Choroby krtani są wykrywane tak późno, że może dojść do powikłań

Krtań jest jednym z tych ludzkich narządów, które mają najbardziej skomplikowaną budowę. Jednocześnie jest to także struktura wyjątkowo ważna – to dzięki krtani możemy mówić, ale i jej funkcją jest ochrona przed dostawaniem się do dalszych części dróg oddechowych różnych zanieczyszczeń. Choroby krtani – ze względu na to, że ich objawy mogą przypominać chociażby przeziębienie – są zwykle rozpoznawane dość późno, co stwarza ryzyko tego, że zdążą one doprowadzić do wystąpienia powikłań. Sprawdź więc, jakie dolegliwości powinny wzbudzić niepokój, bo mogą być objawami właśnie chorób krtani.

Spis treści

1. Krtań: rozwój
2. Krtań: położenie i wielkość
3. Krtań: budowa. Chrząstki krtani
4. Krtań: budowa
5. Krtań: funkcje
6. Jak w krtani powstaje głos?
7. Badania krtani
8. Najczęstsze choroby krtani
9. Choroby krtani a problemy z oddychaniem
10. Zapalenie krtani [wideo]

Krtań (ang. larynx, potocznie określana w tym języku jako voice box) jest narządem, którego funkcje u różnych gatunków bywają bardzo różne. Na przykład u ptaków zadaniem krtani jest ochrona dróg oddechowych przed dostawaniem się do nich różnych ciał obcych.

U ludzi rola tego narządu jest zdecydowanie istotniejsza - to właśnie dzięki krtani jesteśmy w stanie porozumiewać się między sobą z wykorzystaniem mowy. Tę właśnie funkcję krtani podkreślał już Galen, który opisywał ten narząd jako "najważniejszą dla powstawania ludzkiego głosu strukturę".

Krtań: rozwój

Ludzka krtań powstaje z dwóch zalążków: z zawiązka policzkowo-gardłowego (z niego rozwija się nagłośnia) oraz z zawiązka tchawiczo-oskrzelowego (z niego z kolei tworzą się głośnia oraz podgłośnia).

Pierwotny zalążek krtani pojawia się około 33. dnia życia płodowego. Podlega on oczywiście wielu procesom rozwojowym, które przygotowują ten narząd do pełnienia jego funkcji już po przyjściu na świat, podkreślić jednak należy tutaj to, że krtań odgrywa ważną rolę już w życiu płodowym.

Otóż w czasie pobytu w matczynym łonie dziecko - co jest całkowicie fizjologiczne - połyka pewne ilości płynu owodniowego. Aby jednak działo się to w prawidłowy sposób, krtań musi właściwie funkcjonować, by zapobiegać aspiracji płynu owodniowego w nadmiernych ilościach.

Krtań: położenie i wielkość

Krtań zlokalizowana jest w przedniej części szyi, rozciągając się pomiędzy gardłem a tchawicą. Po urodzeniu znajduje się ona na wysokości 2.-4. kręgu szyjnego, wraz z czasem jednak jej położenie zmienia się i ostatecznie u osób dorosłych krtań zlokalizowana jest na wysokości kręgów szyjnych 4-7 (nieco wyżej leży krtań u kobiet, niżej zaś u mężczyzn).

Krtań ma budowę przypominającą odwróconą wierzchołkiem ku dołowi piramidę. Wielkość tego narządu u osób dorosłych sięga zwykle 5 do 6 cm.

Krtań: budowa. Chrząstki krtani

Jedno o budowie krtani powiedzieć można z całą pewnością: jest ona dość skomplikowana. Swoisty szkielet krtani zbudowany jest z kilku chrząstek - są nimi:

• chrząstka tarczowata (największa z chrząstek krtani, tworząca szkielet tego narządu od przodu; stworzona ona jest z dwóch płytek, które w linii pośrodkowej tworzą tzw. wyniosłość krtaniową - to ona właśnie odpowiada za występowanie u mężczyzn tzw. jabłka Adama)
• chrząstka nagłośniowa (pod względem funkcji prawdopodobnie najważniejsza z chrząstek krtani - to ona bowiem otwiera i zamyka wejście do tego narządu)
• chrząstka pierścieniowata (znajduje się ona w dolnej części krtani, to za nią narząd ten przechodzi w tchawicę)
• chrząstki nalewkowate
• chrząstki różkowate
• chrząstki klinowate

Poszczególne z chrząstek krtani różnią się nie tylko kształtem, ale i tym, z jakiej tkanki są one zbudowane. Mianowicie chrząstki nalewkowate, tarczowata oraz pierścieniowata składają się z tkanki chrzęstnej szklistej, nagłośnia jest chrząstką włóknistą, a pozostałe chrząstki krtani zbudowane są z chrząstki włóknisto-elastycznej.

