Nadciśnienie w ciąży

Wysokie ciśnienie w ciąży może mieć poważne konsekwencje i dla mamy, i dla dziecka. Nadciśnienie może spowodować udar mózgu lub zawał serca u kobiety, a także zaburzenia rozwoju płodu. Dlatego tak ważne jest, by ciśnienie w ciąży regularnie kontrolować.

Z dr. n.med. Tomaszem Maciejewskim, specjalistą ginekologiem położnikiem, dyrektorem ds. klinicznych Instytutu Matki i Dziecka rozmawia Marta Radzik-Maj.

Czy problemy z nadciśnieniem w ciąży dotyczą kobiet, które już wcześniej miały wysokie ciśnienie?

Tak, ale nie tylko. Wyróżniamy u ciężarnych kilka postaci nadciśnienia tętniczego. Pierwsze występuje już przed zajściem w ciążę i zazwyczaj jest pochodną schorzeń nerek, serca, układu krążenia, problemów endokrynologicznych. Drugie to nadciśnienie indukowane ciążą, nazywane też zatruciem ciążowym czy gestozą. Pojawia się po 20. tygodniu ciąży. Mogą mu towarzyszyć obrzęki i utrata białka z moczem, tzw. białkomocz.

Dlaczego ciąża może wywołać nadciśnienie?

Nie ma na ten temat jasno sprecyzowanej teorii, jest kilka hipotez. Najbardziej prawdopodobna wydaje się ta, że dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy tkankami matki i tkankami dziecka. Pamiętajmy, ciąża jest pewnego rodzaju przeszczepem, organizm matki musi ją zaakceptować. W tym celu we krwi kobiety produkowane są substancje, które powodują, że tkanki płodu nie są rozpoznawane przez krwinki matki jako obce. Gdy ten proces jest zaburzony, czyli gdy nie ma tolerancji immunologicznej, dochodzi do niszczenia tkanek łożyska i wydzielania się u matki substancji obkurczających naczynia krwionośne, co zwiększa ciśnienie krwi. Może też wtedy zostać uszkodzony nabłonek naczyń w nerkach, czego efektem jest utrata białka z moczem.

Czy nadciśnienie w ciąży zawsze jest groźne?

Kobiety, które chorowały na nadciśnienie już wcześniej i u których nie ma objawów nadciśnienia ciążowego, generalnie przechodzą ciążę podobnie jak kobiety zdrowe. Czasem nawet obserwujemy u nich lepsze wyrównanie ciśnienia krwi. Ważne jednak, aby ciąża kobiety z nadciśnieniem była zaplanowana, często bowiem konieczne jest wcześniejsze leczenie i wyregulowanie ciśnienia. Jeśli pacjentka przyjmuje leki, zmienia się je na takie, które są bezpieczne dla rozwijającego się dziecka. Jeśli natomiast do nadciśnienia sprzed ciąży nałożą się obrzęki, białkomocz albo u ciężarnej pojawi się nadciśnienie ciążowe, wtedy może to być groźne. Zarówno dla matki, jak i dla dziecka.

Ciąża przestaje się prawidłowo rozwijać?

Tak, nadciśnienie może spowodować niedotlenienie i zaburzenia rozwoju dziecka. Może np. dojść do zatrzymania wzrostu wewnątrzmacicznego płodu, tzw. hipotrofii, do przedwczesnego oddzielenia się łożyska, a nawet obumarcia wewnątrzmacicznego płodu. Matce grożą bardzo poważne powikłania, takie jak udar mózgu, zawał serca, niewydolność krążenia, szczególnie jeśli wysokiemu ciśnieniu towarzyszą obrzęki i białkomocz. Niezwykle niebezpiecznym powikłaniem nadciśnienia ciążowego jest tzw. rzucawka, do której może dojść przy bardzo wysokich wartościach ciśnienia i białkomoczu. To napad drgawek przypominający atak epilepsji. Śmiertelność matki i płodu przekracza wtedy 50 procent.

Co można zrobić, aby nie doszło do takich komplikacji?

Najważniejsza jest regularna kontrola ciśnienia, dlatego ciężarnym mierzy się ciśnienie przy każdej wizycie u ginekologa. W przypadku stwierdzenia jego podwyższonych wartości wykonuje się szereg innych badań dodatkowych. Ciężarna z nadciśnieniem powinna unikać wysiłku i stresu, dlatego jeśli pracuje zawodowo, kierowana jest na zwolnienie lekarskie.

