Zespół zaburzeń oddychania. RDS i problemy z oddychaniem u noworodka po porodzie

Zespół zaburzeń oddychania noworodka zazwyczaj dotyczy dzieci urodzonych przedwcześnie, ale czasem także tych, które przyszły na świat w terminie. Na wystąpienie zespołu zaburzeń oddychania może wpłynąć wiele czynników, najczęściej związanych z chorobami układu oddechowego lub krążenia. Jak objawia się zespół zaburzeń oddychania noworodka?

Spis treści

1. Zespół zaburzeń oddychania (ZZO/RDS) - przyczyny występowania
2. Zespół zaburzeń oddychania (ZZO/RDS) - przyczyny występowania
3. ZZO u noworodka - objawy
4. Rozpoznanie RDS u noworodka
5. Leczenie zespołu zaburzeń oddychania u noworodka

Zespół zaburzeń oddychania (ZZO) jest najczęstszym problemem zdrowotnym obserwowanym u noworodków. Wyróżniamy zaburzenia oddychania o łagodnym lub cięższym przebiegu.

ZZO dotyczy głównie wcześniaków, bo płuca tak małego dziecka nie są rozwinięte w wystarczającym stopniu, by mogło ono samodzielnie oddychać. Jednak zaburzenie może mieć też inne przyczyny i dotyczyć również starszych dzieci.

Zespół zaburzeń oddychania (ZZO/RDS) - przyczyny występowania

Zaburzenia oddychania u dzieci to szereg nieprawidłowości i objawów, które mogą skutkować poważnymi chorobami, a także zgonem noworodków. Czynnikiem powodującym zespół zaburzeń oddychania uznawana jest niedostateczna ilość surfaktantu płucnego. Brak odpowiedniej ilości surfaktantu (substancji powierzniowo czynnej, odpowiedzialnej za właściwe napięcie powierzchniowe cieczy), doprowadza do niedojrzałości płuc płodu.

Część zaburzeń to tzw. przejściowe tachypnoe noworodków (TTN - transient tachypnoe of the newborns), które ustępują samoistnie w ciągu kilku godzin po urodzeniu, a najwyżej w ciągu 3 dni. Stwierdza się je u 1-2% dzieci donoszonych i ok. 15% wcześniaków. Zaburzenia oddychania o umiarkowanym i średnim przebiegu występują u połowy wcześniaków urodzonych przed 28. tygodniem ciąży, u 20-30% dzieci urodzonych między 32. a 28. tygodniem ciąży i u ok. 15% tzw. późnych wcześniaków, czyli urodzonych między 32. a 36. tygodniem.

Zespół zaburzeń oddychania (ZZO/RDS) - przyczyny występowania

Zespół zaburzeń oddychania noworodka zwykle występuje z powodu problemów z układem oddechowym lub krwionośnym.

• wśród przyczyn oddechowych wyróżniamy wspomniane zaleganie płynu w płucach, ale także niedotlenienie okołoporodowe, wrodzone zapalenie płuc (do którego z kolei może doprowadzić poród trwający ponad 18 godzin, częste zakażenia dróg moczowych matki, albo jakaś inna infekcja, gorączka matki przed porodem, zabrudzone wody płodowe), zespół aspiracji smółki (MAS), ale także wrodzone wady układu oddechowego - jak np. niedobór surfaktantu, który skutkuje zapadaniem się pęcherzyków płucnych i prowadzi do niedodmy.
• wśród przyczyn krążeniowych wyróżniamy natomiast wrodzone wady serca, zastoinową niewydolność serca, czy przetrwałe nadciśnienie płucne

Do przyczyn ZZO można zaliczyć także zaburzenia metaboliczne, zaburzenia temperatury ciała (zarówno gorączkę jak i wychłodzenie), zakażenia oraz choroby układu nerwowego oraz mięśniowego. Wystąpieniu zespołu zaburzeń oddychania noworodka sprzyja ponadto płeć męska, drugi bliźniak, cukrzyca u matki, cesarskie cięcie.

Woda w płucach u noworodka

Stanem, który często niepokoi lekarzy i rodziców, występującym zazwyczaj wkrótce po porodzie, jest zachłystowe zapalenie płuc, potocznie nazywane wodą w płucach.

Choroba jest bardzo groźna dla noworodka, gdyż grozi zakażeniem uogólnionym. W przypadku noworodków zachłystowemu zapaleniu płuc sprzyja fakt aspiracji płynu owodniowego oraz smółki. Może wówczas dojść do zakażenia Streptococcus agalactiae, a więc bakterią, która kolonizuje drogi rodne matki.

Objawy u noworodka często są nietypowe, nie przypominają innych zapaleń płuc u dzieci i można je przeoczyć. Należą do nich: wzmożona płaczliwość, niepokój, trudności w karmieniu. Na szczęście infekcja ujawnia się na tyle szybko, że problem bez trudu dostrzega personel medyczny na oddziałach neonatologicznych. Jest szczególnie czujmy w przypadku dzieci urodzonych przed terminem, bo zachłystowe zapalenie płuc to jedna z częstszych chorób wcześniaków.

