Witaminy w ciąży - zapotrzebowanie i suplementacja

2021-04-29 9:27

Dostarczenie odpowiedniej ilości witamin jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju ciąży. Zapotrzebowanie organizmu na większość z nich można pokryć zdrową dietą. Jednak w przypadku niektórych niezbędna jest suplementacja. Sprawdź, ile wynosi zapotrzebowanie na witaminy w ciąży, gdzie znaleźć je w żywności i które witaminy trzeba suplementować.

Witaminy w ciąży - zapotrzebowanie i suplementacja — Autor: Getty Images

W czasie ciąży zmienia się zapotrzebowanie na różnego rodzaju składniki odżywcze - białko, witaminy i minerały. Wiele kobiet próbuje uzupełnić brakujące składniki poszukując ich źródła w pożywieniu. Bywa, że są one jednak niewystarczające. W takich przypadkach warto zastanowić się nad suplementacją. Które witaminy są niezbędne w ciąży?

Spis treści

Witamina A w ciąży
Witamina D w ciąży
Witamina E w ciąży
Witamina K w ciąży
Witamina C w ciąży
Witaminy z grupy B w ciąży
Kwas foliowy w ciąży
Zapotrzebowanie na witaminy w ciąży
Źródła pokarmowe witamin

Witamina A w ciąży

Witaminą A określa się retinol i jego pochodne, a także prekursory retinolu, spośród których najsilniejszy jest beta-karoten.

Witamina A jest składnikiem rodopsyny – białka zlokalizowanego w siatkówce oka i uczestniczącego w procesach widzenia. Kojarzona jest przede wszystkim z pozytywnym wpływem na skórę i spowalnianiem jej starzenia, jednak to wcale nie jej podstawowa rola.

Witamina A uczestniczy w procesach immunologicznych, a także działa przeciwutleniająco, chroniąc białka i DNA przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki.

Dla kobiet w ciąży i planujących dziecko ma ona duże znaczenie, ponieważ uczestniczy w podziałach komórkowych i ich różnicowaniu – procesie, który zachodzi bardzo intensywnie podczas życia płodowego i wzrostu łożyska. Ponadto wpływa na wytwarzanie komórek rozrodczych.

Skutki nadmiaru i niedoboru witaminy A w ciąży

Nadmiar witaminy A w ciąży ma działanie teratogenne – toksyczne dla płodu. Może powodować śmierć zarodka, zaburzenia rozwoju płodu i przedwczesne urodzenie.

Szkodliwy jest również niedobór witaminy A. Oba stany powodują wady wrodzone, m.in. układu nerwowego i twarzoczaszki podczas rozwoju embrionalnego.

Zapotrzebowanie na witaminę A w ciąży

Zapotrzebowanie na witaminę A rośnie nieznacznie w ciąży (z 700 do 770 μg równoważnika retinolu) i dużo bardziej podczas karmienia piersią (do 1200-1300 μg równoważnika retinolu). Jednak suplementacja witaminy A w ciąży nie jest zalecana.

Niedobory pojawiają się bardzo rzadko, a przy stosowaniu urozmaiconej diety nie są obserwowane.

Zagrożenie awitaminozą A występuje u osób, które:

spożywają bardzo mało tłuszczu w diecie (5-10 g/dobę),
cierpią na choroby przewodu pokarmowego
i żyją w przewlekłym stresie.

W ciąży natomiast bardzo groźny jest nadmiar witaminy A, który wynika z przyjmowania suplementów diety.

Witamina D w ciąży

W populacji polskiej występują powszechne niedobory witaminy D ze względu na niską ekspozycję na słońce, podczas której organizm wytwarza witaminę D w skórze. Ma ona ogromne i bardzo szerokie znaczenie dla organizmu.

Skutki niedoboru witaminy D w ciąży

Niedobór witaminy D w ciąży stanowi zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla prawidłowego rozwoju ciąży. Zwiększa ryzyko stanu przedrzucawkowego przez zmniejszone wchłanianie wapnia, a także prowadzi do demineralizacji kości i osteoporozy.

U płodu niedobór witaminy D powoduje nieprawidłowy rozwój kośćca i krzywicę obserwowaną bezpośrednio po urodzeniu.

Zapotrzebowanie na witaminę D w ciąży

Dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na witaminę D, która w żywności występuje w niewielkich ilościach i w bardzo nielicznych produktach.

W ciąży i w okresie planowania ciąży konieczna jest suplementacja witaminy D w dawce 2000 IU dziennie.

