"Mamy często obwiniają się za przedwczesny poród". Co powinni wiedzieć rodzice wcześniaka?

Wcześniak to dziecko, które urodzi się między 22 a 37 tygodniem ciąży. Wcześniactwo niesie za sobą wiele zagrożeń, dlatego wcześniaki potrzebują szczególnej opieki medycznej, a także troskliwej pielęgnacji. Dlaczego rodzą się wcześniaki? Jak dbać o wcześniaka w szpitalu i w domu, w jaki sposób go karmić i jak pielęgnować? Kiedy mówi się o późnym, a kiedy o skrajnym wcześniaku? Jak psychicznie wesprzeć rodziców wcześniaka? Porozmawialiśmy o tym z pediatrą.

Spis treści

1. Wcześniak - kto to taki? 
2. Opieka nad wcześniakiem w szpitalu
3. Skrajny wcześniak, późny wcześniak
4. Karmienie wcześniaka
5. Gdy wcześniak opuszcza szpital
6. Wcześniak potrzebuje czułości
7. Właściwa pielęgnacja wcześniaka

Wcześniak - kto to taki? 

Wcześniaki to dzieci, których dojrzewanie w łonie matki zostało gwałtownie przerwane, są bardzo słabe i zupełnie nieprzygotowane do samodzielnej egzystencji – wiele narządów nie zdążyło się jeszcze dostatecznie wykształcić.

W Polsce co roku przychodzi na świat około 25 tysięcy noworodków urodzonych przed ukończonym 37. tygodniem ciąży. Statystycznie jest to 6–7 proc. wszystkich porodów i ta liczba od kilkunastu lat praktycznie się nie zmienia. Tyle że wcześniak wcześniakowi nierówny.

Najwięcej wśród wcześniaków jest takich, które rodzą się blisko terminu porodu. Maluch urodzony w 34., 35. czy 36. tygodniu ciąży ma mniej problemów zdrowotnych niż ten, który pojawi się na świecie w 28. tygodniu ciąży lub wcześniej. Takich ekstremalnie niedojrzałych dzieci nie ma na szczęście wiele: to niecały procent wszystkich przedwczesnych porodów. Ale wiele takich „późnych” wcześniaków nie umie jeszcze aktywnie ssać, wystarczająco regulować temperatury ciała czy prawidłowo oddychać.

Opieka nad wcześniakiem w szpitalu

Wcześniactwo niesie ze sobą wiele zagrożeń zdrowotnych - to dlatego oddziały intensywnej opieki neonatologicznej (oddziały wcześniaków i patologii noworodka) wyposażone są w specjalistyczną aparaturę, niezbędną dla ratowania zdrowia i życia przebywających w szpitalu dzieci.

Niektóre urządzenia wspomagają proces oddychania lub monitorują parametry organizmu, inne służą do podawania pokarmu i lekarstw oraz utrzymują właściwą temperaturę ciała noworodka. Wcześniak ma zbyt mało tkanki tłuszczowej i za słabe mięśnie, żeby samodzielnie wytwarzać ciepło. Dlatego przebywa w inkubatorze. Zazwyczaj czujniki inkubatora podłączone są do skóry małego pacjenta i maszyna automatycznie dopasowuje temperaturę do potrzeb dziecka. 

Innym aparatem jest respirator. Niektórzy specjaliści uważają, że jest to jedno z najważniejszych urządzeń na oddziale patologii. Noworodki urodzone przed 35. tygodniem ciąży mogą mieć problemy z oddychaniem. W ich płucach jest za mało surfaktantu – substancji, dzięki której zmniejsza się napięcie powierzchniowe pęcherzyków płucnych. Zapobiega ona ich zapadaniu się i sklejaniu podczas wydechu. Respirator pomaga dziecku oddychać.

Zaintubowane przez nos lub usta rurki wprowadzają ustaloną ilość razy na minutę (np. 30) odpowiednie dawki tlenu. Czasami oddech dziecka kontroluje specjalny aparat – monitor bezdechów. Jeżeli zdiagnozuje, że maluch podczas snu nie oddycha przez ponad 20 sekund lub liczba oddechów spadła do 10 na minutę – włączy się sygnał. Podobnymi urządzeniami są CPAP i nowocześniejszy od niego Infant Flow. Kiedy dziecko nie potrzebuje już respiratora, lekarze zalecają CPAP.

Wspomaga on własny oddech dziecka i zapobiega zapadaniu się pęcherzyków płucnych na szczycie wydechu. Infant Flow wykorzystuje własny napęd oddechowy maleństwa: wyczuwa jego wydech i przestaje wtedy wprowadzać tlen do nozdrzy. Monitorowane są też czynność serca i oddechu wcześniaka. Prawidłowe wartości to 110-160 uderzeń serca i 30-60 oddechów na minutę. W przypadku jakiegokolwiek niebezpieczeństwa urządzenia, do których podłączony jest wcześniak, wywołują alarm.

Karmienie wcześniaka

Wiele niepokoju dostarcza rodzicom wcześniaków karmienie. Przedwcześnie urodzone noworodki w szpitalu otrzymują pożywienie dożylnie (pozajelitowo) lub za pośrednictwem sondy dożołądkowej. Podaje się nią specjalne mieszanki lub mleko matki (dzięki niemu błona śluzowa żołądka dojrzewa, a organizm otrzymuje cenne składniki odżywcze i przeciwciała).

Kiedy sonda nie jest potrzebna, czyli zwykle ok. 32.–34. tygodnia ciąży (wtedy wykształca się odruch ssania), można spróbować przystawiać dziecko do piersi. Karmienie piersią nie jest proste, ponieważ maleństwu trudno na początku skoordynować odruchy ssania, połykania i oddychania.