ZZO u noworodka - objawy

U dziecka, które ma problemy z oddychaniem, występują:

• przyśpieszony oddech (powyżej 60/minutę - normalnie powinno być ok. 40/minutę). Szczególną trudność sprawia dziecku wydech. Objawy nasilają się między pierwszą a drugą dobą życia. Jeśli nie podejmie się w tym momencie żadnych działań wspomagających oddychanie dziecka, nasycenie krwi tlenem z czasem robi się coraz niższe, a to powoduje niedotlenienie. Pojawia się kwasica metaboliczna, a także ostra niewydolność oddechowa.
• postękiwanie
• bezdech lub spowolnienie rytmu oddychania - w ciężkich postaciach ZZO
• sinica, czyli sine zabarwienie skóry oraz błon śluzowych jamy ustnej
• wzmożona, widoczna praca mięśni układu oddechowego (zaciąganie mostka, wcięcia szyjnego, przestrzeni międzyżebrowych, ruchy skrzydełek nosa)
• tachykardia
• problemy z karmieniem

Rozpoznanie RDS u noworodka

U wcześniaków ZZO jest dość szybko diagnozowane. Doświadczony lekarz rozpoznaje zaburzenie już przy pierwszym oddechu dziecka. Jeśli zaburzenie pojawia później, specjalista przeprowadza szczegółowy wywiad i dokładnie bada dziecko pod kątem objawów typowych dla ZZO. Poza tym powinien zwrócić uwagę na stan zdrowia matki, czy np. była przeziębiona przed porodem, czy miała cukrzycę ciężarnych - gdyż ta choroba może powodować niedobór surfaktantu u dziecka. Lekarz powinien zapytać także o przebieg porodu, ile trwał, czy wystąpiły jakieś komplikacje, czy wody płodowe były czyste, czy miały odpowiednią objętość (mała ilość wód płodowych sprzyja niedorozwojowi płuc), jak również o samo zachowanie dziecka - np. czy krztusi się podczas jedzenia, czy ma jakieś niesymetryczne odruchy. Następnie lekarz zleca szereg badań:

• gazometrię krwi tętniczej - na ZZO będzie wskazywać zwiększenie stężenia dwutlenku węgla (>45 mm Hg) przy zmniejszonym stężeniu tlenu (<60 mm Hg)
• morfologię krwi - może ona wykazać niedokrwistość, infekcję
• stężenie glukozy we krwi
• RTG klatki piersiowej
• USG przezciemiączkowe mózgu - jeśli istnieje podejrzenie krwawienia wewnątrzczaszkowego
• echo serca - przy podejrzeniu wady serca lub przetrwałego nadciśnienia płucnego
• bronchoskopię

Wykonuje się także badanie mikrobiologiczne, które może pomóc w rozpoznaniu zapalenia płuc lub posocznicy.

Leczenie zespołu zaburzeń oddychania u noworodka

Po rozpoznaniu ZZO dziecko powinno zostać objęte specjalistyczną opieką szpitalną. Należy zadbać o udrożnienie jego dróg oddechowych i ewentualnie włączyć wspomaganie układu oddechowego oraz krążenia, a także zapewnić odpowiednią temperaturę otoczenia. Leczenie zależy od postaci choroby, stopnia jej nasilenia oraz przyczyny.

W przypadku, gdy zespół zaburzeń oddychania spowodowany jest wrodzoną wadą serca, należy rozważyć operację.

Najprostszą metodą, nieinwazyjną, jest tlenoterapia bierna. Noworodka umieszcza się w budce tlenowej lub nad nim instaluje się urządzenie (pompa powietrzna CPAP) wtłaczające tlen do powietrza, którym oddycha. Można także stosować kaniule lub maski donosowe. Specjalny respirator, poza tym, że dostarcza dziecku tlen, podaje go pod ciśnieniem, dzięki czemu pęcherzyki płucne się nie zapadają.

Cięższe przypadki ZZO wymagają wentylacji mechanicznej, która polega na tym, że do tchawicy dziecka wprowadza się rurkę intubacyjną, przez którą maszyna prowadzi oddychanie zastępcze. Jeśli znana jest już przyczyna ZZO, jednocześnie dołącza się leczenie farmakologiczne:

• surfaktant - jeśli ZZO wywołuje niedobór tego czynnika
• antybiotyki - jeśli ZZO wywołuje zapalenie płuc, czy zespół aspiracji smółki
• leki nasercowe - jeśli wada serca jest przyczyną ZZO.

Rokowania w zespole zaburzeń oddychania są uzależnione od przyczyny i przebiegu choroby. Najłagodniejsze przypadki mijają samoistnie i nie wymagają w ogóle leczenia - tak jak np. przejściowe tachypnoe noworodków. Dobre rokowania daje też wrodzone zapalenie płuc. Jednak jeśli ZZO wywołują ciężkie wady wrodzone, rokowania są gorsze. Również niedotlenienie okołoporodowe może w znacznym stopniu zaburzać późniejszy rozwój dziecka. Każde dziecko, które jako noworodek miało zespół zaburzeń oddychania, powinno być regularnie badane pod kątem rozwoju psychomotorycznego. Warto wiedzieć, że tlen w wysokim stężeniu jest lekiem o silnym działaniu i może wywołać toksyczny efekt. Szczególnie niebezpieczna jest tlenoterapia w pierwszych 14 dniach życia dziecka. Zastosowana na tak wczesnym etapie rozwoju zwiększa ryzyko uszkodzenia płuc, ośrodkowego układu nerwowego, stresu oksydacyjnego. Natomiast w kolejnych latach dziecko może cierpieć na różne zaburzenia centralnego układu nerwowego. Mogą one wywołać opóźnienie rozwoju umysłowego, problemy z motoryką, wady słuchu czy wzroku.