Klasyfikacja nowotworów

Klasyfikacja nowotworów nie służy tylko statystyce - dzięki właściwemu rozpoznaniu, z jakim nowotworem mamy do czynienia, możliwe jest podjęcie skutecznego leczenia. Często używając słowa "rak" mamy na myśli nowotwór. Nie są to jednak pojęcia równoznaczne. Istnieje wiele różnych rodzajów nowotworów. Duża część z nich jest niegroźna. Określenie typu nowotworu ułatwia ocenę niebezpieczeństwa jakie niesie ze sobą choroba. Jak dzielimy nowotwory? Czym konkretnie jest rak?

Spis treści

1. Klasyfikacja nowotworów ze względu na złośliwość
2. Klasyfikacja nowotworów łagodnych
3. Klasyfikacja nowotworów złośliwych
4. Klasyfikacja i cechy raków
5. Klasyfikacja TNM stopnia zaawansowania nowotworu
6. Znaczenie klasyfikacji nowotworów dla pacjenta i przebiegu terapii

Klasyfikacja nowotworów pozwala onkologom określić, z jakim rodzajem zmiany nowotworowej przyszło się zmierzyć, jak bardzo groźny to przeciwnik, i jakie leczenie pozwoli skutecznie wyleczyć pacjenta.

Zmiana nowotworowa to zniekształcona tkanka powstała z naszych własnych komórek. Źródłem przekształcenia się fragmentu naszego ciała w atakującą go jednostkę chorobową są mutacje. Wszystkie komórki nowotworowe cechują się zdolnością do podziałów nieograniczonych przez mechanizmy kontrolne organizmu.

Ponieważ w naszym ciele jest wiele różnych typów komórek które mogą przejść transformację nowotworową, obserwujemy rozliczne rodzaje nowotworów. Do powstania choroby dochodzi również na skutek różnego rodzaju mutacji. To również determinuje różnorodność cech zmian nowotworowych.

Klasyfikacja nowotworów ze względu na złośliwość

Dwa najważniejsze typy nowotworów to:

• nowotwory łagodne
• nowotwory złośliwe

Czasami wyróżniamy również nowotwory miejscowo złośliwe.

Formy łagodne nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla życia, jednak mogą wywoływać ból i utrudniać funkcjonowanie. Nowotwory złośliwe są bezpośrednim zagrożeniem dla życia. Czasami potocznie nazywa się je rakami. Nie jest to jednak oficjalna nazwa. W nomenklaturze medycznej rak to konkretny typ nowotworu złośliwego, powstały z komórek tkanki nabłonkowej.

Klasyfikacja nowotworów łagodnych

Nowotwory łagodne są inaczej nazywane niezłośliwymi, lub nomenklaturą łacińską - neoplasma benigum. Mimo tego że nie stanowią niebezpieczeństwa dla życia, mogą czasami prowadzić do ryzykownych powikłań.

Zmiany te zazwyczaj klasyfikowane są na podstawie tkanki z której pochodzą. Wśród nowotworów niezłośliwych możemy wymienić:

• mięśniaki macicy
• brodawczaki skóry
• torbiele
• gruczolaki
• włókniaki
• tłuszczaki
• nerwiaki
• oponiaki
• naczyniaki
• chrzęstniaki
• kostniaki

Nowotwory łagodne rosną zazwyczaj dość wolno. Nie posiadają zdolności do naciekania tkanek i narządów. Najważniejszą ich cechą odróżniającą od zmian złośliwych jest to że nie tworzą przerzutów.

Cechy te wynikają z tego że komórki nowotworu łagodnego znajdują się w tak zwanej torebce łącznotkankowej, która oddziela go od otaczających go tkanek. Struktura ta hamuje rozwój i rozprzestrzenianie zmiany chorobowej.

Ze względu na to że nowotwór łagodny nie tworzy przerzutów, jego leczenie nie wymaga stosowania radioterapii, ani chemioterapii. Zazwyczaj wystarczającym zabiegiem zapewniającym całkowity powrót do zdrowia jest operacja chirurgiczna.

Obecność nowotworu niezłośliwego może objawiać się bólem wynikającym z tego że zmiana uciska na nerw. Oprócz tego łagodne zmiany w zależności od położenia w organizmie mogą znacząco wpływać na jego funkcjonowanie. Nowotwory pozbawione złośliwości mogą negatywnie wpływać na zdrowie poprzez:

• zaburzanie pracy narządów
• zaburzenie wydzielanie hormonów
• wywołanie krwawienia
• zamykanie światła naczyń krwionośnych

Nowotwory łagodne są bardzo częste. Ocenia się że cierpi na nie prawie połowa kobiet. Powiązanie częstotliwości choroby z płcią wynika z faktu że zmiany te często dotyczą piersi lub macicy. Ich przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne.