Krtań: budowa

Krtań: połączenia stawowe

W obrębie krtani występują dwa - a czasami trzy - połączenia stawowe. Są nimi:

• staw pierścienno-nalewkowy
• staw pierścienno-tarczowy
• więzozrost nalewkowo-różkowy (u niektórych ludzi jest to połączenie zbudowane z tkanki łącznej, bywa ono jednak czasami połączeniem stawowym)

Krtań: połączenia więzadłowe

Pomiędzy strukturami należącymi do samej krtani, jak i tymi sąsiadującymi z tym narządem, rozciągają się liczne połączenia więzadłowe. Wśród nich warto wspomnieć przede wszystkim o:

• błonie tarczowo-gnykowej (jest to połączenie pomiędzy chrząstką tarczowatą a znajdującą się powyżej krtani kością gnykową, jest ono dodatkowo wzmocnione przez więzadła tarczowe gnykowe: boczne i pośrodkowe)
• więzadle gnykowo-nagłośniowym (połączenie pomiędzy kością gnykową a chrząstką nagłośniową)
• więzadle językowo-nagłośniowym (rozciąga się ono od nasady języka aż do chrząstki nagłośniowej)
• więzadle pierścienno-tchawiczym (połączenie pomiędzy najniższą z chrząstek krtani - chrząstką pierścieniowatą - a początkową częścią tchawicy)

Krtań posiada połączenia więzadłowe z sąsiednimi strukturami, ale i takowe istnieją w obrębie jej samej. Podstawowym jest w tym wypadku błona włóknisto-sprężysta, w której wyróżnia się dwie części:

• błonę czworokątną
• stożek sprężysty

Mięśnie krtani

Z krtanią połączonych jest wiele różnych mięśni i, podobnie jak w przypadku połączeń więzadłowych, wyróżnia się mięśnie rozciągające się pomiędzy krtanią i innymi strukturami oraz mięśnie właściwe (wewnętrzne) krtani.

Do mięśni zewnętrznych krtani (których rolą jest przede wszystkim ustalanie położenia tego narządu) zaliczane są:

• mięsień zwieracz gardła dolny
• grupa mięśni podgnykowych
• mięśnie nadgnykowe

Mięśnie wewnętrzne krtani są z kolei tymi, które umożliwiają pełnienie właściwych tej strukturze funkcji. Dzielone są one różnorodnie, najistotniejszy wydaje się jednak podział uwzględniający to, w jaki sposób poszczególne z tych mięśni wpływają na krtań i w tym przypadku wyróżnia się:

• mięśnie zwężające szparę głośni: mięsień tarczowo-nalewkowy, mięsień nalewkowy, mięsień pierścienno-nalewkowy boczny
• mięsień rozszerzający szparę głośni: mięsień pierścienno-nalewkowy tylny
• mięśnie rozluźniające fałdy głosowe: mięsień nalewkowo-nagłośniowy i mięsień tarczowo-nagłośniowy
• mięśnie napinające fałdy głosowe: mięsień głosowy, mięsień pierścienno-tarczowy

Krtań: podział na piętra

Krtań ogólnie dzieli się na trzy części, którymi są:

• piętro górne (przedsionek krtani, rozciągające się od początkowej części krtani aż do fałdów głosowych)
• piętro środkowe (inaczej szpara głośni, ograniczone ono jest przez fałdy głosowe)
• piętro dolne (okolica podgłośniowa, znajdujące się poniżej fałdów głosowych)

Krtań: unaczynienie i unerwienie

Unaczynienie tętnicze krtani pochodzi od tętnic krtaniowych: górnych (które stanowią odgałęzienia tętnicy szyjnej zewnętrznej) i dolnych (wywodzących się od tętnicy podobojczykowej).

Krew żylna z krtani odpływa z kolei do żyły tarczowej górnej, skąd kieruje się ona ku żyle szyjnej wewnętrznej oraz do żyły tarczowej dolnej, uchodzącej do żyły ramienno-głowowej lewej.

Unerwienie krtani wywodzi się z kolei od dziesiątego nerwu czaszkowego - nerwu błędnego - oddającego nerwy krtaniowe górne oraz wsteczne.

