Choroby, które kradną wzrok

ZAĆMA Na ogół pojawia się po pięćdziesiątce. U osób, które dziedziczą skłonność do tej choroby (uwarunkowanie genetyczne), może jednak rozwinąć się wcześniej, nawet po trzydziestce. Okuliści mawiają, że zaćmę, zwaną kataraktą, będzie miał każdy z nas, tyle tylko, że niektórzy wcześnie, inni zaś dopiero w wieku 80 lat. Jak często występuje w naszym społeczeństwie? Zależy to od wieku pacjenta. Zaćmę rozpoznaje się u 90 proc. osób po 75. roku życia.  Przyczyną pogorszenia widzenia jest postępujące  zmętnienie soczewki, które powoduje, że mniej światła dociera do siatkówki i obraz świata jest niewyraźny. Najczęściej występuje starcza postać zaćmy (90 proc. przypadków), związana ze starzeniem się organizmu. Jej powodem jest gromadzenie się wody wewnątrz włókien soczewki, jak również zmiany w równowadze biochemicznej i osmotycznej wymaganej do utrzymania przejrzystości tej części oka. Znana jest też postać wrodzona choroby. Występuje u niemowląt, których matki w czasie ciąży przeszły różyczkę. Zaćma może także być powikłaniem cukrzycy, tężyczki, chorób oczu lub skutkiem urazu.  » Niepokojące sygnały Jeśli zauważysz, że coraz częściej przecierasz okulary, bo wydają ci się brudne, trzesz oczy, zaczynasz mieć problemy z rozróżnieniem kolorów, gorzej widzisz po zmroku, dwoi ci się nam obraz (czasami jest to jeden z pierwszych symptomów zaćmy), a wokół źródeł światła pojawiają się koliste obwódki, zgłoś się do okulisty. Gdy zlekceważysz te objawy, z czasem obraz stanie się tak nieostry, że utrudni normalne funkcjonowanie. W zaawansowanej postaci zaćmy oko rozróżnia tylko jasność i ciemność. » Sposoby leczenia Medycyna świetnie sobie radzi z tą chorobą. Operacja polegająca na usunięciu zmętniałej soczewki przywraca ostrość widzenia. Obecnie najczęściej przeprowadza się ją metodą fakoemulsyfikacji. Zabieg polega na rozdrobnieniu soczewki głowicą ultradźwiękową, usunięciu jej i wszczepieniu sztucznej soczewki. Trzeba tylko pamiętać, że nie ma ona zdolności akomodacyjnej tak jak naturalna. Sztuczna nastawiona jest na widzenie z bliska lub z daleka, dlatego potrzebne są okulary korygujące wzrok. Aczkolwiek i ten problem wydaje się rozwiązany. Stworzono sztuczne soczewki wieloogniskowe. Pozwalają na wyraźne widzenie z bliska i z daleka, ale nie u wszystkich zdają egzamin. Niepolecane są np. przy wrodzonej skłonności do wąskich źrenic.