Witamina E w ciąży

Witamina E to grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach – tokoferoli i tokotrienoli. Jest ważna w planowaniu ciąży, ponieważ odpowiada za zdrowie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny.

Podczas ciąży zapobiega wystąpieniu stanu przedrzucawkowego i przedwczesnego pęknięcia błon płodowych.

Witamina E jest powszechna w żywności, dlatego dieta całkowicie pokrywa zapotrzebowanie na nią w ciąży.

Witamina K w ciąży

Niedobory witaminy K w ciąży występują bardzo rzadko ze względu na jej szerokie rozpowszechnienie w żywności, a przy tym nawet jej wysokie dawki nie są szkodliwe.

Witaminie K nie przypisuje się szczególnej roli w przebiegu ciąży.

Szkodliwy wpływ warfaryny

Szkodliwe może być jednak przyjmowanie leku warfaryny, który jest antagonistą witaminy K.

Prowadzi bowiem do rozwoju anomalii kostnych płodu. Natomiast witamina K podawana jest noworodkom w pierwszych 5 godzinach życia w celu uniknięcia choroby krwotocznej noworodków.

Witamina C w ciąży

Witamina C jest silnym antyoksydantem, który chroni lipidy, białka i materiał genetyczny przed uszkodzeniami. Pełni w organizmie liczne funkcje, m.in.:

uczestniczy w biosyntezie kolagenu,
hormonów steroidowych,
adrenaliny
i karnityny.

Skutki niedoboru witaminy C w ciąży

Niedobory witaminy C prowadzą do niedokrwistości i osłabienia reakcji układu immunologicznego.

Dawkowanie witaminy C w ciąży

Witamina C jest ważna dla kobiet ciężarnych, ponieważ zwiększa wchłanianie żelaza i wapnia.

Suplementacja w dawce 80 mg/dzień jest zalecana tylko kobietom w ciąży mnogiej, chorującym na cukrzycę ciążową lub nadciśnienie indukowane ciążą.

W pozostałych przypadkach wystarcza zdrowa dieta bogata w warzywa i owoce, najlepiej surowe, aby zapobiec stratom witaminy C, która jest bardzo wrażliwa na podwyższoną temperaturę.

Witaminy z grupy B w ciąży

Witamina B1

Witamina B1 jest bardzo ważnym składnikiem przemian metabolicznych aminokwasów i glukozy, a także uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych.

Jej niedobry w ciąży prowadzą do zaburzeń rozwoju wewnątrzmacicznego płodu.

Zapotrzebowanie na witaminę B1 wzrasta wraz z zapotrzebowaniem kalorycznym, a zatem jest wyższe w ciąży, szczególnie w drugim i trzecim trymestrze.

Zwykle nie ma potrzeby suplementowania tiaminy. Występuje ona powszechnie w produktach zbożowych oraz w mięsie.

Jeśli jednak dieta jest uboga w węglowodany i mięso, a jednocześnie bogata w ryby, takie jak makrela, śledź i sardela oraz skorupiaki, które zawierają enzymy rozkładające tiaminę, przyjmowanie suplementów może okazać się konieczne.

Witamina B2

Witamina B2 uczestniczy w procesach uwalniania energii dostarczanej z żywności i chroni przed powstawaniem stresu oksydacyjnego w organizmie. Jedna z form witaminy B2 (FAD) bierze udział w przemianach folianów niezwykle istotnych w ciąży.

Zapotrzebowanie na ryboflawinę w ciąży jest nieco większe, jednak do jego pokrycia wystarczają źródła pokarmowe.

Witamina B3 i B5

Witaminom B3 oraz B5 nie przypisuje się żadnej szczególnej roli w ciąży, a ich zapotrzebowanie pokrywane jest dietą.

Witamina B6

Witamina B6 bierze udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów, biosyntezie neurotransmiterów i enzymów.

Niedobory witaminy B6 w ciąży zwiększają ryzyko wad rozwojowych płodu, szczególnie rozszczepu wargi i podniebienia. Zapotrzebowanie kobiet ciężarnych na witaminę B6 w pełni pokrywane jest spożyciem pokarmów.

Witamina B12

Witamina B12 odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i przewodu pokarmowego, a razem z kwasem foliowym reguluje powstawanie czerwonych krwinek.

Jej niedobór prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej.

Witamina B12 występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego. Jej suplementacja jest konieczna u kobiet ciężarnych na diecie wegańskiej i znacznie ograniczających produkty pochodzenia zwierzęcego.

Przyjmowanie suplementów witaminy B12 może być też niezbędne w przypadku leczenia metforminą w cukrzycy.

Kwas foliowy w ciąży

Kwas foliowy jest bezsprzecznie najważniejszą witaminą w okresie ciąży i jej planowania.

Skutki niedoboru kwasu foliowego w ciąży

Jego niedobory prowadzą do wad cewy nerwowej płodu i licznych zaburzeń rozwojowych oraz zwiększają ryzyko stanu przedrzucawkowego i poronień. Odpowiadają także za miażdżycę naczyń krwionośnych, prowadzą do zakrzepicy i niedokrwistości.

Zapotrzebowanie na kwas foliowy w ciąży

Dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania kobiety ciężarnej na kwas foliowy. Jego suplementacja jest konieczna na co najmniej 12 tygodni przed zajściem w ciążę, podczas ciąży i karmienia piersią.

Najczęściej zaleca się suplementowanie 600-800 μg kwasu foliowego dziennie.

Zapotrzebowanie na witaminy w ciąży

Witamina	Zapotrzebowanie w ciąży	Zapotrzebowanie podczas laktacji
A	< 19 lat – 750 μg ≥ 19 lat – 770 μg równoważnika retinolu	< 19 lat – 1200 μg ≥ 19 lat – 1300 μg równoważnika retinolu
D	15 μg cholekalcyferolu	15 μg cholekalcyferolu
E	10 mg równoważnika alfa-tokoferolu	11 mg równoważnika alfa-tokoferolu
K	55 μg filochinonu	55 μg filochinonu
B1	1,4 mg	1,5 mg
B2	1,4 mg	1,6 mg
B3	1,8 mg	1,7 mg
B5	6 mg	7 mg
B6	1,9 mg	2,0 mg
B12	2,6 μg	2,8 μg
B9	600 μg równoważnika folianów	500 μg równoważnika folianów
C	< 19 lat – 80 mg ≥ 19 lat – 85 mg	< 19 lat – 115 mg ≥ 19 lat – 120 mg

Źródła pokarmowe witamin

Witamina	Źródła w żywności
A	podroby, jaja, sery dojrzewające, masło, tłuszcze do smarowania wzbogacane w witaminę A marchew, natka pietruszki, brokuły, jarmuż, szpinak, morele, brzoskwinie
D	tłuste ryby, oleje rybne, jaja, tłuszcze do smarowania wzbogacane w witaminę D
E	oleje roślinne, orzechy, nasiona, ziarna zbóż, produkty zbożowe pełnoziarniste, zielone warzywa liściaste, jaja, wątroba
K	zielone warzywa liściaste, kapusta, kapusta włoska, brukselka, jarmuż, brokuł, bazylia, kolendra olej sojowy, rzepakowy, oliwa z oliwek, margaryny miękkie wątroba, sery, fermentowane produkty mleczne, żółtko jaja, ryby
B1	mięso i przetwory mięsne, wątroba, jaja, mleko, nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe (np. razowe pieczywo, płatki owsiane), orzechy
B2	mleko, twaróg, sery żółte, pełnoziarniste produkty zbożowe, szpinak, brokuł, groszek zielony
B3	wątroba, kurczak, indyk, pozostałe mięsa i przetwory mięsne, ryby, orzeszki ziemne, ziarna zbóż i pełnoziarniste produkty zbożowe
B5	pełnoziarniste produkty zbożowe, ryż brązowy, ryby, kurczak, nasiona roślin strączkowych, mleko i nabiał, orzechy, jaja, ziemniaki, brokuły, banany, pomarańcze, melony, awokado, grzyby, soja
B6	łosoś, makrela, pstrąg tęczowy, mięso, drób, podroby, nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona, pełnoziarniste produkty zbożowe, ryż brązowy, komosa ryżowa, kiełki pszenicy, curry, imbir, czosnek, chili, czerwona papryka, kapusta kiszona, ziemniaki, sok pomidorowy, banany, suszone morele
B12	mięso, ryby, nabiał, jaja, podroby
B9	ciecierzyca, fasola biała, szpinak, natka pietruszki, korzeń pietruszki, brukselka, jarmuż, brokuły, kapusta włoska, sałata, szparagi, kapusta, kiełki pszenicy, papryka, banany, truskawki, czereśnie, kiwi, pomarańcze, maliny, sezam, słonecznik, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, ryż brązowy, chleb razowy, chleb graham, mąka pszenna, wątroba, jajka, łosoś świeży
C	wszystkie warzywa i owoce, a w szczególności natka pietruszki, papryka czerwona, warzywa kapustne, ciemne owoce jagodowe, truskawki, kiwi, pomarańcze