Dysleksja - przyczyny, objawy i diagnozowanie

Dysleksja to nie wykręt przed nauką lecz realna dysfunkcja która wymaga pomocy. Niektórzy uważają, że dysleksja to nowomodny wykręt przed wkuwaniem. Takie podejście może zrobić dziecku krzywdę na całe życie. Jeśli uczeń z dysleksją nie uzyska pomocy w szkole i nie znajdzie oparcia w rodzicach, jego wada się pogłębi. Jakie są najczęstsze przyczyny i objawy dysleksji?

Spis treści

1. Przyczyny dysleksji
2. Objawy dysleksji
3. Prawa dziecka z dysleksją
4. Diagnoza dysleksji – im wcześniej, tym lepiej
5. Praca z dyslektykiem
6. Ćwiczenia i gimnastyka dla dzieci z dysleksją i nie tylko

Dawniej dyslektyka nazywano zdolnym leniem. Taki bystry, a ma kłopoty z nauką. Czytając, duka. Pisząc, popełnia horrendalne błędy. Jak jakiś tępak albo niechluj. Ale nie jest tępy ani niechlujny. Stara się, zna zasady pisowni, pracuje więcej niż inni. I nic to nic nie daje. Efekty tych starań są mizerne. Ciągle obrywa pały. Kiedy słyszy od nauczyciela: “mógłbyś, gdybyś tylko zechciał”, czuje się jak w pułapce. Nie może sprostać wymaganiom, cierpi z braku akceptacji. Jeśli nie uzyska pomocy w szkole i nie ma oparcia w rodzicach, jego wada się pogłębi. Gorzej. Dojdzie do zahamowania rozwoju intelektualnego. Taki uczeń przestanie się uczyć, zniechęci się – bo po co się męczyć, skoro i tak ponad dwóje nie wyskoczy. W końcu uwierzy, że się do niczego nie nadaje. Tak rodzą się kompleksy, zamykają szanse. Ktoś zaszczuty w szkole traci poczucie własnej wartości. Ktoś wybitnie zdolny nie może skończyć studiów.

Przyczyny dysleksji

Dlaczego dyslektykowi czytanie i pisanie sprawia tak niebywałą trudność? Ponieważ mylą mu się kształty i dźwięki – podobne litery i podobne brzmieniowo głoski. Nie pamięta wyglądu zapisanych słów, nie może więc poprawić błędów. Ten sam wyraz pisze w różny sposób.

– Starej kadrze wydaje się, że wystarczy uczniowi powiedzieć: napisz sto razy “który” przez "ó" kreskowane. Tymczasem dyslektyk za 101 razem napisze z błędem, a za 102 znów dobrze – mówi Małgorzata Dorosz, psycholog w gimnazjum, mama dyslektyczki.

Dyslektyk ma problem z koordynacją ruchów i ustaleniem kierunków. W dorosłym życiu nie umie się dwa razy jednakowo podpisać, więc miewa kłopoty w banku. Nie wyobrażasz sobie tego? Jeśli jesteś praworęczny, spróbuj napisać list lewą ręką. To tylko cząstka trudności dyslektyka!

Opisano je po raz pierwszy na przełomie XIX i XX wieku. W 1968 roku w USA na Światowej Konferencji Neurologów sformułowano definicję: dysleksja to “zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i dobrych warunków środowiskowych”.

W Polsce zaczęto o niej mówić w latach 70. Jeśli przejawia się u dzieci, jest nazywana dysleksją rozwojową. Z nią wiążą się dysortografia – trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, w tym popełnianie błędów ortograficznych, dysgrafia – tzw. brzydkie pismo i dyskalkulia – trudności z liczeniem.

Dysleksję ma 10–15 proc. polskich uczniów; nasiloną 3–4 procent. Cztery razy częściej dyslektykami są chłopcy niż dziewczynki.

Przeciętnie w każdej klasie jest 3–4 dzieci dyslektycznych, ale w niektórych regionach Polski nie ma ich wcale, ponieważ nie zostali zdiagnozowani – z powodu niewiedzy nauczycieli i rodziców, braku łatwego dostępu do poradni. Z kolei w dużych miastach, zwłaszcza w Warszawie i Krakowie, przeciętna jest dość wysoka. Wzbudziło to w kuratorium podejrzenia, że część uczniów “wyrabia sobie dyslektyczne papiery”, by mieć łatwiej podczas sprawdzianów i klasówek.

