Nagła śmierć łóżeczkowa – czy da się jej zapobiec?

Zespół nagłego zgonu niemowląt (nagła śmierć łóżeczkowa, ang. sudden infant death syndrome - SIDS) stanowi największy koszmar dla każdego rodzica. Jest to nieoczekiwany zgon dziecka, do tej pory zupełnie zdrowego. Czym jest właściwie SIDS? Które dzieci są szczególnie zagrożone na śmierć łóżeczkową? Czy można zapobiec tej tragedii?

Spis treści

1. Nagła śmierć łóżeczkowa: przyczyny
2. Nagła śmierć łóżeczkowa: czynniki ryzyka
3. Nagła śmierć łóżeczkowa: zapobieganie
4. Nagła śmierć łóżeczkowa: rozpoznanie

Zespół nagłego zgonu niemowląt (nagła śmierć łóżeczkowa, ang. sudden infant death syndrome - SIDS) jest najważniejszą przyczyną umieralności niemowląt. Na przestrzeni lat zmieniło się postrzeganie nieoczekiwanych zgonów niemowląt w domu. Kiedyś większość takich przypadków tłumaczono nieumyślnym uduszeniem/przygnieceniem przez śpiącą z dzieckiem matkę.

W miarę poprawy opieki nad matką i dzieckiem, doszło do znacznej redukcji ogólnej umieralności niemowląt, a także zmiany struktury umieralności. Wyraźnie spadła umieralność noworodków, natomiast przypadki nagłych łóżeczkowych zgonów niemowląt stały się bardziej zauważalne.

Obecnie statystyki pokazują, że współczynnik występowania nagłej śmierci łóżeczkowej waha się między 0,8 do 2/ 1000 żywych urodzeń.

Śmierć łóżeczkowa rzadko dotyka noworodki w pierwszym tygodniu życia. Szczyt występowania SIDS przypada na 2-4 miesiąc życia. Wiąże się to prawdopodobnie z "wrażliwością rozwojową" na działanie czynników uszkadzających. Obserwuje się również pewną sezonowość występowania. Więcej przypadków odnotowuje się w chłodnej porze roku. Może mieć to związek z odmienną pielęgnacją dzieci lub też częstszym występowaniem infekcji dróg oddechowych w tym okresie.W 1969 roku podczas II Międzynarodowej Konferencji SIDS sformułowano definicję, stanowiącą kryterium rozpoznania SIDS, w przypadkach nagłych zgonów niemowląt. Jest to przykład diagnozy "z wykluczenia". O SIDS możemy mówić, gdy dojdzie do nieoczekiwanego zgonu dziecka w pierwszym roku życia, którego nie można wytłumaczyć badaniami pośmiertnymi (badanie sekcyjne, badanie sceny śmierci i analiza danych z wywiadu).

Nagła śmierć łóżeczkowa: przyczyny

Niestety dokładne przyczyny SIDS nie są znane i nadal stanowią istotny przedmiot badań. Najwięcej uwagi skupia faza rozwoju ośrodkowego układu nerwowego u niemowląt. Wykazano niestabilność systemu kontroli czynności oddechowo-krążeniowej, szczególnie manifestująca się podczas snu.

Należy wiedzieć, że w pierwszym półroczu życia, występują fizjologiczne odrębności snu. U noworodków ponad 50% snu zajmuje faza REM, która ulega stopniowemu skracaniu w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia.

Właśnie w tym okresie snu występują zaburzenia czynności krążeniowo-oddechowej. Mogą być wynikiem uszkodzenia mózgu w okresie płodowym, okołoporodowym lub noworodkowym i w połączeniu z innymi czynnikami (infekcja, zaniedbanie, reakcja na leki) doprowadzić do nagłego zgonu. Rozważa się również znaczenie pierwotnych zaburzeń czynności układu krążenia, układu oddechowego czy zaburzeń metabolicznych w patogenezie SIDS.

