Jak pomóc dyslektykowi w normalnym funkcjonowaniu?

Dysleksję kojarzymy z wiekiem dziecięcym i często zapominamy, że dotyczy ona też osób dorosłych, którym czasem potrafi poważnie skomplikować życie. Zobacz, jak ułatwić dyslektykowi normalne funkcjonowanie i zachęcić go do rozwijania umiejętności na tych polach, w których czuje się najpewniej.

Spis treści

1. Pierwsze symptomy dysleksji, czyli litery nie układają się w słowa
2. Test na dysleksję pomoże postawić diagnozę
3. Jak pomóc dyslektykowi odnaleźć się w środowisku?
4. Profesjonalna pomoc dla dyslektyków
5. Geniusz mimo dysleksji
6. Trzy rodzaje dysleksji
7. Wybrane ćwiczenia pomocne w zmaganiu się z dysleksją

Dysleksja to nie choroba, ale specyficzne zaburzenia uczenia się dotyczące rozwoju funkcji, które uczestniczą w czytaniu i pisaniu. Jeśli będą rozpoznane wystarczająco szybko i rozpocznie się właściwa terapia, ich skutki mogą zostać zminimalizowane. Dysleksja może być spowodowana zmianami w centralnym układzie nerwowym, wywołanymi nieprawidłowym rozwojem w okresie prenatalnym i wpływem szkodliwych czynników w czasie porodu i po urodzeniu (np. niedotlenienie mózgu). Bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nierównomierny rozwój psychomotoryczny dziecka. Niektóre funkcje rozwijają się prawidłowo, a nawet ponadprzeciętnie, inne wolniej, a niekiedy z dużym opóźnieniem.

Pierwsze symptomy dysleksji, czyli litery nie układają się w słowa

Pierwsze objawy dysleksji mogą być zauważalne już w wieku niemowlęcym. Malec ma problemy z chodzeniem. Bardzo późno stawia pierwsze kroki, ponieważ nie jest w stanie utrzymać równowagi tak dobrze, jak jego rówieśnicy. Ruchy, które wykonuje, nie są płynne, wyglądają niezdarnie. Z trudem buduje pierwsze zdania. Jednak najłatwiej zauważyć symptomy, które wskazują na tę dysfunkcję, w wieku szkolnym. Jest to wolne tempo czytania, czasami sylabizowanie, składanie liter w wyraz, trudności z przeczytaniem dłuższego wyrazu, tzn. z syntezą, niemożność wyodrębnienia wszystkich głosek w słowie – wyjaśnia Róża Sobocińska, terapeuta trudności w czytaniu i pisaniu. – Pojawia się też trudność z opanowaniem pisowni, wynikająca z mylenia liter brzmiących fonetycznie podobnie, np. b-p, d-t, w-f, z-s-c.

Termin „dysleksja" utworzony został z greki – z morfemu „dys", który oznacza brak czegoś, trudność, niemożność, oraz rzeczownika „lexicos" rozumianego jako słownictwo.

Dyslektyk ma ogromne problemy podczas pisania ze słuchu, wielokrotnie popełnia błędy, przepisując ten sam tekst. Ujawniają się też kłopoty ze sprawnością ruchową, np. z wszelkimi grami zespołowymi, opanowaniem jazdy na dwukołowym rowerze, chwytaniem i rzucaniem piłki. Często występują trudności zapamiętywania. Takie dziecko dużo dłużej uczy się wiersza, nazw miesięcy czy tabliczki mnożenia. Zdarza się, że ma odpowiednie wiadomości, ale nie potrafi ich przekazać. Wyrwane do odpowiedzi nie może sobie przypomnieć opanowanego materiału.

Na ogół dysleksja wiąże się z zaburzeniami uwagi, co powoduje kłopoty podczas rozwiązywania zadań z matematyki, fizyki czy chemii. Podczas wypowiadania się często przekręca złożone wyrazy i używa sformułowań, które są niepoprawne pod względem gramatycznym. „Grube” książki wywołują zdecydowaną niechęć. Zdarza się, że dziecko, które nie ma wady wzroku i słuchu „patrzy i nie widzi", „słucha i nie słyszy".

Jak pomóc dyslektykowi odnaleźć się w środowisku?

W okresie szkolnym, kiedy systematyczną terapią można wiele osiągnąć, uczniowie często pozostają samotni ze swoimi problemami, w domu też nie zawsze mogą znaleźć oparcie. Z takim bagażem wędrują w dorosłe życie i często to, co dla osób, które nie mają trudności z koordynacją wzrokowo-słuchowo-ruchową, nie stanowi problemu, dla nich jest przeszkodą nie do pokonania. – Dysleksja powoduje, że dziecko zniechęcone niepowodzeniami w nauce przestaje wierzyć we własne siły, jego samoocena jest niska, często pojawia się poczucie odrzucenia z powodu inności, pewnego rodzaju niemocy – mówi Róża Sobocińska. Bardzo trudno iść pewnie przez życie tym, którym w szkole „przypinało się łatkę” leniwych czy mało zdolnych tylko dlatego, że robili błędy ortograficzne bądź mieli problemy z innymi objawami dysleksji. Z niepewnego, zagubionego nastolatka może wyrosnąć sfrustrowany, pełen niepokoju dorosły.