Krtań: funkcje

Podstawową funkcję krtani zna każdy - to ten właśnie narząd umożliwia ludziom mówienie. Dźwięk powstaje w tym przypadku dzięki ruchom - znajdujących się w piętrze środkowym tego narządu - fałdów głosowych. Pod wpływem przepływającego przez drogi oddechowe powietrza fałdy te są wprawiane w drgania i ostatecznie właśnie dzięki temu jesteśmy w stanie wydawać z siebie głos.

Udział w powstawaniu mowy (bo poza krtanią zaangażowane w ten proces są także inne struktury organizmu) zdecydowanie nie jest jednak jedyną funkcją krtani.

Krtań bowiem zabezpiecza także drogi oddechowe przed dostawaniem się do nich ciał obcych - odbywa się to m.in. dzięki temu, że właśnie w krtani generowany jest odruch kaszlowy (kaszel w końcu - choć oczywiście bywa uciążliwy - ma za zadanie doprowadzać do usuwania obcych struktur z wnętrza dróg oddechowych).

Oprócz tego funkcją krtani jest także unieruchomienie klatki piersiowej (poprzez zamknięcie dróg oddechowych) wtedy, gdy sytuacja tego wymaga - dzieje się tak m.in. podczas oddawania stolca, wymiotowania czy w czasie porodu.

Jak w krtani powstaje głos?

Powietrze wydychane z płuc wprawia w ruch znajdujące się po obu stronach krtani fałdy głosowe, popularnie zwane strunami. Tak powstaje dźwięk.

W początkowej fazie wydechu fałdy przywierają do siebie, zamykając znajdującą się między nimi szparę głośni. Na skutek ciśnienia wydychanego powietrza rozsuwają się jak napięte elastyczne taśmy, a potem powracają do pierwotnego położenia.

Wielokrotne rozwieranie i zwieranie strun (od kilkudziesięciu do kilkuset razy na sekundę) powoduje drgania powietrza i powstawanie dźwięku. Tak powstały ton krtaniowy jest jednak słaby i bezbarwny.

Dopiero przechodząc przez tzw. jamy rezonacyjne (gardło, usta i nos), zyskuje odpowiednią barwę i siłę.

Czysty, zdrowy głos wydobywa się, gdy struny głosowe są do siebie zbliżone, ale nie zwarte, i drgają symetrycznie, z taką samą częstotliwością. Musi wspomagać je właściwa praca mięśni głosowych, podniebienia, warg oraz języka.

Jeżeli jednak coś w tej skomplikowanej machinie niedomaga, zaczynamy mówić "nieswoim" głosem.

Badania krtani

Na podstawie wywiadu lekarz może wstępnie zorientować się, co jest powodem dolegliwości. Wypytuje więc m.in. o ich rodzaj i jak długo się utrzymują, o charakter i miejsce naszej pracy, jak często chorujemy na infekcje, czy dobrze oddychamy przez nos. Interesuje się też, jak często pijemy alkohol, czy palimy, jakie zażywamy leki. Potem ogląda gardło i uszy, sprawdza drożność nosa, ocenia krtań oraz wygląd i ruchomość fałdów głosowych.

Czasem trzeba też wykonać badania specjalistyczne, np. stroboskopowe, polegające na wprowadzeniu do gardła urządzenia oświetlającego wnętrze krtani światłem przerywanym, czyli stroboskopowym. Pozwala ono obserwować w zwolnionym tempie zachowanie fałdów głosowych.

Niekiedy robi się tomografię komputerową (warstwowe zdjęcie krtani) i badanie histopatologiczne (mikroskopową analizę pobranych tkanek).

Najczęstsze choroby krtani

Choroby krtani mają objawy zwykle podobne:

• suchość w ustach
• chrypka
• zmiana brzmienia głosu

Pierwszym sygnałem, że z krtanią dzieje się coś niedobrego, jest zwykle uciążliwa suchość w gardle. Potem pojawia się łaskotanie, trudności z przełykaniem, wreszcie ból czy chrypka.

Na ogół za te objawy winimy przeziębienie, tymczasem mogą one mieć zupełnie inne podłoże. Dlatego w razie niepokojących symptomów trzeba zgłosić się do lekarza, żeby ustalił, co jest przyczyną dolegliwości.

Metoda leczenia zależy od rodzaju problemu. Czasem wystarczy np. rzucić palenie, żeby choroby krtani ustąpiły. Innym razem potrzebne jest przyjmowanie leków, fizykoterapia czy operacja.

