DEPRESJA POPORODOWA i baby blues: Czy ja je kocham? [WYWIAD]

Baby blues i depresja poporodowa do niedawna były tematem tabu, mimo że uczucie niechęci i złości do własnego dziecka jest problemem wielu świeżo upieczonych mam. One nadal wstydzą się mówić, karcą same siebie za te odczucia. Zupełnie niepotrzebnie. Mają do tego prawo. O depresji poporodowej i baby blues mówi psycholog Marta Zagdańska.

Psycholog Marta Zagdańska: Depresja, szczególnie depresja poporodowa i baby blues to tematy, o których należy mówić. Większość mam w pierwszym okresie po porodzie czuje, że ma już dość, a nawet, że nie chce tego dziecka, bo ono stale wrzeszczy i jest okropne. U prawie 80 proc. mam około trzeciej doby po porodzie objawia się tzw. baby blues, którego pełne nasilenie trwa tydzień, a zupełnie zanika po kilku tygodniach. Ale zmęczenie, rozdrażnienie, apatia mogą się pojawiać też później. Gdy mamie towarzyszy huśtawka nastrojów, trudności w opiece nad dzieckiem, poczucie, że sobie nie radzi, może się wtedy pojawić uczucie niechęci do dziecka. Jednocześnie mama czuje się za nie odpowiedzialna, więc blokuje w sobie wyrażanie złości. O ile na starsze dziecko czy na partnera może się zezłościć, bo daje sobie na to większe przyzwolenie, o tyle w przypadku maleństwa takiego przyzwolenia nie ma. Stąd różne problemy w radzeniu sobie z taką sytuacją. Ale odrzucenie dziecka i niezajmowanie się nim to już inny problem – bardzo niewielki odsetek kobiet nie jest w stanie wykonywać podstawowych zajęć w opiece nad maluchem, na przykład nakarmić go czy przewinąć.

M.Z.: Mogą się zacząć już w momencie, gdy kobieta dowiaduje się o tym, że jest w ciąży. Pierwszą grupą zagrożoną takim problemem będą kobiety, które nie planowały dziecka, zwłaszcza gdy poczęcie miało miejsce w dramatycznych okolicznościach, np. gwałt, niechciany seks. Wtedy często pojawiają się skrajne uczucia wobec malucha. Ale nie musi to być regułą. Niechęć do dziecka może powstać również wówczas, kiedy kobieta ma trudne relacje z partnerem i poczucie złej życiowej sytuacji, spowodowanej przez problemy mieszkaniowe, kłopoty z pracą, brak akceptacji ze strony rodziców. Czasem, paradoksalnie, w takich sytuacjach zdarza się również, że mama kieruje całą swoją miłość na dziecko, szukając w nim przyjaciela, kogoś do kochania, kto jest lekiem na całe zło. Będzie je bezwarunkowo kochać i oczekiwać od niego w zamian miłości.

M.Z.: Niekoniecznie. Gdy w swoim życiu napotka jakieś poważne przeszkody, możliwe, że będzie miała poczucie, że nie chciała tego dziecka. Jeśli będzie temu towarzyszyło silne poczucie winy oraz schematyczne myślenie, że dziecko trzeba kochać i nie można mieć w stosunku do niego negatywnych uczuć, pojawi się wewnętrzne napięcie, konflikt.

M.Z.: Tak, najczęściej problemy emocjonalne młodych mam biorą się z błędnych wyobrażeń na temat błogosławionego stanu i macierzyństwa. Część pań, zanim zajdzie w ciążę, sądzi, że te 9 miesięcy to taki wspaniały okres, podczas którego będą fajnie wyglądać, z dumą nosząc wielki brzuch, i zawsze będzie dopisywało im świetne samopoczucie. W ich wyobrażeniach nie ma miejsca na myśli o tym, że ciąża może je ograniczać i zmuszać do leżenia, poranki będą je witały nudnościami i wymiotami, a wygląd zmieni się na niekorzyść. Później, gdy fizyczne dolegliwości i realia macierzyństwa zaczynają przerastać ich możliwości radzenia sobie z trudnościami, też mogą kierować swoją złość na dziecko jako sprawcę tej sytuacji. Pod koniec ciąży może się również pojawić lęk przed porodem. Jeśli kobieta nie ma w tym okresie nikogo, z kim mogłaby o tym porozmawiać – lekarza, innych kobiet, które rodziły lub będą rodzić, wspierającego partnera – z tego lęku również może brać się niechęć do dziecka.

M.Z.: To, w jaki sposób może sobie pomóc, zależy od tego, jak silny konflikt emocjonalny w niej tkwi. Czasem wystarczy, że przeczyta artykuł w gazecie, obejrzy program w telewizji i dowie się, że to jest normalne, że inne kobiety też tak mają. Ciężko jest rozmawiać o takich emocjach, pójść do partnera, mamy czy koleżanki i powiedzieć: „Wiesz, mam już dosyć tej ciąży, to dziecko jest okropne”. Dużo kobiet pozostaje z tymi emocjami sam na sam, nie wyraża ich, bo się wstydzi. Gdy zatem dowie się, że to się zdarza, że nie jest złą matką, wtedy da sobie prawo do przeżywania złych emocji. I to jej pomoże.

M.Z.: Czasami problem jest głębszy, bo wiąże się jeszcze z innymi czynnikami, np. mama jest w trudnej sytuacji rodzinnej, dziecko jest niechciane przez ojca, w związku istnieje przemoc. Wówczas kobieta może mieć problem może nie tyle związany z samą ciążą, co z własnymi emocjami. Zwykle jest też wtedy mniej dojrzała, niestabilna emocjonalnie. Wtedy trzeba szukać pomocy psychologa.

Trzeba pamiętać o tym, że emocjonalność kobiety w trakcie ciąży i połogu jest bardzo rozregpowana i rozchwiana. Szczególnie w okresie pierwszych miesięcy po porodzie, kiedy dziecko niejako korzysta z wyposażenia emocjonalnego mamy. Nie jest w stanie niezależnie funkcjonować i wchodzi w symbiozę z mamą. To może być bardzo trudne dla kobiet, które są mało dojrzałe, które same cały czas czują się w pewnym stopniu dziećmi, potrzebują dużo troski i opieki z zewnątrz. Ciąża doskonale ujawnia takie problemy osobowościowe – zależność wobec innych ludzi, chwiejność, wybuchowość, brak asertywności, trudności w zadbaniu o samą siebie. U takich kobiet ciąża i pierwsze miesiące po porodzie mogą być bardzo trudne, często mają one wtedy uczucie, że dziecko je „wysysa”. Trzeba też pamiętać o tym, że w trakcie ciąży kobieta otoczona jest szczególną opieką ze strony męża, rodziny. Otrzymuje od otoczenia dużo pozytywnych sygnałów, jest w centrum zainteresowania. I nagle, gdy rodzi dziecko, większość uwagi jej otoczenie kieruje na malucha. Babcie, ciocie, partner – wszyscy interesują się dzieckiem, a ona zostaje nagle bez tego, co dostawała od nich przez 9 miesięcy. Jednocześnie jest bardzo obciążona opieką nad maleństwem. Wtedy może czuć złość. Często pojawiają się też myśli, że przestanie dawać tę opiekę, bo dziecko dostaje więcej niż ona.

M.Z.: Najlepszą metodą jest włączenie partnera w opiekę nad dzieckiem. Mama otrzymuje wtedy wsparcie, a z drugiej strony on nie czuje się odrzucony i jest bardziej gotowy, by interesować się partnerką.

M.Z.: Traumatyczny poród może zostawić trwały ślad. Kobiety często myślą kategoriami: „Ja tak się poświęciłam, a ty mnie skrzywdziłeś”. Jeśli więc poród był bardzo trudny, bardzo ważne jest, aby zwłaszcza w pierwszych tygodniach połogu zapewnić kobiecie wsparcie i zwracać uwagę na to, w jaki sposób mówi o narodzinach dziecka. Gdy ciągle do tego wraca, często zostawia dziecko pod opieką innych osób – to znak, że wymaga więcej opieki. Warto wtedy skorzystać z jednej, dwóch konsptacji psychologicznych, bo trudny poród może w skrajnych przypadkach wywołać zespół stresu pourazowego. Polega on na tym, że osoba, która doznała silnego traumatycznego wstrząsu, później unika sytuacji, które się z nim kojarzą. Z kolei zespół stresu pourazowego może powodować bezsenność, apatię, większą nerwowość.

M.Z.: Wiele zależy od tego, czy kobieta spodziewała się bólu. Jeśli jej zbyt idealistyczne nastawienie do porodu nie sprawdzi się, może mieć głębokie poczucie krzywdy. Poród może też uruchomić problemy emocjonalne, które nie zostały rozwiązane wcześniej. Kobiety, które słyszały od własnej matki, że sprawiły jej ból w trakcie porodu, także mogą reagować strachem na własne maleństwo.

M.Z.: Na pewno jest to niełatwe, dużo prościej rozmawiać o kupkach, pewaniu, problemach z karmieniem. Ale wyjście do innych mam, rozmowy na spacerach, pozwalają młodej mamie zrozumieć, że nie jest to tylko jej problem i że nie musi pozostać z nim sama – wtedy emocjonalne rozchwianie po porodzie szybciej mija. Poza tym ważne jest to, żeby zadbać o przestrzeń dla siebie. Młoda mama nie może mieć takiego poczucia, że musi być przez każdą sekundę ze swoim dzieckiem. Potrzebne są więc inne osoby do opieki: babcia, partner. W pierwszych tygodniach po porodzie młodej kobiety raczej nie zrelaksuje wizyta u kosmetyczki, chyba że rzeczywiście czuje ona taką potrzebę. Najprawdopodobniej znacznie ważniejsze będzie to, żeby mogła się wreszcie wyspać. Pamiętam panią, która przyszła do mnie z ogromnym poczuciem winy. Miała dwójkę małych dzieci, pomiędzy którymi było półtora roku różnicy. Mąż codziennie chodził do pracy, a ona sama zajmowała się dziećmi, przy czym to młodsze prawie wcale nie chciało spać, a kiedy już zasypiało, budziło się drugie. Doszło do tego, że w którymś momencie nie wytrzymała i w histerii spakowała najpotrzebniejsze rzeczy, ogłaszając, że jak nie wyjdzie z domu, to za chwilę zwariuje. Zostawiła dzieci z mężem i babcią, wsiadła do samochodu i pojechała do hotelu, gdzie przespała 24 godziny. Po powrocie do domu miała ogromne poczucie winy z tego powodu, że zostawiła swoje dzieci. Ale jej poziom stresu, zmęczenia i niewyspania był tak wysoki, że sobie z nim nie poradziła. Dlatego czasem dobrze dać sobie przyzwolenie na to, żeby przez kilka godzin dzieckiem zajął się ktoś inny. Warto wyjść wtedy na spacer, posiedzieć samej na ławce w parku, poczytać albo zwyczajnie się położyć i przespać.

M.Z.: To może doprowadzić ją do odrzucenia dziecka. Będzie na siłę próbowała okazać mu tę miłość, niejako na zewnątrz. Z takim zamiarem, żeby nigdy nie poczuło i nie zobaczyło, że ona czuje do niego niechęć. W rezptacie może nie zwrócić uwagi na realne potrzeby malucha. Nie będzie się liczyło to, czego dziecko w danej chwili potrzebuje: nakarmienia, zmiany pieluszki czy przytpenia. Z całą pewnością takim zachowaniem mama skrzywdzi swoją pociechę.

M.Z.: Kiedyś, za kilka lat, mogą się pojawić problemy wychowawcze czy zachowania agresywne u dziecka, spowodowane przekonaniem, że „mama mnie nie kocha”. Jeżeli uczucie niechęci do dziecka jest bardzo długo tłumione, czasem zdarza się, że w którymś momencie mama nie wytrzymuje i na przykład za mocno przytpa dziecko albo zamiast delikatnie położyć je do łóżeczka – rzuca nim.

M.Z.: Z pewnością nie. Mówimy o dwóch różnych rzeczach. To, że się złoszczę na swoje dziecko i odczuwam wobec niego niechęć, że czasami widzę w nim potwora, bo krzyczy i jest nieznośne, nie znaczy, że go nie kocham. Cały problem tkwi w tym, że kobietom trudno zaakceptować fakt, że mogą prawie jednocześnie przeżywać w stosunku do dziecka bardzo pozytywne, ale również negatywne uczucia. To zupełnie naturalne, że mama ma potrzebę zostać sama i nie opiekować się non stop dzieckiem albo że boi się to robić. W żadnym wypadku nie oznacza to, że nie kocha swojego maleństwa.