JASKRA  Przypuszcza się, że schorzenie to dotyka prawie 700 tys. Polaków, dlatego podobnie jak AMD i zaćma uważana jest za chorobę społeczną. Może się zacząć w każdym wieku. Chorują na nią dzieci, młodzież, dorośli. Jaskra w dużym stopniu uwarunkowana jest genetycznie. U osób, które mają w rodzinie kogoś cierpiącego na tę chorobę, ryzyko zachorowania wynosi 70 proc. Wzrasta ono także u ludzi z dużą wadą wzroku, chorobami metabolicznymi, niskim ciśnieniem krwi. Stopniowo utrata wzroku następuje w związku z nieodwracalnym uszkodzeniem nerwu wzrokowego. Można go sobie wyobrazić jako kabel łączący oko z mózgiem, w którym powstaje obraz otaczającego nas świata. Włókna tworzące nerw wzrokowy są wypustkami siatkówki. W przypadku jaskry najpierw zanikają włókna odpowiedzialne za obwodowe widzenie, tracisz więc obraz tego, co znajduje się na obrzeżach pola widzenia. » Przyczyny choroby Nie do końca są znane. Niegdyś uważano, że winowajcą jest wysokie ciśnienie śródgałkowe, które uszkadza delikatne włókna nerwu wzrokowego. Rośnie ono, gdy wypełniająca wnętrze  oka ciecz wodnista nie może swobodnie odpływać przez kąt przesączania, bo jest on niedrożny albo zwężony. Okazało się jednak, że jaskra rozwija się również wtedy, gdy ciśnienie jest prawidłowe, a nawet niskie. Przypuszcza się więc, że jej przyczyną jest także niedokrwienie włókien nerwowych wskutek chorób uszkadzających naczynia krwionośne (miażdżyca, cukrzyca). Choroba ma wiele postaci. Najczęstsze z nich to jaskra otwartego i zamkniętego kąta przesączania. » Niepokojące sygnały W postaci otwartego kąta przesączania ciśnienie narasta latami, wzrok tracimy więc wolno. Nie zauważasz tego, bo przez długi czas dobrze widzisz centralnie, możesz zatem pisać, czytać, oglądać telewizję. Zawężanie się pola widzenia rekompensujesz sobie, kręcąc głową. W postaci zamkniętego kąta przesączania nagle pojawiają się ból oka, głowy, pogorszenie widzenia, tęczowe koła wokół źródła światła (pojawiają się tylko przy bardzo wysokim ciśnieniu wewnątrz oka, które doprowadza do obrzęku rogówki). Z czasem w obu postaciach jaskry pole widzenia zawęża się tylko do centrum albo wypadają całe jego sektory.   » Sposoby leczenia Obecnie utrata wzroku wskutek jaskry jest mało prawdopodobna, ale musimy pamiętać, że jest to choroba przewlekła, dlatego leki przepisane przez okulistę trzeba przyjmować do końca życia. Są to krople do oczu obniżające ciśnienie śródgałkowe i poprawiające krążenie krwi w tylnej części oka, czyli tam, gdzie znajduje się nerw wzrokowy. Z jaskrą walczy się również laserem. Wykonuje się nim tzw. trabekuloplastykę, aby udrożnić kąt przesączania. Jeśli nie udaje się tą  metodą obniżyć ciśnienia w oku, operacyjnie wytwarza się przetokę – sztuczny odpływ dla cieczy wodnistej do przestrzeni podspojówkowej. Metody obniżania ciśnienia w oku stosuje się niezależnie od przyczyny jaskry.

RETINOPATIA CUKRZYCOWA Rozwija się jako powikłanie cukrzycy. Od typu tej choroby i czasu jej trwania zależy częstotliwość występowania retinopatii. Cukrzyca uszkadza małe naczynia krwionośne w oku, co powoduje niedotlenienie siatkówki i naczyniówki. Organizm wytwarza więc nowe naczynia krwionośne, ale są one nieprawidłowe. Łatwo pękają. Wylewy krwi powodują powstanie błon mogących odwarstwić siatkówkę. Konsekwencją tego jest znaczne upośledzenie widzenia, a nawet ślepota. » Niepokojące sygnały Objawami retinopatii cukrzycowej mogą być plamki w polu widzenia, utrata całości lub części pola widzenia, zniekształcenia obrazu.   » Sposoby leczenia W leczeniu stosuje się głównie laseroterapię. Za pomocą lasera zamyka się nieprawidłowe naczynia lub niszczy część siatkówki, co zmniejsza jej zapotrzebowanie na tlen i powoduje zahamowanie procesu tworzenia się nowych naczyń krwionośnych. W ciężkich przypadkach wykonuje się witrektomię – operację polegającą na usunięciu ciała szklistego.

ZESPÓŁ SUCHEGO OKA Nie prowadzi do trwałego upośledzenia wzroku, ale jest dokuczliwym schorzeniem. Częściej występuje u kobiet, ponieważ jego objawy nasilają wahania poziomu estrogenów. » Przyczyny choroby Przyczyną zespołu suchego oka (ZSO) jest zbyt mała ilość łez lub nieprawidłowy ich skład. Niedobór łez spowodowany jest głównie zbyt rzadkim mruganiem powiekami (pobudza pracę gruczołów łzowych) podczas czytania, prowadzenia samochodu, oglądania telewizji czy pracy przy komputerze. Czynnikami sprzyjającymi ZSO są także zanieczyszczone lub suche powietrze, schorzenia tarczycy, cukrzyca, trądzik różowaty, niektóre leki, obniżenie poziomu estrogenów, osłabienie  pracy gruczołów łzowych po czterdziestce. » Niepokojące sygnały Osobom chorym na zespół suchego oka dokucza uczucie piasku pod powiekami, łzawienie, pieczenie i zmęczenie oczu. Skarżą się też na nadwrażliwość na światło słoneczne i pogorszenie widzenia, zwłaszcza pod koniec dnia. » Sposoby leczenia Leczenie zespołu suchego oka zazwyczaj ogranicza się do wkraplania preparatów zastępujących prawdziwe łzy. Stosuje się je wtedy, gdy czujemy, że oczy stają się suche. Preparaty takie są bezpieczne. Nie ma ograniczeń co do ich używania. W terapii ZSO niekiedy przeprowadza się zabieg polegający na wprowadzeniu małych zatyczek do kanalików łzowych w powiekach dolnych. Oszczędza to naturalne łzy. Stosuje się dwa rodzaje zatyczek: rozpuszczalne (znikają po kilku miesiącach lub latach) i nierozpuszczalne. Jeśli pierwsze przyniosą poprawę, zakłada się nierozpuszczalne, które trwale zamykają odpływ łez kanalikami w powiece dolnej. Po zastosowaniu zatyczek mogą one odpływać tylko kanalikami pod powieką górną.

