Jod w ciąży - zapotrzebowanie, suplementacja, skutki niedoboru

Jod w ciąży odgrywa znaczącą rolę. Utrzymanie prawidłowej podaży jodu jest szczególnie ważne dla kobiet w okresie ciąży, kiedy w nowo powstającym organizmie dziecka kształtuje się mózg i układ nerwowy. Jaka dieta jest bogata w jod? Czy w czasie ciąży zaleca się dodatkową suplementację tego pierwiastka? Jakie mogą być skutki niedoboru jodu w ciąży?

Jod odgrywa niezwykle istotną rolę w prawidłowej fizjologii naszego organizmu. Dlatego jest tak istotny, zwłaszcza w ciąży. Jest wykorzystywany do produkcji hormonów tarczycy: tyroksyny i trójjodotyroniny, regulujących dziesiątki procesów metabolicznych i rozwojowych. Niedobory tego pierwiastka w okresie płodowym mogą doprowadzić do nieodwracalnego niedorozwoju umysłowego, zwanego kiedyś kretynizmem. 

Spis treści

1. Jod w ciąży - naturalne źródła jodu
2. Znaczenie jodu w organizmie
3. Jod w ciąży - zapotrzebowanie
4. Jod w ciąży - skutki niedoboru
5. Jod w ciąży - suplementacja

Jod w ciąży - naturalne źródła jodu

Jod jest mikroelementem powszechnie występującym w przyrodzie, m.in. w skałach, glebie, powietrzu i wodzie. Głównym źródłem tego pierwiastka dla organizmu człowieka są pokarmy dostarczane w diecie. Woda pitna pokrywa jedynie około 10% jego średniego zapotrzebowania dziennego.

Gdzie zatem znajdziemy jod? Najwięcej występuje go w:

• rybach morskich, m.in.: makreli, dorszu, łososiu,
• mięczakach i skorupiakach,
• algach morskich,
• ale także jajkach kurzych oraz nabiale.

Z kolei zawartość tego pierwiastka w warzywach, owocach czy zbożach zależeć będzie głównie od składu jakościowego gleby i wód gruntowych.

Jod spożywany wraz z jedzeniem jest wchłaniany przez nasz organizm w około 80-90%, natomiast związki nieorganiczne (np. jodek potasu dodawany w niewielkich ilościach do soli kuchennej w celu jej jodowania) przyswajane są praktycznie całkowicie.

Okazuje się, że przyswajalność jodu nie następuje jedynie w przewodzie pokarmowym, ale może on być również absorbowany przez drogi oddechowe i nabłonek.

Właśnie dlatego, osobom narażonym na niedobory tego pierwiastka, dzieciom i rekonwalescentom zaleca się częstsze wizyty nad morzem i spacery po plaży, gdzie jod występuje w wysokim stężeniu w powietrzu.

Znaczenie jodu w organizmie

Większość obecnego w organizmie jodu znajduje się w tarczycy, której komórki posiadają unikalną właściwość wychwytywania tego pierwiastka z krwi (tzw. jodochwytność).

Jod przechowywany w komórkach pęcherzykowych, wykorzystywany jest w procesie syntetyzowania głównych hormonów tarczycy:

• tyroksyny (T4)
• oraz trójjodotyroniny (T3).

Hormony te pełnią niezwykle złożone funkcje, na zasadzie sprzężeń zwrotnych regulując przemiany metaboliczne i energetyczne.

Ich główne zadania to m.in:

• regulacja wzrostu i dojrzewania, a także różnicowania komórek układu nerwowego i funkcji przysadki mózgowej,
• regulacja termoregulacji ustrojowej,
• stymulowanie przemiany materii (metabolizmu węglowodanów i tłuszczy, syntezy nowych białek),
• regulacja zużywania tlenu przez komórki, a także procesów spalania,
• regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej (wbudowywanie wapnia, fosforu do kości).

Wydzielanie hormonów T3 i T4 kontrolowane jest przez przysadkę mózgową, która w odpowiedzi na spadające poziomy stężeń T3 i T4 uwalnia tyreotropinę (TSH).

TSH pobudza z kolei tarczycę do produkcji powyższych hormonów, dzięki czemu w organizmie zawsze obecna jest ich odpowiednia ilość dla zapewnienia funkcji fizjologicznych.

Można więc powiedzieć, że jod, współtworząc hormony tarczycy, jest niezbędnym fundamentem wszystkich wymienionych procesów regulatorowych. Składnik ten nabiera jednak szczególnego znaczenia w okresie ciąży, czyli okresie burzliwego różnicowania nowych tkanek rozwijającego się płodu.

Jod w ciąży - zapotrzebowanie

Podczas ciąży w organizmie kobiety produkowanych jest więcej hormonów tarczycy. Rozwijające się dziecko, szczególnie w pierwszym trymestrze, nie jest w stanie samo syntetyzować tyroksyny, dlatego otrzymuje ten hormon od matki.

Produkcja hormonów tarczycy u kobiety zachodzi jedynie w obecności jodu. Dlatego też gruczoł ten w ciąży, wykonując wzmożoną pracę, często wyraźnie się powiększa. Zaobserwowano, że w obszarach geograficznych, gdzie występują niedobory jodu, tarczyce kobiet ciężarnych mogą zwiększać swoją objętość nawet blisko o połowę!