Nagła śmierć łóżeczkowa: czynniki ryzyka

Przedmiotem wnikliwych badań jest również identyfikacja czynników ryzyka SIDS, tak aby można było zapobiegać występowaniu tego zjawiska. Możemy je podzielić na trzy grupy:1. Czynniki ryzyka SIDS ze strony matki:

• palenie! - w ciąży ma bardzo poważne konsekwencje dla płodu: dochodzi do niedotlenienia, opóźnienia rozwoju wewnątrzmacicznego, a także uszkodzenia ośrodkowego mechanizmu budzenia się; natomiast bierne palenie prowadzi do osłabienia u niemowląt obrony przed hipoksją i sprzyja występowaniu bezdechów obturacyjnych
• choroby przebyte w czasie ciąży (zwłaszcza niedokrwistość nasilająca skutki palenia)
• brak opieki przedporodowej
• młody wiek matki (poniżej 20 roku życia)
• niski poziom wykształcenia

2. Czynniki ryzyka SIDS u dziecka:

• niska masa urodzeniowa
• wcześniactwo
• płeć męska

3. Czynniki środowiskowe

• zła sytuacja socjoekonomiczna i towarzyszący jej niewłaściwy styl życia, zaniedbania higieniczne oraz niedostateczne zainteresowanie potrzebami dziecka
• nieprawidłowe zwyczaje pielęgnacyjne: układanie dziecka na brzuchu podczas snu oraz przegrzewanie niemowląt

Nagła śmierć łóżeczkowa: zapobieganie

Choć nadal nie poznano przyczyny SIDS, to w oparciu o prawdopodobne czynniki ryzyka jego wystąpienia, udało się sformułować listę porad, które pozwalają zmniejszyć ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej:

• Dziecko nie powinno spać na brzuchu!

Nie znaleziono bezpośredniego dowodu na związek układania niemowlęcia na brzuchu z wystąpieniem SIDS. Jednak obserwacja populacji, w których promowano układanie niemowląt do snu na wznak, jednoznacznie wykazała spadek częstości SIDS. Należy jednocześnie pamiętać, że w ciągu dnia dziecko powinno leżeć również na brzuszku, jednak tylko wtedy gdy mamy je na oku.

• Dobierz odpowiedni materac

Należy unikać zbyt miękkich, używanych i wysłużonych materacyków. Noworodki i niemowlęta nie potrzebują też poduszki!

• Nie przegrzewaj dziecka!

Należy dostosować ubranie do temperatury otoczenia, optymalnie powinno to być 18-21°C. Dość powszechnym błędem jest nadmierne opatulanie maluchów. Unikajmy zbyt grubych, syntetycznych tkanin. Główka dziecka powinna być odkryta, nieprawidłowe jest zakładanie czapeczki do snu.

• Dziecko powinno spać swoim łóżeczku!

Niebezpieczne jest spanie dziecka w jednym łóżku zarówno z matką jak i z rodzeństwem

• Nie wolno palić przy dziecku!

Liczne badania wykazały związek SIDS z paleniem matek podczas ciąży oraz przy niemowlęciu. Należy pilnować aby nikt nie palił w domu, w którym mieszka maluch i to nie tylko podczas jego obecności, ale w ogóle, ponieważ szkodliwe substancje wnikają w tkaniny.

• Nie ma potrzeby rutynowego stosowania urządzeń do monitorowania oddechu u zdrowego dziecka

Takie urządzenie zakłóca często spokój rodziny, budząc niepokój "fałszywymi alarmami". Stosowanie takiego urządzenia można rozważyć tylko w szczególnych przypadkach, gdy ryzyko SIDS jest większe niż przeciętne (np. przy niestabilności krążeniowo-oddechowej, u niemowląt po incydencie zagrożenia życia, w przypadku wystąpienia SIDS u rodzeństwa )

• Karm naturalnie!

Wykazano, że karmienie wyłącznie piersią zmniejsza ryzyko zakażeń i biegunki, a co za tym idzie także ryzyko SIDS.

Nagła śmierć łóżeczkowa: rozpoznanie

W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę:

• nieszczęśliwy wypadek
• zespół zaniedbywania i maltretowania dziecka
• wynik ostrej lub przewlekłej choroby

Do postawienia rozpoznania konieczne jest wykluczenie tych przyczyn w badaniu sekcyjnym. Obecnie poszerzono zakres badań pośmiertnych o diagnostykę biochemiczną i obrazową.