Kwas foliowy w ciąży - jak suplementować? Źródła w diecie, dawkowanie, skutki niedoboru

2021-04-26 15:29

Kwas foliowy, znany też jako witamina B9, bezwzględnie należy suplementować w ciąży, w okresie planowania ciąży i podczas karmienia piersią. Środowisko naukowe i medyczne jest zgodne w tej kwestii. Na podstawie licznych badań naukowych Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników opracowało rekomendacje do suplementacji kwasu foliowego u kobiet z różnych grup ryzyka wystąpienia wad płodu. Dlaczego kwas foliowy w ciąży jest tak ważny?

Kwas foliowy w ciąży — Autor: Getty Images

Spis treści

Kwas foliowy w ciąży – rola i skutki niedoboru
Kwas foliowy w ciąży – dawkowanie
Czy można przedawkować kwas foliowy w ciąży?
Kwas foliowy w ciąży – źródła w diecie
Zobacz, w jakich warzywach jest najwięcej kwasu foliowego!

Kwas foliowy jest kluczowym elementem warunkującym prawidłowy rozwój płodu i noworodka. Foliany w ogromnym stopniu zaangażowane są w szybkie podziały komórek, co ma miejsce podczas życia płodowego od pierwszych momentów ciąży. Uczestniczą w syntezie DNA, a ich niedobory w ciąży są związane z większym ryzykiem wad cewy nerwowej płodu (NDT), zaburzeń wzrastania płodu, wad serca, wad układu moczowego, defektów kończyn, rozszczepu wargi i podniebienia oraz zespołu Downa.

Kwas foliowy w ciąży – rola i skutki niedoboru

W randomizowanych kontrolowanych badaniach klinicznych stwierdzono, że ryzyko wystąpienia NDT maleje o 100% u kobiet, które w okresie okołokoncepcyjnym przyjmują 0,8 mg kwasu foliowego dziennie.

Niedostateczna podaż kwasu foliowego jest też niebezpieczna dla matki. Może prowadzić do zakrzepicy i niedokrwistości megaloblastycznej. Zwiększa ryzyko nieprawidłowej transformacji homocysteiny do metioniny, wywołuje hiperhomocysteinemię, która prowadzi do miażdżycy naczyń krwionośnych i mózgowia, a przez to do wielu chorób układu sercowo-naczyniowego i zaburzeń poznawczych.

Hiperhomocysteinemia upośledza również ukrwienie łożyska, co może spowodować zahamowanie wzrostu płodu i nieprawidłowy rozwój układu nerwowego.

Niedobór kwasu foliowego jest także przyczyną nawracających poronień i stanu przedrzucawkowego.

Kwas foliowy w ciąży – dawkowanie

Suplementację kwasu foliowego trzeba rozpocząć co najmniej 12 tygodni przed zajściem w ciążę. Tyle czasu potrzeba, aby komórki wysyciły się kwasem foliowym. Dla każdej kobiety planującej ciążę jest to bardzo ważna informacja.

Dlatego suplementację kwasu foliowego powinny rozważyć nie tylko kobiety, które aktywnie próbują zajść w ciążę, ale wszystkie w wieku rozrodczym, które zakładają posiadanie dzieci.

U większości kobiet suplementację stosuje się co najmniej 12 tygodni przed zajściem w ciążę, przez cały okres ciąży oraz przez cały okres laktacji.

Nieco inaczej wygląda czas suplementacji przedkoncepcyjnej u kobiet obciążonych wysokim ryzykiem wad cewy nerwowej płodu (NTD).

Zalecane dawkowanie kwasu foliowego w ciąży różni się zależnie od grupy ryzyka, do której należy kobieta.

Wyróżnia się trzy następujące grupy ryzyka:

Niska

W niskiej grupie ryzyka znajdują się zdrowe kobiety, w których rodzinach nie występowały wady płodu.

Rekomendowane dawkowanie: 0,4 – 0,8 mg/dobę kwasu foliowego w I trymestrze ciąży, następnie 0,6 – 0,8 mg/dobę w II i III trymestrze oraz w okresie laktacji

Pośrednia

W pośredniej grupie ryzyka są kobiety, u których wystąpił stan przedrzucawkowy lub wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu w poprzedniej ciąży lub w rodzinie odnotowano te zaburzenia.