Trzeba też pokazać drugą stronę medalu – pełnoletni dyslektycy, którzy w dzieciństwie systematycznie pokonywali swoje dysfunkcje wzrokowo-słuchowo-ruchowe, często są wytrwali w dążeniu do celu i bardzo ambitni. – Współczesny świat, wypełniony różnego rodzaju kodami, PIN-ami, liczbami, może być dla dyslektyka wielkim wyzwaniem – mówi Róża Sobocińska. – Mylenie cyfr w ciągu utrudnia np. poruszanie się po mieście, gdyż 34 i 43 mogą okazać się dla takich osób tą samą liczbą, a autobusy czy tramwaje oznaczone tymi cyframi „złośliwie” jadą w przeciwnych kierunkach. Wydawać by się mogło, że mapa ułatwia człowiekowi dojście do celu, ale nie temu, który przejawia zaburzenia dyslektyczne. Dla niego czytanie mapy to czarna magia, gdyż trudnością jest odróżnienie prawej strony od lewej.

Profesjonalna pomoc dla dyslektyków

W 1896 r. w Wielkiej Brytanii opisano po raz pierwszy przypadek dysleksji u 14-letniego chłopca. Był inteligentny i nie miał trudności w matematyce, lecz nie potrafił nauczyć się czytać. Okulista, W. Pringle Morgan, nie znalazł u niego podejrzewanej wady wzroku, a trudności w czytaniu uznał za przejaw specyficznych zaburzeń, które nazwał „wrodzona ślepota słowna”. W Polsce pierwsze publikacje na temat dysleksji pojawiły się w latach 30. XX wieku.

W 1990 r. powstało Polskie Towarzystwo Dysleksji. Zrzesza ono rodziców dzieci dyslektycznych, osoby z tym zaburzeniem i specjalistów. Dziś jest 37 oddziałów PTD. Warto wiedzieć, że prócz dysleksji wyróżniamy też dysortografię, która wiąże się z popełnianiem błędów ortograficznych i gramatycznych mimo znajomości zasad pisowni, dysgrafię, czyli zaburzenie zdolności motorycznych, dla którego charakterystyczne jest niekaligraficzne pismo, dyskalkulię – problemy w matematyce, szczególnie w liczeniu (spowodowane słabą orientacją w czasoprzestrzeni). Najrzadsza jest dysfonia, objawiająca się bardzo niewyraźnym i cichym mówieniem oraz trudnościami w prawidłowym słyszeniu głosek.

Róża Sobocińska podkreśla, że każdy dyslektyk jest inny, zmaga się z różnymi symptomami tego zaburzenia. Przyznaje, że świadomość społeczeństwa na ten temat jest coraz większa, jednak nadal wciąż zbyt mała. W klasach, w których jest 30 uczniów, trudno każdemu z nich poświęcić wystarczająco dużo czasu, nie każdy nauczyciel ma wystarczającą wiedzę na temat dysleksji. Dzieci rozpoczynające swoją edukację już na samym początku mają niełatwy start: nowy elementarz ma zbyt małe litery. Nasz ekspert bardzo nad tym ubolewa.

Geniusz mimo dysleksji

Coraz więcej specjalistów mówi o „darze dysleksji”, który niesie z sobą obietnicę wybitnych dokonań i rozwoju osobowości. Umysł dyslektyka funkcjonuje w taki sam sposób, jak umysły wielu genialnych ludzi. Hans Christian Andersen, Alexander Graham Bell, Winston Churchill, Leonardo da Vinci, Walt Disney, Thomas Edison, Albert Einstein, Henry Ford, Cher, Danny Glover, Whoopi Goldberg, Nelson Rockefeller, Quentin Tarantino, Jacek Kuroń to tylko niektórzy z wybitnych dyslektyków.

Ogólnoświatowe organizacje promujące utalentowane osoby z dysleksją, np. Davis Dyslexia Association International i Arts Dyslexia Trust, działają w myśl zasady, iż przekonanie osoby z dysleksją o możliwości osiągnięcia sukcesu i jej aktywna postawa są równie ważne, a nawet ważniejsze, jak wszelkie działania terapeutyczne. Dyslektycy muszą bardziej się koncentrować i eksperymentalnie szukać własnego sposobu robienia różnych rzeczy. W efekcie często stają się bardziej kreatywni i zaradni, chociaż na podstawowym poziomie nauczania nie mogli pochwalić się sukcesami.

Trzy rodzaje dysleksji

• Typu wzrokowego – występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej.
• Typu słuchowego – u jej podłoża leżą zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej, powiązane często z zaburzeniami językowymi.
• Dysleksja integracyjna – zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej;

Uwaga! Pojęcie „zaburzenia percepcji np. wzrokowej, słuchowej” nie oznacza wady wzroku albo słuchu. Często terminowi „dysleksja” towarzyszy określenie „rozwojowa”. Oznacza ono, iż opisywane trudności występują od początku nauki przedszkolnej i szkolnej, w odróżnieniu od dysleksji nabytej (utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania zwykle przez osoby dorosłe po uszkodzeniu mózgu). Liczba osób z dysleksją wzrasta ze względu na wzrost liczby dzieci pochodzących z zagrożonych ciąż i trudnych porodów. Przyczyną jest również wpływ niekorzystnych czynników kulturowych (np. dzieci mniej rysują, nie rozwijają się ruchowo podczas zabaw na podwórku) oraz brak kontaktu z książką, którą coraz częściej zastępuje komputer.

Wybrane ćwiczenia pomocne w zmaganiu się z dysleksją

• codzienne 2- lub 3-zdaniowe dyktanda,
• łączenie głosek w sylaby i wyrazy,
• uczenie się wierszyków, piosenek na pamięć,
• wyszukiwanie takiej samej litery wśród innych,
• odtwarzanie w pamięci wcześniej widzianych wzorów,
• segregowanie liter o podobnym kształcie,
• zakreślanie mylonych liter w tekście,
• przepisywanie i głośne wypowiadanie sylab, które są pisane,
• wyodrębnianie sylab w wyrazach.