Wody płodowe: rola i skład płynu owodniowego

Wody płodowe nie tylko chronią dziecko przed urazami, ale są ważne dla jego rozwoju. Gdy z nimi jest coś nie tak, może to oznaczać problemy. Na szczęście medycyna umie płyn owodniowy zmierzyć, zbadać, a nawet... uzupełnić niedobór wód płodowych!

Spis treści

1. Z czego składają się wody płodowe?
2. Wody płodowe: znaczenie i funkcje
3. Wymiana wód płodowych
4. Objętość wód płodowych
5. Odejście wód płodowych - jak rozpoznać?
6. Wygląd wód płodowych
7. Odpływanie wód płodowych
8. Badania wód płodowych

Jak powstają wody płodowe? Ok. 38. dnia po zapłodnieniu wokół zarodka zamyka się pęcherz płodowy – szczelny worek zbudowany z dwóch błon płodowych – kosmówki (zewnętrzna) i owodni (wewnętrzna). To właśnie komórki nabłonka owodni, dzięki właściwościom wydzielniczym, wytwarzają płyn, który gromadzi się w worku owodniowym. Częściowo płyn owodniowy jest też wytwarzany przez organizm matki i płodu.

Z czego składają się wody płodowe?

Nie zawsze jest dokładnie taki sam, bo zmienia się w zależności od etapu ciąży i stanu płodu. Jednak można powiedzieć, że płyn owodniowy zawiera albuminy (białka obecne w osoczu krwi), tłuszcze, sole organiczne i nieorganiczne, hormony, enzymy i witaminy. Znajdują się w nim też liczne komórki nabłonka płodu, a w późnym okresie ciąży także fragmenty meszku i mazi płodowej, pokrywających skórę dziecka. Skład płynu wiele mówi o warunkach panujących w macicy, a także o stanie zdrowia dziecka.

Wody płodowe: znaczenie i funkcje

Płyn owodniowy stanowi – wraz z pęcherzem płodowym – barierę ochronną, zabezpieczającą płód przed urazami mechanicznymi, wysychaniem, wahaniami temperatury i innymi niekorzystnymi bodźcami z zewnątrz (np. hałas). Do pewnego stopnia chroni także przed drobnoustrojami znajdującymi się w pochwie. Ale to nie wszystko – bierze także udział w przemianie materii płodu, umożliwiając transport i wymianę substancji odżywczych między nim a organizmem matki, jest więc ważnym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka. Dzięki obecności wód płodowych malec może testować działanie układu moczowego i oddechowego. Dopóki nie ma dostępu do powietrza, to właśnie wody płodowe wciąga do oskrzeli i płuc, a potem oddaje je z powrotem. Dzięki temu ćwiczy czynności, które będzie wykonywał po narodzinach (np. ruchy klatką piersiową), przygotowując w ten sposób płuca do pracy.

Wymiana wód płodowych

Wody płodowe są zawsze świeże – podlegają nieustannej wymianie. Całkowita wymiana płynu między matką a płodem następuje w ciągu zaledwie trzech godzin! Jak się to odbywa? Z jednej strony płyn ulega stałej resorpcji (wchłanianie), z drugiej – stałej reprodukcji. W I trymestrze błony płodowe (nabłonek owodni) wchłaniają płyn do krążenia matki, a jednocześnie wytwarzają nowy. Po 20. tygodniu ciąży płynu przybywa i ubywa również dlatego, że płód sam połyka płyn, który jest wchłaniany w przewodzie pokarmowym i – wydalany z moczem – wraca do worka owodniowego.

Objętość wód płodowych

Systematycznie wzrasta wraz z rozwojem ciąży: pod koniec I trymestru wód płodowych jest ok. 100 ml, a w III trymestrze od 1 do 1,5 litra. Zarówno zbyt mała, jak i zbyt duża ilość wód jest niekorzystna dla dziecka. Niedobór płynu (małowodzie) może oznaczać chorobę matki (gestoza, choroba naczyń krwionośnych lub nerek) albo dziecka (choroba nerek). Dzieci z takiej ciąży rodzą się z niską masą urodzeniową, są bardziej zagrożone niedotlenieniem podczas porodu i mogą mieć niedojrzałe płuca. Z kolei nadmiar płynu owodniowego (wielowodzie) może oznaczać, że dziecko ma wady ośrodkowego układu nerwowego, przewodu pokarmowego lub nerek. W przypadkach dużego niedoboru lub nadmiaru płynu lekarze mogą wykonać odpowiednio zabieg amnioinfuzji lub amnioredukcji. Ten pierwszy polega na wstrzyknięciu płynu do worka owodniowego, a drugi – pobraniu jego nadmiaru.

