SZCZEPIONKI – prawdy i mity

Na temat szczepionek od czasu do czasu pojawiają się różne „rewelacje”– że nic nie dają albo wręcz szkodzą. Jedni szczepią regularnie siebie i dzieci, inni boją się tego robić. Jak jest naprawdę ze szczepionkami?

Spis treści

1. Prawda o szczepionkach
2. Jak działają szczepionki skojarzone? [WIDEO]
3. Fałszywe twierdzenia o szczepionkach

Zestawmy najbardziej popularne stwierdzenia o szczepionkach. Jednak, które z nich są prawdziwe, a które fałszywe. Oto krótka „ściągawka”.

Prawda o szczepionkach

• Najlepszym sposobem na wirusy jest szczepionka

Tak. Nie wynaleziono jeszcze lekarstwa, które potrafiłoby rozprawić się z wszystkimi wirusami. Nie działają na nie antybiotyki. Dlatego leczenie chorób wirusowych jest bardzo trudne. Na dodatek niosą one poważne powikłania, które mogą prowadzić np. do trwałego uszkodzenia wątroby, serca, zmian neurologicznych, a nawet śmierci. Najlepszym sposobem uniknięcia komplikacji jest szczepienie.

• Najwięcej szczepionek podaje się niemowlętom

Tak. System odpornościowy małych dzieci nie potrafi jeszcze poradzić sobie z drobnoustrojami. Wprawdzie dziecko rodzi się z tzw. odpornością pierwotną, ale przekazane przez mamę przeciwciała chronią malucha na krótko, potem ich poziom obniża się stopniowo. Szczepionki pobudzają układ odpornościowy malucha do odpierania ataków, dając skuteczną ochronę przed drobnoustrojami.

• Po szczepieniu może pojawić się gorączka

Tak. Do 48 godzin od szczepienia mogą pojawić się tzw. odczyny poszczepienne. Opuchlizna, zaczerwienie, bolesność w miejscu zastrzyku to typowe reakcje miejscowe na szczepionkę. Możemy czuć się rozbici, mieć bóle głowy, brak apetytu, podwyższoną temperaturę, czasem dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych. Nasilenie objawów zależy od indywidualnej wrażliwości. Gdy wystąpią, trzeba położyć zimny okład z roztworu sody oczyszczonej, zażyć lek przeciwgorączkowy i więcej odpoczywać. W dniu szczepienia należy unikać forsownych ćwiczeń i alkoholu (szczepionka gorzej się wówczas wchłania). Po 2–3 dniach dolegliwości powinny ustąpić. W razie wysokiej gorączki, wymiotów, biegunki, bladości skóry trzeba jak najszybciej zgłosić się do lekarza, żeby określił ich przyczynę. Takie sygnały mogą świadczyć o powikłaniach spowodowanych patologiczną reakcją organizmu na prawidłowo podaną szczepionkę (reakcja anafilaktyczna).

• Tylko osoby całkowicie zdrowe mogą się szczepić

Tak. Każda osoba przed szczepieniem musi być zbadana – lekarz ogląda gardło i skórę, osłuchuje serce i płuca, pyta o przebyte choroby i zażywane leki, i na podstawie tego wywiadu kwalifikuje do szczepienia. Bezwzględnymi przeciwwskazaniami są ostra choroba z gorączką, osłabienie układu odpornościowego, nadwrażliwość na składniki szczepionki, silne reakcje poszczepienne na poprzednią dawkę. Nie dyskwalifikują natomiast miejscowe odczyny po poprzednich szczepionkach.

• Kobiety w ciąży szczepi się tylko wtedy, kiedy to naprawdę konieczne

W ciąży dopuszczalne jest podanie szczepionki przeciwko grypie, WZW B, tężcowi, wściekliźnie, czyli szczepionki "zabite". Przeciwwskazane są szczepionki „żywe” (przeciw odrze, różyczce, śwince, ospie). W ciąży niewskazane są również szczepionki przeciwko chorobom tropikalnym. Jak jednak przekonuje dr n. med. Krzysztof Maj, ginekolog położnik, "Jeśli nie ma innego wyjścia, wokół szaleje epidemia albo nie możesz uniknąć wyjazdu do kraju, w którym dana choroba występuje w postaci endemicznej (tylko na tym obszarze), należy rozważyć zastosowanie szczepionek niewskazanych w ciąży (np. przeciw gruźlicy, meningokokom, durowi brzusznemu, żółtej febrze), biorąc pod uwagę potencjalne korzyści i ewentualne ryzyko". W związku z tym o szczepieniu w ciąży zawsze decyduje o tym ginekolog po konsultacji ze specjalistą chorób zakaźnych, wybierając mniejsze zło.

Warto wiedzieć, że przypadku szczepienia przeciwko ospie wietrznej, zalecanego kobietom, które na nią nie chorowały i planują dziecko, z ciążą trzeba odczekać przynajmniej miesiąc, zaś w wypadku szczepionki przeciw różyczce – co najmniej 1–3 miesiące.

Jak działają szczepionki skojarzone? [WIDEO]

Fałszywe twierdzenia o szczepionkach

• Szczepienie się przeciw zapomnianym chorobom nie ma sensu

Nie. Chociaż o takich schorzeniach jak Heinego-Medina (polio) czy błonica już się u nas prawie nie słyszy, szczepić się trzeba. Drobnoustroje szybko się rozprzestrzeniają i dopóki pojawiają się pojedyncze przypadki choroby, zmniejszenie liczby szczepień grozi wystąpieniem epidemii. Na przykład w ubiegłej dekadzie w Rosji na skutek zaniedbania szczepień zanotowano tyle śmiertelnych zachorowań na błonicę, co w czasie II wojny światowej!

• Szczepionka może wywołać chorobę, przed którą miała chronić

Nie. Nowoczesne szczepionki składają się z pozbawionych zdolności zakażania lub martwych drobnoustrojów albo ich fragmentów, więc zachorowanie w wyniku szczepienia jest praktycznie niemożliwe. Szczepionki „żywe” rzadko mogą spowodować niezwykle łagodną postać choroby, np. pojedyncze wykwity „ospopodobne”. Przypuszczenie, że szczepionka może wywołać chorobę, bierze się stąd, że czasem tuż przed lub po niej łapiemy infekcję i niesłusznie winimy za to szczepionkę.

• Wystarczą szczepienia obowiązkowe, inne są zbędne

Nie. Szczepionki obowiązkowe nie chronią nas przed wszystkimi chorobami zakaźnymi występującymi w naszej strefie klimatycznej. Aby uzyskać pełne zabezpieczenie, trzeba je uzupełnić szczepieniami zalecanymi – są równie ważne, ale niestety odpłatne. Osoby, które nie zostały objęte obowiązkowymi szczepieniami, powinny zaszczepić się przeciw WZW typu A i B. Kto nie chorował, powinien też przyjąć szczepionkę skojarzoną przeciw odrze, śwince i różyczce oraz przeciw ospie wietrznej. Osobom z osłabioną odpornością zaleca się szczepienie przeciw pneumokokom, a tym, którzy przebywają w terenie zakleszczonym – przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.

• Szczepionki skojarzone są niebezpieczne, bo zawierają dużo wirusów

Nie. Mimo że chronią przed wieloma (od 2 do 6) chorobami, są bezpieczne. Na świecie stosuje się je od lat i nie stwierdzono, by miały działania uboczne. Szczepionki skojarzone mają tę przewagę nad pojedynczymi, że oszczędzają dziecku stresu, ponieważ dostaje mniej zastrzyków.. Jest też po nich mniej odczynów poszczepiennych. W ciągu pierwszych 2 lat życia zgodnie z programem obowiązkowych bezpłatnych szczepień dziecko musi dostać aż 16 zastrzyków. Rodzice mogą jednak kupić szczepionki 5- lub 6-składnikowe, redukując liczbę zastrzyków do 7 albo 9.

• Jeden zastrzyk chroni przed chorobą do końca życia

Nie. Poszczególne szczepionki stosuje się według różnych schematów (1, 2, 3, a nawet 4 dawki) w ściśle określonym terminie. Na przykład 2 dawki szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce dają ochronę już do końca życia, podobnie jak przeciw WZW A. Ale szczepionka przeciw durowi brzusznemu i kleszczowemu zapaleniu mózgu chroni przez 3 lata, a przeciw grypie tylko rok.

Czytaj też: Gdzie można się zaszczepić?

• Nie ma obowiązku szczepienia przed podróżą do krajów egzotycznych

Nie. Pewne szczepienia są obowiązkowe, na granicy trzeba pokazać zaświadczenie. Dlatego 2 miesiące przed wyjazdem w sanepidzie lub poradni chorób zakaźnych i tropikalnych warto dowiedzieć się, jakie szczepienia są koniecznie, a jakie zalecane.

miesięcznik "Zdrowie"