Objawy dysleksji

Objawy dysleksji są dość jednoznaczne. Rodzicom najbardziej rzucają się w oczy błędy w zeszytach, mylenie liter, brzydkie pismo, które wyjeżdża z linijek. Ale wiele wcześniejszych sygnałów wskazuje na ryzyko dysleksji. – Objawy dysleksji ujawniają się już w niemowlęctwie – podkreśla Wojciech Brejnak. – Niektórzy rodzice cieszą się, że dziecko jest sprawne ruchowo, bo nie raczkowało, tylko od razu zaczęło chodzić. Tymczasem to może być właśnie objaw dysleksji, bo dziecko w ten sposób nie ćwiczyło ruchów naprzemiennych. Podobnie gdy dziecko (najczęściej chłopiec) zaczyna późno mówić i nieporadnie buduje zdania, rodzice niesłusznie się pocieszają, że chłopcom to się zdarza. Są też inne objawy dysleksji:

• problemy z orientacją kierunkową (mylenie, gdzie prawo, gdzie lewo),
• nieustalona dominacja jednej strony ciała (dziecko jest oburęczne albo praworęczne, ale przez dziurkę patrzy lewym okiem, nastawia lewe ucho),
• zaburzenia uwagi, pamięci (nie może zapamiętać dni tygodnia, pór roku, nauczyć się wierszyka),
• niesprawność ruchowa, w tym manualna, zwłaszcza u chłopców: kłopoty z zapinaniem guzików, sznurowaniem butów, myciem rąk, jedzeniem za pomocą sztućców, utrzymaniem równowagi, nauką jazdy na rowerze, grą w piłkę lub w klasy,
• “małpi chwyt”, za mocne lub za słabe przyciskanie ołówka,
• nadruchliwość, impulsywność, niezrównoważenie emocjonalne,
• trudności w budowaniu z klocków, układaniu puzzli,
• notoryczne przekręcanie wyrazów i wady wymowy (dziecko sepleni, nie wymawia “r”, jąka się),
• w szkole zapisywanie liter od prawej do lewej lub w odbiciu lustrzanym, zmienianie przedrostków i przyimków, przestawianie głosek, przekręcanie słów.

Diagnoza dysleksji – im wcześniej, tym lepiej

Nie wierz, gdy o twoim dziecku mówią “za wcześnie na diagnozę” lub “wyrośnie z tego”. Z dysleksji się nie wyrasta, można ją tylko korygować. – Skuteczne pokonywanie dysleksji zależy od jak najwcześniejszego jej wykrycia i kompetentnej terapii – twierdzi Wojciech Brejnak, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Dysleksji. Aby się upewnić, że o nią chodzi, pedagog i psycholog muszą najpierw wykluczyć inne przyczyny trudności szkolnych: wady słuchu i wzroku, niedorozwój umysłowy oraz opóźnienia wynikające z zaniedbań wychowawczych w domu lub niewłaściwego nauczania.

Dziecko małe, na pierwszym etapie nauki, ma prawo do pewnych błędów. Jak się rozpoznaje dyslektyków?Magdalena Stankiewicz, pedagog szkolny, dowiaduje się o nich zazwyczaj od nauczyciela klas I–III bądź polonisty w klasach starszych. – Zgłaszają, że dziecko ma problemy w pisaniu i czytaniu. Uzyskuję od rodziców zgodę na badanie psychologiczne i kieruję dziecko do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Psycholog robi testy i wydaje opinię, która wraca do nas za zgodą rodziców. W opinii są opisane problemy dziecka i zalecenia, jak z nim pracować. Dyslektyków mamy w szkole 90 na 226 uczniów.

Są w Polsce nauczyciele, którzy mimo zaświadczenia z poradni nie mogą się powstrzymać od kąśliwych uwag i stawiania dwóch stopni: piątki za treść i pały za błędy. Bez sensu. Ale taryfa ulgowa też nie ma sensu, jeśli dziecko systematycznie nie ćwiczy i w szkole, i w domu.