Tyroksyna i trójjodotyronina odgrywają kluczową rolę w dojrzewaniu komórek i tkanek w okresie płodowym i noworodkowym. Szczególnie istotne dla rozwoju dziecka jest ich oddziaływanie na komórki nerwowe powstającego organizmu i stymulowanie ich podziałów.

Działanie hormonów tarczycy na układ nerwowego młodego człowieka rozpoczyna się już w 10 tygodniu po zapłodnieniu. Dlatego też tak ważne jest zachowanie prawidłowej czynności tarczycy u kobiety ciężarnej i optymalne zaopatrzenie w jod rosnącego płodu.

Warto zaznaczyć, że hormony tarczycy regulują również proces produkcji i wydzielania mleka (laktacji) u matki, który rozpoczyna się wkrótce po porodzie.

Rekomendowana dzienna dawka zapotrzebowania na jod dla dorosłych kobiet i mężczyzn wynosi średnio około 150 µg. W ciąży spożycie jodu powinno być znacznie większe, ponieważ również wtedy zwiększa się wydalanie tego pierwiastka wraz z moczem.

Obecnie, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, by kobiety okresie w ciąży spożywały około 220-250 µg jodu dziennie oraz 290 µg w okresie laktacji.

Jod w ciąży - skutki niedoboru

Niedobory jodu w diecie skutkują występowaniem ogółu zaburzeń określanych jako zaburzenia z niedoboru jodu (ang. IDD – iodine deficiency disorders). Schorzenia te mogą obejmować np.:

• powiększenie tarczycy (powstanie tzw. wola guzkowego endemicznego),
• obniżenie ilorazu inteligencji,
• zaburzenia płodności,
• czy wzrostu ryzyka chorób autoimmunologicznych tarczycy.

Objawy te mogą wystąpić w każdym wieku. Najbardziej dramatyczne konsekwencje niedoboru jodu wystąpią w okresie życia płodowego i okresie noworodkowym, powodując trwałe zmiany w rozwijającym się mózgu dziecka i jego opóźniony rozwój psychomotoryczny.

Nasilenie objawów związane jest ściśle ze stopniem niedoboru jodu. W skrajnych przypadkach braku dostatecznej ilości tego mikroelementu i zaburzeń funkcji hormonów tarczycy może pojawić się:

• wrodzony niedorozwój umysłowy (kretynizm),
• połączony z karłowatością,
• zaburzeniami słuchu
• i starczym wyglądem.

Zmiany te są niemożliwe do cofnięcia nawet po wyrównaniu czynności tarczycy w późniejszych etapach życia.

Na szczęście tak wielkie niedobory jodu i związane z tym skutki występują dziś na świecie raczej sporadycznie, głównie w regionach wysokogórskich np. Andach, Himalajach i centralnej Afryce.

Jod w ciąży - suplementacja

W Polsce, z uwagi na położenie geograficzne, odnotowywano zwykle łagodne niedobory jodu. Dlatego też, w 1997 roku w ramach profilaktyki zdrowotnej wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, używanej w gospodarstwach domowych, a także wzbogacania suplementów diety dla kobiet w ciąży i karmiących piersią w jodki.

Choć obecnie WHO uznaje Polskę za kraj z prawidłowym poziomem spożywania jodu, wyniki badań pokazują, że jedynie około 50% kobiet w ciąży przyjmuje zalecaną dawkę jodu (ok. 250 µg/dziennie). Prawdopodobnie może być to spowodowane zwiększonym wydalaniem jodu z moczem w trakcie ciąży w połączeniu z nieprawidłowym odżywianiem.

Nie bez znaczenia jest także fakt, że niektóre warzywa kapustne obecne w posiłkach (np. brokuły, kalafior, brukselka, kapusta pekińska) mogą blokować wchłanianie substancji odżywczych z pożywienia, w tym związków jodu.

Spożywanie dużych ilości surowych warzyw z tej grupy w dłuższym okresie może prowadzić nawet do zahamowania syntezy tyroksyny i przerostu tarczycy (powstania wola).

Na szczęście, przy stosowaniu zrównoważonej diety i dodatkowego dostarczania jodu, ryzyko to jest stosunkowo niewielkie.

Specjaliści rekomendują suplementację jodu preparatami w tabletkach w dawce 150 µg na dobę jeszcze około 2-3 miesięcy przed zajściem w ciążę. Dzięki temu w organizmie przyszłej mamy zgromadzone zostaną odpowiednie zapasy, niezbędne dla podwyższonej produkcji tyroksyny już od pierwszego trymestru.

Jedynym wyjątkiem od tej reguły są kobiety leczące się z powodu ciężkiej nadczynności tarczycy, które przyjmowanie jodu powinny skonsultować wcześniej z endokrynologiem.

W oparciu o polskie wytyczne, można przyjąć, że dodatkowa suplementacja jodu w ciąży korzystnie wpływa na rozwój neuropsychologiczny dziecka, jest bezpieczna i polecana wszystkim kobietom.

Czytaj też:

• Magnez w ciąży - rola, zapotrzebowanie, suplementacja
• Kwas foliowy w ciąży - jak suplementować? Źródła w diecie, dawkowanie, skutki niedoboru
• Dieta w ciąży: zasady. Jak prawidłowo odżywiać się w ciąży?
• Witaminy i minerały potrzebne w ciąży