Czy ciężarna z wysokim ciśnieniem musi cały czas leżeć?

Nie, ale powinna dużo odpoczywać i stosować odpowiednią dietę. Kiedyś zalecano dietę bezsolną, w tej chwili uważa się, że powinna być raczej małosolna. Nie należy więc dodatkowo dosalać posiłków, jeść słonych paluszków, ale to nie znaczy, że pokarmy mają być zupełnie pozbawione soli. Ciężarna z nadciśnieniem powinna też spożywać produkty bogate w magnez i witaminy, a więc dużo warzyw i owoców. Zalecamy też regularną kontrolę ciśnienia w domu, gdyż czasami podwyższony pomiar w gabinecie spowodowany jest tzw. efektem białego fartucha, czyli zdenerwowania z powodu wizyty. Ciężarna powinna więc kupić sobie aparat do mierzenia ciśnienia i dokonywać pomiarów samodzielnie, od 2 do 4 razy dziennie. Jeśli w warunkach domowych ciśnienie jest prawidłowe, nie pojawiają się obrzęki czy białkomocz, to znak, że podwyższony wynik w gabinecie był tylko efektem stresu. I wtedy nie ma zagrożenia powikłaniami. Natomiast jeśli nadal pojawiają się podwyższone wartości, to ciężarna zostaje objęta większym nadzorem i kontrolą – częstsze są lekarskie konsultacje, badania USG. Trzeba sprawdzić morfologię krwi, wydolność nerek i wątroby, zapisy KTG.

Czy konieczne jest przyjmowanie leków i pobyt w szpitalu?

Leczenie farmakologiczne włączamy, kiedy ciśnienie regularnie przekracza wartość 140/90 mmHg. Jeżeli uda się je utrzymać w granicach 150–160 /100 mmHg, nie pojawia się białkomocz, nie narastają obrzęki, a przyrost dziecka jest prawidłowy, to nie ma konieczności pobytu w szpitalu. W momencie, gdy wartości ciśnienia przekraczają 160/100 mmHg przy zaburzeniach wzrastania płodu i objawach białkomoczu powyżej 0,5 grama na dobę – kobieta zostaje skierowana na patologię ciąży i tam jest dalej obserwowana.

Czy ciąże z nadciśnieniem kończą się porodem przedwczesnym?

Ze względu na zagrożenie życia matki czy płodu często dochodzi do rozwiązania przed terminem, ale chciałbym podkreślić, że celem postępowania lekarskiego jest utrzymanie ciąży maksymalnie blisko terminu porodu. Noworodek matki z nadciśnieniem ma bowiem zwykle mniejszą wagę urodzeniową niż wynika to z czasu trwania ciąży. To wynik gorszego ukrwienia, dotlenienia, a tym samym gorszego odżywienia płodu.

W jaki sposób, oprócz zmierzenia ciśnienia, kobieta może poznać, że zagraża jej nadciśnienie ciążowe?

Jeśli nagle pojawią się obrzęki twarzy czy górnej połowy ciała albo obrzęki, które nie ustępują po odpoczynku w pozycji leżącej, to wtedy na pewno powinna się skontaktować z lekarzem ginekologiem. Niepokojące są także bóle głowy, które dotychczas nie występowały, oraz zaburzenia widzenia.

Czy można zapobiec pojawieniu się w ciąży nadciśnienia?

Uważa się, że częściej występuje ono u kobiet powyżej 35. roku życia, otyłych oraz tych, które już chorują na cukrzycę czy nerki. Obarczone zwiększonym ryzykiem są też te kobiety, u których w rodzinie występuje nadciśnienie tętnicze. Jeśli więc kobieta z tej grupy planuje ciążę, to powinna przede wszystkim zadbać o prawidłową wagę i stan zdrowia. Warto też wiedzieć, że nadciśnienie ciążowe jest związane tylko z ciążą, czyli zwykle ustępuje w ciągu kilku tygodni lub miesięcy po narodzinach dziecka. A poza tym ryzyko jego wystąpienia dotyczy głównie kobiet, które spodziewają się pierwszego dziecka.

Kolejne ciąże nie zwiększają zagrożenia?

Nie. Wprawdzie nie można wykluczyć, że nadciśnienie znów się pojawi, jednak to ryzyko jest takie samo jak przy pierwszej ciąży, a nawet mniejsze.