Jeśli dysleksji nie rozpozna się w porę, to w II klasie zaczynają się kłopoty, które z każdym rokiem będą większe.Czasem stopień dysleksji jest niewielki, wtedy dziecko tylko popełnia błędy ortograficzne. Bywają też ciężkie przypadki.– Mam ucznia z III klasy gimnazjum – mówi psycholog Małgorzata Dorosz. – Nie rozumiał tekstów, więc matka, zachęcona przez nauczyciela, czytała mu na głos. Wysiłek poszedł na marne, bo nie można niczego robić za dziecko. W rezultacie chłopak przed egzaminem do liceum nie czyta. Jest zdolny, zna się na komputerach, różne urządzenia rozbiera na części i składa z powrotem. Zwróciłam się do dyrekcji z prośbą o przyznanie mu lektora na egzamin. Bo on się skupia na samym składaniu liter w wyrazy i nie chwyta sensu. Egzamin będzie pisał w osobnej sali.

Czytaj również: Zespół Aspergera - objawy, rozpoznanie i metody terapii zespołu Aspergera

Praca z dyslektykiem

Rodzice muszą zadbać, by szkoła respektowała prawa należne dyslektykowi, ale przede wszystkim wspierać go na co dzień. I czynnie się włączyć w terapię.

- Niektórym rodzicom się wydaje, że szkoła powinna wszystko poprawić – mówi Małgorzata Dorosz. – Ale to od nich najwięcej zależy, bo dziecko musi ćwiczyć codziennie. Trzeba tego przypilnować, sprawdzać zeszyty, chwalić za najdrobniejszy sukces i rozwijać mocne strony. To ma ogromne znaczenie. Jeden ze znanych dziennikarzy powiedział, że mógł skończyć liceum i studia i zostać redaktorem naczelnym dzięki żmudnej pracy matki i odpowiednim programom komputerowym. Praca z dyslektykiem odbywa się pod nadzorem specjalistów, ale rodzice mogą korzystać z wielu pomocy. Wydano wiele książek z ćwiczeniami korekcyjnymi. Są programy komputerowe polecane przez PTD: “Dyslektyk”, “Królik Bystrzak”. Można wysłać dziecko na kolonie terapeutyczne, a w szczególnych przypadkach, po konsultacji z neurologiem i logopedą, zastosować terapię farmakologiczną (lek nootropil usprawnia procesy zapamiętywania).

Jeśli dziecko słabo czyta, powinno słuchać lektur z kaset (są nagrania dla niewidomych), ale również czytać samodzielnie po cichu i na głos. Konieczne bywa używanie przesłony – okienka przesuwanego od litery do litery. W starszych klasach wystarczą dwa kartoniki; jeden, żeby nie przeskakiwać do innej linijki, a drugi odsłaniający kolejne wyrazy. Dziecko bazgrzące jak kura pazurem powinno używać ołówka i gumki oraz specjalnej nasadki, wymuszającej prawidłowy układ trzech palców. I już od II klasy uczyć się pisania na komputerze.

Ćwiczenia i gimnastyka dla dzieci z dysleksją i nie tylko

Nad ortografią trzeba pracować całe życie.

1. Wszelkie puzzle i układanki rozwijają zdolność do analizy i syntezy wzrokowej. Rozetnij obrazek na cztery części i daj dziecku do złożenia, stopniowo rób coraz więcej części.

2. Ćwicz koordynację ręki i oka – niech dziecko palcem, a potem mazakiem obrysowuj kontury wzoru.

3. Grajcie w piłkę.

4. Rozwijaj posługiwanie się językiem: dobieranie rymów, wydzielanie głosek ze słów, dzielenie wyrazu na głoski. Nie poprzestawaj jednak na własnych pomysłach – aby były skuteczne, zawsze konsultuj się z terapeutą.

Pewne rodzaje ruchu stymulują wytwarzanie nowych połączeń między półkulami mózgu, poprawiają koordynację, płynność czytania, koncentrację uwagi i pamięć, aktywizują myślenie. Uwalniają od stresu, regulują oddech, dobrze wpływają na stabilność emocjonalną, wzmacniają poczucie własnej wartości. Dlatego logopedzi ćwiczą nie tylko aparat mowy, ale podczas zajęć uruchamiają całe ciało dziecka (m.in. metodą Dennisona). Wykonuje ono ruchy naprzemienne: dotyka prawym łokciem uniesionego lewego kolana i na odwrót. Albo kreśli w powietrzu kciukiem leżące ósemki. Tę gimnastykę dobrze poprzedzić masażem rozluźniającym i stosowaniem technik relaksacji. Dodatkowo zaleca się zdrową dietę (bez tłuszczów zwierzęcych, konserw, octu, nadmiaru słodyczy).