Kobiety obciążone ryzykiem to też te chorujące na:

cukrzycę typu 1 lub cukrzycę typu 2,
wrzodziejące jelito,
chorobę Leśniowskiego-Crohna,
celiakię,
niewydolność wątroby,
niewydolność nerek,
otyłość,

oraz kobiety:

po operacji bariatrycznej,
przyjmujące leki przeciwpadaczkowe, metforminę, metotreksat, cholestyraminę lub sulfalazynę,
palące papierosy,
nadużywające alkoholu,
u których występuje obniżona aktywność MTHFR – enzymu biorącego udział w metabolizmie homocysteiny i kwasu foliowego. Obniżona aktywność MTHFR może występować aż u 50% populacji kobiet. W ich przypadku niezbędna jest suplementacja aktywnymi formami kwasu foliowego.

Rekomendowane dawkowanie: 0,8 mg/dobę kwasu foliowego (w tym aktywnych metabolicznie folianów pod postacią soli wapniowej L-metylotetrahydrofolianu ([6S]-5-MTHF) ) oraz witaminy B12 (rekomendacja nie podaje ile dokładnie witaminy B12; ogólne zalecenia dla kobiet w ciąży mówią o zapotrzebowaniu na poziomie 2,2 μg w czasie ciąży i 2,6 μg w czasie laktacji).

Wysoka:

W wysokiej grupie ryzyka są kobiety, u których stwierdzono wady cewy nerwowej płodu (NTD) w poprzedniej ciąży bądź wady cewy nerwowej wystąpiły u matki, ojca lub ich potomstwa

Rekomendowane dawkowanie: 4 mg/dobę kwasu foliowego w okresie co najmniej 4 tygodni przed planowaną ciążą i przez pierwszy trymestr ciąży, następnie 0,6 – 0,8 mg/dobę w II i III trymestrze oraz w okresie laktacji

Wskazane jest przyjmowanie aktywnych metabolicznie folianów pod postacią soli wapniowej L-metylotetrahydrofolianu ([6S]-5-MTHF) oraz witaminy B12 (rekomendacja nie podaje ile dokładnie witaminy B12; ogólne zalecenia dla kobiet w ciąży mówią o zapotrzebowaniu na poziomie 2,2 μg w czasie ciąży i 2,6 μg w czasie laktacji).

Czy można przedawkować kwas foliowy w ciąży?

Kwas foliowy w suplementach diety występuje najczęściej w formie nieaktywnej i wymaga metabolizowania. Przy jego dużych dawkach, a jednocześnie niedostatecznej ilości witaminy B12, która uczestniczy w przemiananch folianów, z części kwasu foliowego nie powstaje jego aktywna forma – 5-metylotetrahydrofolian.

Kwas foliowy niepoddany przemianom przyczynia się do hiperhomocysteinemii oraz zaburzeń pracy układu immunologicznego.

Nadmiar kwasu foliowego jest niebezpieczny dla ciąży i późniejszego życia dziecka. Zwiększa ryzyko uszkodzeń ciąży we wczesnym etapie oraz rozwoju insulinooporności, cukrzycy typu 2 i otyłości u dziecka.

Nie należy przyjmować wyższych niż zalecane dla danej grupy ryzyka dawek kwasu foliowego, aby uniknąć ryzyka powikłań zdrowotnych.

Kwas foliowy w ciąży – źródła w diecie

Dieta, nawet bogata w produkty dostarczające kwasu foliowego, nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania kobiety ciężarnej i karmiącej piersią. Dieta obfitująca w foliany i kwas foliowy dostarcza zwykle od 150 do 250 μg kwasu foliowego.

Zaleca się, aby, mimo suplementacji, dbać o wysoką podaż folianów z żywności i nie ignorować aspektu żywieniowego. Najlepszymi źródłami kwasu foliowego są warzywa, głównie zielone liściaste, a także żółto-pomarańczowe i zioła. W następnej kolejności są orzechy i nasiona, ziarna zbóż, a także wątroba, jajka i drożdże.

Mięso, wędliny i ryby dostarczają jedynie niewielkie ilości kwasu foliowego. Trzeba też wiedzieć, że obróbka termiczna powoduje straty od 50 do 80% kwasu foliowego. Dlatego dużo większe korzyści odniesiemy, jedząc surowe warzywa i owoce.

Niedobory witamin C i B12 powodują zaburzenia metabolizmu kwasu foliowego. Dlatego ważne jest, aby dieta dostarczała także tych składników. Witamina C jest powszechna w warzywach i owocach, a B12 w produktach pochodzenia zwierzęcego – mięsie, rybach, jajkach i nabiale.

Produkty bogate w kwas foliowy to: