Endometrium a ciąża – budowa, funkcje, choroby

Endometrium to błona śluzowa, wyścielająca od wewnątrz ściany macicy. Endometrium stanowi miejsce zagnieżdżenia zarodka w macicy. Można więc powiedzieć, że endometrium stanowi tkankę kluczową dla podtrzymania ciąży. W trakcie ciąży zachodzi szereg zmian w budowie i funkcjonowaniu endometrium. Choroby endometrium mogą utrudniać zajście w ciążę, a niekiedy również uniemożliwiać jej donoszenie. Jakie funkcje pełni endometrium w okresie ciąży? Jak zmienia się endometrium w trakcie ciąży? Które choroby endometrium mogą mieć wpływ na ciążę?

Endometrium jest rodzajem tkanki, a dokładniej mówiąc – błony śluzowej, która wyściela od wewnątrz jamę macicy. Endometrium jest więc najbardziej wewnętrzną warstwą ściany macicy. Budowa endometrium, a przede wszystkim jego grubość, jest regulowana przez aktywność hormonów. Endometrium wygląda inaczej u dziewczynek przed okresem dojrzewania, inaczej u kobiet w wieku rozrodczym, a jeszcze inaczej u kobiet po okresie menopauzy. Struktura endometrium u kobiet w okresie prokreacyjnym zmienia się w trakcie cyklu miesięcznego.

Spis treści

1. Endometrium - budowa i funkcje
2. Rola endometrium w ciąży
3. Choroby endometrium a ciąża

Endometrium - budowa i funkcje

W obrębie endometrium wyróżniamy dwie warstwy:

• podstawną
• i czynnościową.

Warstwa podstawna stanowi „bazę” endometrium, która na przestrzeni cyklu miesięcznego nie ulega znacznym przemianom. Druga warstwa endometrium – czynnościowa – ulega okresowej przebudowie pod wpływem hormonów płciowych.

W fazie folikularnej cyklu, pod wpływem estrogenów, dochodzi do pogrubienia endometrium i rozrostu jego naczyń.

W fazie lutealnej endometrium przygotowuje się do zapłodnienia i implantacji zarodka. Pod wpływem progesteronu, endometrium rozbudowuje się i gromadzi substancje zapasowe.

Jeżeli w trakcie cyklu nie dojdzie do zapłodnienia, warstwa czynnościowa endometrium ulega złuszczeniu. Pojawia się krwawienie miesięczne, które zapoczątkowuje kolejny cykl miesiączkowy.

W jaki sposób ocenia się budowę endometrium?

Badaniem umożliwiającym dokładne zobrazowanie tej tkanki jest USG przezpochwowe. Standardowo, badanie ultrasonograficzne wykonuje się w pierwszej fazie cyklu, po zakończeniu miesiączki.

W USG przezpochwowym można zmierzyć grubość endometrium, ocenić jego strukturę i jednorodność. Prawidłowe endometrium w pierwszej fazie cyklu nie powinno przekraczać grubości 10 mm, a w drugiej fazie – 15 mm.

Endometrium jest znacznie cieńsze u dziewczynek przed okresem dojrzewania (poniżej 1 mm), a także u kobiet po menopauzie (poniżej 5 mm).

Odpowiednia grubość i przygotowanie endometrium są warunkiem koniecznym dla implantacji zarodka, czyli jego zagnieżdżenia w ścianie macicy.

Zbyt cienkie endometrium oraz zmiany w budowie endometrium (np. polipy), mogą utrudniać lub wręcz uniemożliwiać zajście w ciążę. Podobne problemy może powodować endometrioza, czyli choroba związana z obecnością endometrium w nieprawidłowych lokalizacjach, poza jamą macicy.

Uważa się, że endometrioza jest jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności wśród kobiet. Z tego powodu, ocena endometrium stanowi jeden z pierwszych kroków w diagnostyce przyczyn niepłodności.

Rola endometrium w ciąży

Cykliczne zmiany endometrium wraz z przebiegiem cyklu miesiączkowego mają za zadanie przygotować je do spełnienia najważniejszej roli – podtrzymania ciąży. Odpowiednio przygotowane endometrium może stać się miejscem zagnieżdżenia zarodka, czyli implantacji.

Implantacja zarodka w obrębie endometrium ma miejsce kilka dni (zazwyczaj 8-12) po zapłodnieniu. Do implantacji dochodzi w trakcie tzw. „okna implantacyjnego”, czyli okresu, w którym endometrium jest gotowe do przyjęcia zarodka.

Przygotowane do implantacji endometrium jest znacznie pogrubione i przekrwione. Wówczas nosi ono nazwę błony doczesnowej (doczesnej). Wraz z rozwojem ciąży, doczesna bierze udział w formowaniu łożyska, czyli narządu stanowiącego połączenie między organizmami matki i płodu.

Doczesna budująca matczyną część łożyska pełni wiele istotnych funkcji. Za jej pośrednictwem płód otrzymuje tlen oraz niezbędne do życia substancje odżywcze. Łożysko umożliwia również usunięcie szkodliwych i zbędnych produktów przemiany materii z organizmu płodu.

Oprócz formowania łożyska, przebudowane endometrium spełnia w ciąży również inne zadania. Jednym z nich jest produkcja hormonów, które umożliwiają rozwój i podtrzymanie ciąży.

Endometrium w trakcie ciąży pełni również istotne funkcje immunologiczne. Mimo że płód rozwijający się w macicy stanowi „obcy” organizm, układ odpornościowy matki nie dąży do jego zwalczenia.

Tak zwana tolerancja immunologiczna, czyli wstrzymanie reakcji układu odpornościowego przeciwko komórkom płodu, jest wynikiem odpowiednio zmienionej aktywności endometrium.

Choroby endometrium a ciąża

Endometrium stanowi miejsce zagnieżdżenia zarodka w macicy. Prawidłowo funkcjonujące endometrium jest niezbędne dla utrzymania ciąży.

Schorzenia endometrium mogą uniemożliwiać implantację zarodka, bądź utrudniać donoszenie ciąży.

Niektóre choroby endometrium bywają przyczyną wczesnych poronień. Większość schorzeń endometrium może wywierać wpływ na przebieg ciąży. Z tego powodu, rozpoznawanie i leczenie chorób endometrium bywa kluczowym warunkiem dla implantacji zarodka i późniejszego utrzymania ciąży.

Atrofia endometrium a ciąża

Atrofia endometrium to stan zaniku komórek endometrium, prowadzący do zmniejszenia jego grubości. Naturalna atrofia endometrium pojawia się u kobiet po menopauzie, kiedy endometrium przestaje podlegać cyklicznym zmianom hormonalnym.

Atrofia endometrium może również pojawić się u pacjentek w wieku rozrodczym i wówczas jest stanem patologicznym. Zbyt cienkie endometrium nie może odpowiednio przygotować się do implantacji zarodka, przez co może stać się przyczyną niepłodności.

Najczęstszą przyczyną atrofii endometrium są zaburzenia hormonalne. Zbyt niska aktywność estrogenów lub brak wrażliwości na nie, może powodować znaczne zmniejszenie grubości endometrium.

Atrofia endometrium może również być następstwem przewlekłych stanów zapalnych. Rozpoznanie przyczyny atrofii endometrium zwiększa szanse jej skutecznego leczenia, które najczęściej opiera się na stosowaniu odpowiednich preparatów hormonalnych.

Przerost endometrium a ciąża

Stanem odwrotnym do atrofii endometrium jest jego przerost, czyli nadmierne pogrubienie. Przerost endometrium jest najczęściej skutkiem zaburzeń równowagi hormonalnej – przeważającego działania estrogenów i zmniejszenia przeciwstawnej działalności progesteronu.

Taki stan może być skutkiem zażywania leków zawierających estrogeny, ale również innych schorzeń (otyłości, zespołu policystycznych jajników).

Przerost endometrium i towarzyszące mu zaburzenia hormonalne mogą utrudniać zajście w ciążę, dlatego wymagają odpowiedniego leczenia. W przypadku rozpoznania przerostu endometrium, konieczne jest również wykluczenie procesów nowotworowych.

Choć przerost endometrium ma zwykle łagodny charakter i ustępuje pod wpływem leczenia, u niektórych pacjentek może on zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworu.

W tak zwanym przeroście atypowym endometrium, w macicy obecne są komórki, które mogą przekształcić się w komórki nowotworowe. Ten wariant przerostu endometrium wymaga bardziej agresywnego leczenia. Na szczęście, w przypadku kobiet w wieku rozrodczym, występuje on stosunkowo rzadko.

Stan zapalny endometrium a ciąża

Stan zapalny endometrium jest zazwyczaj skutkiem tzw. infekcji wstępującej, czyli postępującej od strony pochwy w kierunku dalszych części układu rozrodczego. Zapalenie endometrium ma najczęściej etiologię bakteryjną.

Stan zapalny endometrium może objawiać się bólem podbrzusza, nieprawidłowym krwawieniem lub gorączką. W niektórych przypadkach, zapalenie endometrium bywa bezobjawowe.

Stan zapalny endometrium najczęściej rozwija się po zabiegach ginekologicznych. Zapalenia endometrium nie powinno się lekceważyć, ponieważ niewyleczony stan zapalny może powodować powstawanie zrostów w obrębie macicy, jajników i jajowodów.

Te z kolei mogą stać się przyczyną niepłodności. Stan zapalny endometrium wymaga odpowiednio dobranej antybiotykoterapii. W wielu przypadkach konieczne są również badania mikrobiologiczne, które pozwalają określić drobnoustrój wywołujący zakażenie.

Wady endometrium a ciąża

Nieprawidłowości budowy endometrium mogą mieć charakter wrodzony lub nabyty. Niektóre z nich powodują dolegliwości bólowe lub nieprawidłowe krwawienia, inne mogą pozostać zupełnie bezobjawowe.

Wady w budowie endometrium mogą być przeszkodą dla zagnieżdżenia zarodka w ścianie macicy. Do najczęstszych nieprawidłowości w budowie endometrium należą polipy, czyli uszypułowane wypustki endometrium.

Polipy endometrium mogą osiągać różne rozmiary. Największe z nich niejednokrotnie wymagają usunięcia zabiegowego.

Inną wadą budowy endometrium, która może utrudniać zajście w ciążę, są zrosty. Zrosty to nieprawidłowe połączenia między różnymi fragmentami endometrium, powstające najczęściej na skutek procesów zapalnych lub przebytych zabiegów w obrębie macicy.

Skrajnym przykładem schorzenia przebiegającego z obecnością zrostów w jamie macicy jest zespół Ashermana, będący rzadką przyczyną niepłodności. W zespole Ashermana dochodzi do częściowego lub całkowitego zarośnięcia jamy macicy.

Najczęstszą przyczyną zespołu Ashermana jest zbyt głębokie wyłyżeczkowanie jamy macicy, prowadzące do znacznego uszkodzenia błony śluzowej.

Zespół Ashermana może powodować trudności z zajściem w ciążę. Leczenie operacyjne zespołu Ashermana jest skuteczne u części pacjentek, choć niestety u niektórych z nich zrosty mogą mieć tendencję do nawracania.

Endometrioza a ciąża

Endometrioza to schorzenie polegające na obecności ognisk endometrium poza jamą macicy. Nieprawidłowo położone endometrium może lokalizować się w jajnikach, jajowodach, a także w innych częściach miednicy i jamy brzusznej.

Uważa się, że endometrioza może być przyczyną nawet 1/3 wszystkich przypadków niepłodności. Wpływ endometriozy na płodność wynika ze zmian anatomii układu rozrodczego.

Ogniska endometriozy powodują powstawanie zrostów, które mogą prowadzić m.in. do niedrożności jajowodów. Dodatkowo, endometrioza może zaburzać gospodarkę hormonalną.

Zajście w ciążę pacjentek z endometriozą jest utrudnione, ale nie niemożliwe. Postępowanie w przypadku takich pacjentek jest zawsze indywidualne, uzależnione m.in. od stopnia zaawansowania endometriozy oraz długości starań o ciążę.

Zaawansowana endometrioza może wymagać leczenia operacyjnego. U wielu pacjentek z endometriozą, szanse na zajście w ciążę zwiększają techniki wspomaganego rozrodu (ART).

Czytaj też:

• Endometrium (błona śluzowa macicy): funkcje i budowa. Choroby endometrium
• Wady budowy macicy: macica dwurożna, jednorożna, z przegrodą, łukowata i podwójna

Krzysztofa Białożyt