• Ostre zapalenie krtani

Ostre zapalenie krtani zazwyczaj wywołują wirusy, rzadziej bakterie. Często towarzyszy infekcji górnych dróg oddechowych. Zmiany zapalne mogą objąć same struny głosowe, jak i inne części krtani. Objawy: chrypka, uczucie obecności obcego ciała w gardle, zatkany nos, kaszel, podwyższona temperatura. W przypadku zakażenia bakteryjnego - pojawia się ropna wydzielina.Leczenie: trzeba oszczędzać głos, nawilżać powietrze, robić inhalacje i dużo pić. Pomocne są środki do ssania i syropy łagodzące ból. Jeśli zapalenie bakteryjne po kilku dniach nie ustąpi, podaje się antybiotyk.

• Stan przewlekły zapalenia krtani

Przyczyną choroby mogą być powtarzające się ostre nieżyty krtani, nadużywanie głosu, np. przez nauczycieli, palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu, a także przebywanie w zanieczyszczonym lub przegrzanym powietrzu.

Ryzyko zachorowania zwiększa się, gdy kilka czynników nakłada się na siebie. Na skutek podrażnienia krtani dochodzi zwykle do zmian na strunach głosowych - przerostowych (pogrubienie strun) lub zanikowych (zanik błony śluzowej).

Niestety, nieleczone przewlekłe zapalenie krtani prowadzi czasem do stanów przedrakowych.

Objawy: chrypka, nasilająca się w miarę mówienia, palenia itp., suchy kaszel, chrząkanie, drapanie albo pieczenie. Niekiedy zanik głosu.Leczenie: trzeba wyeliminować przyczynę choroby: rzucić palenie, oszczędzać głos, nauczyć się oddychać przeponą i zadbać o drożność nosa (np. zoperować krzywą przegrodę). Ulgę przynoszą syropy wykrztuśne i preparaty zmniejszające lepkość wydzieliny oraz zapobiegające suchości krtani. Warto też płukać gardło mieszankami z witaminami A i E albo wywarem z rumianku czy szałwii. Dobre rezultaty dają inhalacje z sody lub z dodatkiem olejków eterycznych (np. eukaliptusowego lub sosnowego) oraz jonoforezy wapniowo-jodowe. Wskazane jest leczenie klimatyczne w górach lub nad morzem.

• Obrzęki krtani

Zwykle rozwijają się na tle alergicznym. Mogą też być następstwem urazu lub zapalenia krtani.Objawy: chrypka albo świst czy załamywanie się głosu, narastająca duszność.Leczenie: najbardziej niebezpieczne są obrzęki alergiczne, które pojawiają się nagle i mogą grozić uduszeniem. Dlatego, gdy powodem jest alergia - dożylnie podaje się leki sterydowe i antyhistaminowe. Obrzęk jako skutek stanu zapalnego leczy się preparatami przeciwzapalnymi lub antybiotykiem. Jeśli trudności z oddychaniem są poważne, trzeba wykonać zabieg tracheotomii. Nacina się (w znieczuleniu) chrząstkę tchawicy i wprowadza rurkę, która umożliwia oddychanie z pominięciem krtani i gardła.

• Polipy krtani

Polipy krtani to najczęściej spotykane łagodne guzki krtani. Mogą występować na jednym albo na obu fałdach głosowych. Zwykle są wynikiem nadmiernego wysiłku głosowego oraz palenia.Objawy: zaburzenia głosu od chrypki do całkowitego bezgłosu. Jeśli duży polip albo tzw. uszypułowany (na nóżce) uwięźnie w głośni, może spowodować gwałtowną duszność.Leczenie: gdy zmiany nie utrudniają oddychania, z reguły zaleca się oszczędzanie głosu, inhalacje i jonoforezy. Polipy duże i uszypułowane usuwa się za pomocą laryngoskopu. Jeśli nie dba się o higienę głosu, mogą pojawić się ponownie.

• Guzki głosowe (guzki śpiewacze)

Guzki głosowe (guzki śpiewacze) to małe narośla, które powstają na obu fałdach głosowych. Tworzą się na skutek przewlekłego stanu zapalnego, najczęściej w wyniku przeciążenia fałdów głosowych - u śpiewaków, nauczycieli, mówców.Objawy: chrypka, uczucie zawadzania w krtani.Leczenie: należy ograniczyć mówienie. Potrzebna jest też rehabilitacja polegająca na ćwiczeniach z emisji głosu. Konieczne jest opanowanie sztuki oddychania przeponowo-żebrowego, które umożliwia gospodarowanie wydychanym powietrzem bez obciążania strun głosowych. Ponadto trzeba wyeliminować wszystkie czynniki, które mogą drażnić krtań. Dobre efekty przynoszą jonoforezy wapniowo-jodowe. Nieleczone guzki "miękkie" mogą zwłóknieć i przeobrazić się w guzki "twarde". Usuwa się je za pomocą laryngoskopu.