Klasyfikacja nowotworów złośliwych

Nowotwory złośliwe są również określane w nomenklaturze medycznej jako łac. neoplasma malignum. Charakteryzują się szybkim wzrostem, niskim zróżnicowaniem komórek oraz zdolnością do tworzenia przerzutów. Ta forma choroby nowotworowej jest bezpośrednim zagrożeniem dla życia.

Nowotwory złośliwe rozrastają się naciekając, czyli wrastając pomiędzy komórki innych tkanek. Mogą też przedostać się do krwi lub limfy, a następnie uwalniać do niej komórki. Takie komórki nowotworowe wędrują w krwiobiegu po organizmie tworząc przerzuty.

W przypadku nowotworów złośliwych określa się stopień złośliwości. Podstawą do tej klasyfikacji jest rozległość zmian w organizmie oraz czas trwania choroby.

Ze względu na typ tkanki z której pochodzą zmutowane komórki, wśród nowotworów złośliwych wyróżniamy:

• raki
• mięsaki
• potworniaki niedojrzałe
• chłoniaki
• glejaki
• czerniaki

Klasyfikacja i cechy raków

Rak to nazwa określająca wszystkie rodzaje złośliwych zmian nowotworowych wywodzących się z tkanki nabłonkowej ektodermy lub endodermy. Zazwyczaj dotyczy on osób dorosłych, dzieci rzadko chorują na ten typ nowotworu. W przypadku raka, po właściwym rozpoznaniu, zazwyczaj stosuje się agresywne formy leczenia.

Zazwyczaj pierwszą formą rozwojową raka jest guz który po pewnym czasie zaczyna naciekać, czyli wrastać w zdrowe tkanki. W związku ze swoją złośliwością tworzy przerzuty regionalne i odległe. Przedostanie się komórek rakowych do limfy skutkuje przerzutami do węzłów chłonnych, natomiast do krwi rozprzestrzenieniem choroby w mózgu, wątrobie, płucach lub kościach.

W zależności od stopnia zaawansowania raki dzielimy na:

• raki przedinwazyjne
• raki w okresie wczesnej inwazji
• raki w okresie naciekania

Rak przedinwazyjny (carcinoma in situ) są to zmiany nowotworowe w początkowym stadium rozwoju. Komórki rakowe nie przekraczają granicy błony podstawnej nabłonka. Rak tego typu nie wrasta w pobliskie tkanki, ani nie tworzy przerzutów. Usunięcie chirurgiczne zmiany nowotworowej zazwyczaj gwarantuje całkowite wyleczenie.

Rak w okresie wczesnej inwazji (carcinoma in stadio invasionis incipienti) jest to stadium wyróżniane w przypadku niektórych nowotworów np. raka szyjki macicy oraz raka żołądka. Jest to stadium o pierwszych cechach inwazyjnych, jednak usunięcie zmiany nowotworowej, przy dostatecznie szerokim miejscowy obszarze interwencji chirurgicznej, może zagwarantować brak nawrotu choroby.

Rak w okresie naciekania (carcinoma infiltrativum) to forma zmiany nowotworowej w której zmutowane komórki nabłonka wrastają w otaczające je tkanki. Pojedyncze komórki rakowe mogą na tej drodze przeniknąć do krwi lub limfy, tworząc następnie przerzuty. W leczeniu konieczne jest zastosowanie chemioterapii lub radioterapii, oprócz ingerencji chirurgicznej.

W zależności od stopnia dojrzałości zmiany, raki możemy podzielić na:

• raki anaplastyczne
• raki zarodkowe

Raki anaplastyczne to takie w których na doszło do wielu mutacji i patologicznych zmian w wyglądzie komórek. Na skutek tych uszkodzeń nie da się określić nabłonka z którego pochodzą komórki nowotworowe.

Raki zarodkowe są to zmiany zbudowane z komórek o niskim stopniu dojrzałości. Wykazują one podobieństwo do komórek zarodków i płodów. Takie zmiany zazwyczaj pojawiają się w narządach płciowych.

Raki dzielimy na różne typy na podstawie rodzaju nabłonka z którego pochodzą. Wyróżniamy:

• gruczolakoraki
• raki płaskonabłokowe
• raki urotelialne

Gruczolakoraki jest to zmiana nowotworowa wywodząca się z tkanki nabłonkowej gruczołów. Typowy dla tego nowotworu jest rozrost tkanki rakowej udającej swoją strukturą gruczoł który jest przez niego atakowany.

Gruczolakoraki najczęściej atakują:

• gruczoły dokrewne
• trzustkę
• wątrobę
• trzon macicy
• jajniki
• płuca
• gruczoł krokowy
• ślinianki
• sutki
• nerki

Rak płaskonabłonkowy (carcinomata planoepithelialia) jest złośliwym nowotworem powstałym z komórek nabłonkowych. Ten rodzaj raka zazwyczaj rozwija się powoli nie dając wyraźnych objawów. W związku z tym jest często diagnozowany w momencie w którym powstały już przerzuty do innych organów. Rak płaskonabłonkowy może pojawić się w:

• jamie ustnej
• gardle
• przełyku
• skórze
• oskrzelach
• tarczy szyjki macicy
• oraz czasem na innych narządach

Raki urotelialne (carcinomata urothelialia) są to nowotwory złośliwe pojawiające się w obrębie dróg moczowych. Zmiany nowotworowe tego typu przyjmują postać brodawczakowatych wypustek. Rak urotelialny może pojawić się w:

• pęcherzu moczowym
• moczowodzie
• miedniczkach nerkowych
• kielichach nerkowych

Chłoniaki (lymphoma)

Chłoniaki są nowotworami złośliwymi rozwijającymi się w układzie chłonnym. Choroba ta atakuje węzły chłonne. Mogą pojawić się u pacjentów w różnym wieku, jednak na tą chorobę częściej chorują młodzi ludzie. W dojrzałych organizmach ten typ nowotworu wolniej się rozwija, a rokowania są korzystniejsze. Wszystkie typy chłoniaków mogą wymagać złożonej wielolekowej chemioterapii.

Chłoniki dzieli się na chłoniaki nieziarnicze oraz ziarnicę złośliwą. Zarnica złośliwa nazywana jest również chłoniakiem Hodgkina.

Mięsaki (sarcoma)

Mięsaki są nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z komórek tkanek miękkich, takich jak miąższowa, łączna, tłuszczowa, chrzęstna czy kostna. Rozwijają się w głęboko położonych narządach, z tego względu zazwyczaj długo pozostają w stanie utajenia i są wykrywane na późnym etapie rozwoju.

Możemy wyróżnić różne mięsaki z zależności od lokalizacji zmiany nowotworowej. Przykładowo tłuszczomięsaki i naczyniomięsaki.

Czerniaki (melanoma malignum)

Czerniaki są nowotworami złośliwymi wywodzącymi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych. Najczęściej ta choroba dotyczy skóry, jednak tego typu zmiany nowotworowe mogą również pojawić się w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego lub gałki ocznej.

W zależności od momentu wykrycia, czerniaki cechują się różnym poziomem złośliwości. Wczesna diagnoza daje wysokie szanse na wyleczenie. Niestety późne stadia choroby wykazują małą wrażliwość na radioterapię i chemioterapię.

Glejaki (glioma)

Glejaki to nowotwory złośliwe ośrodkowego układu nerwowego wywodzące się z komórek glejowych. Wśród glejaków możemy wyróżnić:

• glejaki zarodkowe - rdzeniaki - występują głównie u dzieci w obrębie móżdżku; charakteryzują się szybkim wzrostem
• nowotwory gleju gwieździstego - najpopularniejszy rodzaj glejaka, np. glejak wielopostaciowy
• nowotwory gleju skąpowypuskowego - np. skąpodrzewiak
• nowotwory gleju wyściółkowego - np. wyściółczak

Glejaki dzieli się również na podstawie czterostopniowej skali złośliwości.

Potworniaki (teratoma)

Potworniak to nowotwór wywodzący się z wielopotencjalnych komórek zarodkowych. W powstających wskutek tej choroby guzach można zaobserwować bezładną mieszaninę rozmaitych tkanek. Przykładowo mogą znajdować się w nich włosy oraz komórki łożyska.

Ten typ zmiany nowotworowej pojawia się zazwyczaj w obrębie narządów płciowych.

Klasyfikacja TNM stopnia zaawansowania nowotworu

Klasyfikacja TNM jest metodą oceny zaawansowania nowotworu powszechnie stosowaną przez lekarzy. Pozwala na określenie etapu rozwoju choroby oraz ułatwia dobór odpowiedniego leczenia.

W trakcie oceny używa się trzech parametrów:

• T (tumor, czyli guz) -wielkość guza pierwotnego. Im jest większy tym bardziej zaawansowana choroba
• N (nodus - czyli węzeł) - stan węzłów chłonnych w pobliżu ogniska zmiany nowotworowej. Określa się czy są one zajęte przez przerzuty nowotworowe
• M (metastases - przerzuty) - określa się obecność lub brak przerzutów odległych

Znaczenie klasyfikacji nowotworów dla pacjenta i przebiegu terapii

Różne rodzaje nowotworów w odmienny sposób reagują na metody leczenia.

Klasyfikacja zmian chorobowych o charakterze nowotworowym do wielu typów pomaga znaleźć dla nich odpowiednie metody terapii.

Badania nad konkretnymi typami nowotworów zwiększają szanse na odkrycie skuteczniejszych sposobów leczenia.

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

mgr farmacji Sara Janowska