłku czy stresu, palpitacje, duszności, zawroty głowy, zmęczenie nieadekwatne do wysiłku, obrzęki – to wszystko potencjalne objawy miażdżycy.

Genetyczne uwarunkowania problemów kardiologicznych

— Przykładem zaburzeń sercowo-naczyniowych uwarunkowanych genetycznie są m.in. choroba zastawek serca, wady aorty czy wrodzone nienowotworowe zmiany naczyniowe (tzw. malformacje naczyniowe). Przyczynę tego typu zaburzeń można wykryć, wykonując badanie genetyczne, a po jego wykonaniu otrzymać propozycję zaleceń diagnostycznych i terapeutycznych —wyjaśnia prof. dr n. med. Małgorzata Krajewska-Walasek, genetyczka kliniczna.

Genetycznie mogą być również przekazywane anomalie anatomiczne, np. nieprawidłowe odejście tętnic wieńcowych. W takim przypadku wysiłek fizyczny może prowadzić do ucisku tętnicy między pniem płucnym a aortą. W efekcie może dojść do zawału lub niespodziewanego zatrzymania krążenia.

Uwarunkowania genetyczne mają również wpływ na wrodzone wady serca, rozwój kardiomiopatii, zespoły chorobowe, w których jednym z elementów są wady serca i choroby układu krążenia. Czynniki genetyczne mogą również odpowiadać za dziedziczenie zaburzeń rytmu serca, migotania przedsionków. 

Powody chorób serca i układu krążenia u młodych ludzi mogą być nieoczywiste: - Można tu wymienić następujące czynniki ryzyka: czynniki psychospołeczne, czyli pośpiech, negatywne emocje wzbudzane przez sieć internetową i otoczenie, izolacja społeczna i brak więzi społecznych – wymienia kardiolog dr n.med. Andrzej Głuszak.

To nie koniec listy potencjalnych przyczyn zawałów i innych problemów kardiologicznych za młodu: - Czynniki zwiększające ryzyko to również infekcje, niektóre wirusy, chlamydie i mykoplazmy – dodaje dr Głuszak.

Analizy postpandemiczne wskazują, że czynnikiem istotnie zwiększającym ryzyko przejścia zawału serca jest również przechorowanie covid. Po infekcji koronawirusem ryzyko zawału w grupie poniżej 45 r.ż. wzrasta o 30 proc.

Skutki covidu to nie tylko zawały, to również inne choroby serca i układu krążenia, m.in. zapalenie mięśnia sercowego. Podwyższone ryzyko zawału utrzymuje się nawet przez kilka lat po zachorowaniu na covid. Zauważono również znaczący wzrost udarów mózgu i szeregu powikłań zatorowo-zakrzepowych wskutek covidu.

Zawały u młodych trudniej leczyć, więc lepiej zapobiegać

Zawały u młodych osób bywają trudniejsze do zdiagnozowania (bo mniej spodziewane i częściej lekceważone) i trudniejsze do leczenia, bo u młodych nie ma krążenia tzw. pobocznego, w którym funkcje zwężonej tętnicy mogą pełnić inne tętnice wieńcowe.

- U osób, u których występują objawy choroby układu krążenia, wiele odpowiedzi może dostarczyć badanie genetyczne z wykorzystaniem panelu genów związanych z chorobami serca - wyjaśnia genetyczka prof. dr n. med. Małgorzata Krajewska-Walasek. - Pomoże określić, czy jesteśmy zagrożeni chorobą układu krążenia. 

Niezależnie od przyczyn chorób serca i układu krążenia, kluczową rolę odgrywa profilaktyka, nawet w przypadku genetycznych uwarunkowań. Warto pamiętać, że mogą one zwiększać ryzyko zachorowania, ale możemy „oszukać przeznaczenie”, prowadząc zdrowy tryb życia, żywiąc się z pomocą odpowiedniej diety, uprawiając sporty, unikając niepotrzebnych stresów, dbając o relacje społeczne oraz pamiętając o badaniach profilaktycznych, które mogą pomóc zapobiec nadciśnieniu, zawałom czy niewydolności serca.

- W przypadku wykrycia chorobotwórczego, patogennego wariantu genetycznego istnieje możliwość podjęcia działań profilaktycznych, włączając zmianę stylu życia i regularne wizyty kontrolne u lekarza. Badania genetyczne mają też istotne znaczenie w przypadku, gdy problemy kardiologiczne występują u innych członków rodziny - podkreśla prof. Krajewska-Walasek. 

- Aby zmniejszyć ryzyko chorób serca i układu krążenia, możemy wprowadzić kilka prostych zmian w codziennej rutynie. Przede wszystkim należy zadbać o regularną aktywność fizyczną, np. poprzez regularne spacery, bieganie, jazdę na rowerze czy pływanie. Ważne jest również stosowanie zrównoważonej diety bogatej w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste i zdrowe źródła białka, a ograniczenie spożycia tłustych potraw, przetworzonej żywności oraz nadmiaru soli i cukru - wyjaśnia Katarzyna Bukol-Krawczyk, internistka z LUX MED. 

- Ograniczenie spożycia alkoholu również ma kluczowe znaczenie dla zdrowia serca. Wreszcie, regularne badania profilaktyczne i monitorowanie poziomu cholesterolu oraz ciśnienia krwi mogą pomóc we wczesnym wykrywaniu ewentualnych problemów i zapobieganiu poważnym chorobom serca - podkreśla lekarka.

Katarzyna Głuszak