Odejście wód płodowych - jak rozpoznać?

Wygląd wód płodowych

Jakikolwiek wyciek wód płodowych wymaga natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza, dlatego jest ważne, by umieć je zidentyfikować. Normalne, prawidłowe wody początkowo są przezroczyste. Wraz z upływem ciąży stają się lekko opalizujące, a przed porodem – bardziej mętne. Wyglądają wtedy jak woda z mydlinami. Mogą mieć specyficzny, słodkaworybi zapach lub nie mieć go w ogóle. Zmiana koloru lub zapachu może świadczyć o stanie zagrożenia. Gdy wody mają kolor zielonkawy, żółtawy lub brązowawy – trzeba szybko pojechać do szpitala, bo konieczna jest szybka konsultacja lekarska. Kolor zielony może świadczyć o niedotlenieniu, żółty o konflikcie serologicznym, a brązowawy – o śmierci wewnątrzmacicznej płodu. Ale wcale nie zawsze musi tak być. Zielonkawe wody to skutek oddania przez dziecko smółki (pierwszej kupki), co się zdarza, gdy dziecko poczuło się z jakiegoś powodu zestresowane, ale nie zawsze oznacza to, że jest niedotlenione. W wielu przypadkach zielony kolor wód nie jest związany z żadnym zagrożeniem i poród odbywa się w normalnym tempie.

Odpływanie wód płodowych

Wody płodowe mogą wydostawać się na zewnątrz na kilka sposobów. Gdy wypłyną za jednym razem, mocnym strumieniem, to znaczy, że pęcherz płodowy pękł i zaczyna się poród. Czasami pęcherz nie pęka samoistnie, mimo rozpoczęcia akcji skurczowej – wtedy lekarz w celu przyspieszenia porodu może wykonać zabieg przebicia pęcherza.  Niekiedy płyn owodniowy wycieka przedwcześnie, sączy się małymi strużkami, choć do terminu porodu pozostało np. kilka tygodni. Ważne, by umieć to rozpoznać (odróżnić od upławów i popuszczania moczu). Gdy istnieje choćby najmniejsze podejrzenie, że wyciekający z pochwy płyn może być płynem owodniowym, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Wypływanie płynu świadczy o tym, że pękł pęcherz płodowy, a skoro nie jest szczelny, przestał chronić płód. Bakterie z pochwy mogą zawędrować do macicy i zainfekować maleństwo. Dlatego niezbędna jest hospitalizacja w celu ścisłej obserwacji. Jeśli nie ma zagrożenia infekcją, poród może wcale nie nastąpić szybko – decyzję, czy należy go wywołać, podejmuje lekarz położnik. A zyskany w ten sposób czas można wykorzystać na podawanie preparatu przyspieszającego dojrzewanie płuc dziecka.

Badania wód płodowych

Ilość, wygląd i skład płynu owodniowego ma duże znaczenie diagnostyczne, dlatego przeprowadza się ich pomiary i badania. Objętość mierzy się podczas USG wykonywanego ok. 20. tygodnia ciąży. Lekarz mierzy głębokość płynu w czterech tzw. kieszeniach płynowych, a suma tych pomiarów (w centymetrach) to tzw. indeks płynu owodniowego (AFI). Prawidłowa wartość AFI mieści się w przedziale 5–20. AFI poniżej 5 oznacza małowodzie, a powyżej 20 – wielowodzie. U niektórych ciężarnych wykonuje się amnioskopię – to badanie polega na ocenie wzrokowej wód płodowych przez lekarza. Do kanału szyjki macicy wprowadzany jest specjalny wziernik (amnioskop), przez który lekarz ogląda płyn, oceniając jego barwę i ilość. Amniopunkcja to już badanie inwazyjne, wykonywane tylko w uzasadnionych sytuacjach. Polega na przekłuciu igłą powłok brzusznych oraz pęcherza płodowego i pobraniu próbki płynu owodniowego (15–20 ml). Pobrany płyn można poddać różnym badaniom. Najczęściej amniopunkcję wykonuje się w celu wykrycia chorób genetycznych (np. zespół Downa, Edwardsa). Jednak dzięki badaniu wód płodowych można wykryć także infekcje płodu (np. wirusami różyczki, cytomegalii, krętkiem kiły) lub skontrolować stan dojrzałości jego płuc.

miesięcznik "M jak mama"