ZWYRODNIENIE PLAMKI ŻÓŁTEJ (AMD) Choroba zaczyna się z reguły po pięćdziesiątce (niekiedy nawet wcześniej – po 45 roku życia). Częstotliwość jej występowania rośnie wraz z wiekiem. Przypuszcza się, że na AMD (Age-Related Macular Degeneration) cierpi ok. miliona Polaków. Częściej chorują kobiety i osoby z jasnymi tęczówkami. Można dziedziczyć skłonność do tej choroby. Przyczyną pogarszania się wzroku jest obumieranie czopków – komórek światłoczułych w plamce żółtej  (maleńki punkt w centralnej części siatkówki). Odpowiadają one za wyraźne widzenie przedmiotów znajdujących się w centrum pola widzenia, dostrzeganie szczegółów i barw. W pozostałej części siatkówki znajdują się pręciki – komórki światłoczułe, dzięki którym dostrzegamy światło, ruch, możemy widzieć w nocy. AMD ma dwie postaci: suchą i mokrą, czyli wysiękowo-krwotoczną. Postać sucha polega na odkładaniu się złogów tłuszczowych, zwanych druzami, w okolicy czopków. Upośledza to wymianę tlenową i metaboliczną  w czopkach, najważniejszych dla widzenia komórkach. Niedotlenione, źle odżywione – obumierają. Postać sucha AMD rozwija się wolno. Nie prowadzi do utraty wzroku, ale może go tak pogorszyć, że niemożliwe stanie się wykonywanie wielu czynności, co obniża jakość życia. Postać mokra rozwija się szybciej i może doprowadzić do utraty wzroku. Stanowi 10 proc. zwyrodnień plamki żółtej. W tej postaci choroby pod siatkówką, w okolicy plamki żółtej, powstają nieprawidłowe naczynia krwionośne, z których przesącza się lub wylewa krew. Wskutek tego dochodzi do utworzenia się błony podsiatkówkowej,  blizn, obrzęku siatkówki i jej trwałych uszkodzeń.    » Niepokojące objawy Nie zwlekaj z wizytą u okulisty, gdy mamy kłopoty z dostrzeganiem szczegółów, kolory stają się wyblakłe, a obraz ulega zniekształceniu (wyginające się linie proste) i traci ostrość w centrum pola widzenia. Sygnałem alarmującym jest pojawienie się ciemnej plamy przesłaniającej centralną część obrazu.  » Sposoby leczenia W postaci suchej AMD zaleca się systematyczne przyjmowanie preparatów witaminowo-mineralnych (witaminy C, E, selen, cynk), suplementów diety z luteiną i zeaksantyną (silne przeciwutleniacze i zarazem barwniki znajdujące się w czopkach) oraz kwasami omega-3 – hamują one rozwój choroby. Jeśli chodzi o postać mokrą, najlepsze efekty przynosi wstrzykiwanie do gałki ocznej preparatów anty-VEGF (Avastin lub Lucentis), które ograniczają rozrost naczyń krwionośnych lub doprowadzają do ich zamknięcia. Minusem tych leków jest ich wysoka cena i konieczność częstego podawania. W niektórych przypadkach do podawania zastrzyków do wnętrza gałki ocznej dołącza się wcześniej stosowaną metodę leczenia, tzw. terapię fotodynamiczną. Polega ona na niszczeniu laserem nieprawidłowych naczyń krwionośnych. Niestety laser nie działa selektywnie (nie odróżnia naczyń nieprawidłowych od prawidłowych) i w wielu przypadkach trwale upośledza mikrokrążenie.