• Brodawczaki krtani

Prawdopodobnie wywołuje je wirus. Pojawiają się na strunach głosowych, ale mogą objąć też tchawicę. Objawy: chrypka, duszność.Leczenie: terapia zależy od wieku chorego i agresywności choroby. U dzieci zwykle stosuje się szczepionki autogenne wzmacniające układ immunologiczny, antywirusowe, interferon. U dorosłych częściej brodawczaki usuwa się mikrochirurgicznie. Niestety, lubią odrastać. Czasem złośliwieją (guz rośnie wówczas szybko i jest pokryty białym rogowaciejącym nabłonkiem), dlatego osoby, u których stwierdzono chorobę, powinny być pod stałą kontrolą specjalisty.

• Ziarniniaki krtani

Ziarniniaki krtani to zmiany zapalne, najczęściej powstające z powodu refluksu żołądkowo-przełykowego, nadmiernego wysiłku głosowego, przewlekłego kaszlu.

• Leukoplakia

Leukoplakia (rogowacenie białe) to biała lub szarobiała plama na błonie śluzowej krtani, głównie na fałdach głosowych. Zmiany te są określane często mianem modzelowatości (pachydermia), rogowacenie (keratosis) czy nadmierne rogowacenie (hyperkeratosis). W większości przypadków chorzy z leukoplakią to palacze tytoniu, nierzadko również nadużywający alkoholu. Wysoce prawdopodobne jest udział w patogenezie leukoplakii zakażenia różnymi typami wirusów HPV oraz refluks żołądkowo-przełykowy. Leukoplakii mogą towarzyszyć inne zmiany kliniczne - przewlekłe przerostowe zapalenie krtani, polipy, obrzęki, brodawczaki, ziarniniaki.

• Rak krtani

Rak krtani dotyka głównie mężczyzn w wieku 55-65 lat, przede wszystkim palaczy (chorują 40 razy częściej). Im wcześniej wykryje się chorobę, tym większe szanse na powodzenie leczenia. Jeśli chorobę zacznie się leczyć we wczesnym stadium rozwoju, terapia kończy się sukcesem w 98 proc. przypadków.Objawy: zaczyna się od stopniowo narastającej chrypki. Z czasem zmienia się barwa głosu, chory ma uczucie przeszkody w gardle, odchrząkuje, odczuwa ból przy przełykaniu, który może promieniować w stronę ucha. W zaawansowanym stadium pojawia się duszność, kaszel, krwioplucie, powiększają się węzły chłonne na szyi. Dolegliwości nie ustępują mimo leczenia przeciwzapalnego.Leczenie: rodzaj terapii zależy od miejsca i zaawansowania choroby. Lekarz może zastosować napromieniowanie albo zabieg chirurgiczny. Polega on na usunięciu zmiany lub na całkowitym usunięciu krtani. Wówczas w tchawicy zakłada się na stałe rurkę tracheotomijną, przez którą chory będzie oddychał.

W takim przypadku konieczna jest także rehabilitacja mowy pod kierunkiem logopedy i foniatry. Jeżeli pacjent nie opanuje tzw. mowy zastępczej, lekarz może rozważyć zastosowanie urządzenia wspomagającego mówienie - tzw. protezy głosowej, czyli elektronicznej krtani.

Choroby krtani a problemy z oddychaniem

Na skutek zwężenia szpary głośni powietrze ma ograniczony dostęp do płuc. Podczas wdechu słyszymy wtedy charakterystyczny świst w krtani i z trudem łapiemy powietrze.

Przyczyny zmniejszenia lub zamknięcia światła szpary głośni mogą być różne:

• zmiany chorobowe krtani (obrzęki i narośla)
• pojawienie się ciała obcego (np. utkwienie pestki owocu, zakrztuszenie się śliną lub jedzeniem)
• oparzenie
• skaleczenie
• alergia

W razie wystąpienia nagłej duszności konieczna jest jak najszybsza pomoc lekarza. Ograniczenie dopływu powietrza do płuc może się bowiem skończyć nawet śmiercią.

Uwaga! Konsultacji laryngologicznej wymagają problemy z głosem, które utrzymują się dłużej niż trzy tygodnie.

Zapalenie krtani [wideo]