Jednak neonatolodzy podkreślają, że nie należy się zniechęcać – trzeba być cierpliwym i zachować pozytywne nastawienie, aby nie zabrakło matczynego mleka. Kolejne pokarmy można wprowadzać do diety dziecka ostrożnie i po konsultacji z pediatrą. Warto pamiętać, że wszystkie etapy karmienia wcześniaków zachodzą na siebie i trwają dosyć długo. Jest to naturalne, gdyż maluchy muszą nadrobić wiele zaległości.

Gdy wcześniak opuszcza szpital

Niemowlęta urodzone przedwcześnie opuszczają szpital po pewnym czasie - często nawet dopiero po paru miesiącach. Warunkiem przeprowadzki do rodzinnego domu jest ich ogólny dobry stan zdrowia, umiejętność samodzielnego oddychania i jedzenia. Ważna jest też masa ciała: dziecko musi ważyć powyżej 2 kg.

W domu mama powinna uważnie obserwować swoje maleństwo. Mała aktywność dziecka, brak koncentracji wzroku, układanie się w jednej pozycji, stale zaciśnięte piąstki, nieprzybieranie na wadze i trudności z wypróżnianiem wymagają konsultacji lekarskiej.

W 4., 8. i 12. tygodniu życia konieczne jest badanie okulistyczne, aby wykluczyć retinopatię – chorobę, która może prowadzić do odwarstwienia siatkówki. Poza tym przez pierwszy rok życia dziecko powinno być pod kontrolą neurologa, czasem fizjoterapeuty. Co miesiąc należy ważyć i mierzyć dziecko, badać jego rozwój psychoruchowy.

Wcześniak potrzebuje czułości

Rodzice wcześniaków często obawiają się, że zrobią dziecku krzywdę, choćby biorąc je na ręce. Nie trzeba bać się go dotykać – nie zrobimy mu nic złego. Wręcz przeciwnie. Jeszcze na oddziale lekarze zalecają głaskanie i dotykanie dziecka. Dajemy mu wtedy poczucie bliskości i bezpieczeństwa, rekompensując wiele nieprzyjemnych „dotyków” medycznych, którym z konieczności jest poddawany, gdy trzeba ratować jego życie.

Można też przytulać dziecko do piersi. Taka forma kontaktu nazywa się kangurowaniem. Dobrze jest delikatnie kołysać dziecko w ramionach. Dostarczamy wtedy bodźców błędnikowi, który odpowiada za zmysł równowagi. Badania potwierdzają, że dzieci, którym nie brak dotyku kochających rodziców, szybciej przybierają na wadze, przyzwyczajają się do światła i dźwięków, krócej wymagają tlenoterapii. Już w wieku 6 miesięcy są lepiej rozwinięte od swoich rówieśników.

Właściwa pielęgnacja wcześniaka

Cienka jak pergamin skóra wcześniaka jest bardzo delikatna, nie ma jeszcze w pełni rozwiniętych gruczołów i warstwy rogowej, zatem łatwo ją uszkodzić. Dlatego mama powinna wyeliminować z otoczenia swego dziecka drażniące czynniki. Mróz, ostre słońce, wiatr, dym z papierosa mogą podrażnić jego skórę i błony śluzowe.

Gdy dziecko ma problemy z nawilżeniem błon śluzowych i dolega mu sapka, wpuszczajcie do noska krople nawilżające zalecone przez lekarza. Zabiegi higieniczne wokół wcześniaka w zasadzie nie różnią się od tych, którym poddawane są dzieci urodzone we właściwym terminie. Muszą być jedynie wykonywane z większą delikatnością i starannością.

Kosmetyki do higieny powinny być bardzo delikatne, aby nie naruszały ochronnej warstwy naskórka. Dobre będą te przeznaczone dla dzieci alergicznych albo specjalne dla wcześniaków. Innowacją wśród akcesoriów pielęgnacyjnych są wanienki o mniejszych gabarytach niż normalne, z rozkładaną siatką do podtrzymania małego czyścioszka.

Także producenci pieluch i ubranek dla dzieci zaczynają udostępniać je w rozmiarach poniżej 50. Niestety, większość z nich dostępna jest jedynie w sklepach internetowych. Wcześniaki mają problem z utrzymaniem odpowiedniej temperatury ciała. A ponieważ ciepło ucieka głównie przez główkę, w domu też warto zakładać mu czapeczkę. Na czas po kąpieli przydadzą się też skarpetki i rękawiczki.

Kiedy dziecko znajdzie się wreszcie w domu, czekają was odwiedziny bliskich i znajomych. Pamiętajcie jednak, że wcześniak nie ma jeszcze w pełni sprawnego układu odpornościowego i te wizyty mogą mu zaszkodzić – istnieje ryzyko, że goście nieświadomie przyniosą bakterie i zarazki. Zatem na początku postarajcie się ograniczyć nieco wizyty obcych, nawet tych najbardziej życzliwych – dla dobra waszego dziecka. Natomiast na pierwszy spacer wybierzcie się w ciepły dzień, bez silnego wiatru i deszczu, by maleństwo nie zmarzło.

Największe problemy stwarzają noworodki urodzone przed ukończeniem 28 tygodnia ciąży, co odpowiada mniej więcej masie 1000 gramów i poniżej. Rekordem światowym jest przyjście na świat wcześniaka ważącego niespełna 300 gramów (w Japonii oraz w USA).

miesięcznik "M jak mama"