METODY LECZENIA NIEPŁODNOŚCI: inseminacja, in vitro, mikromanipulacja (ICSI)

W naszym kraju działa ponad 50 klinik zajmujących się leczeniem niepłodności. Głównie są to placówki prywatne, w których za leczenie trzeba płacić. Cena zależy od rodzaju terapii. Przedstawiamy dostępne metody leczenia niepłodności.

Spis treści

1. Leczenie niepłodności hormonalne

W Polsce jest 1,5 miliona par dotkniętych niepłodnością, z czego ponad 70 proc. pragnie mieć potomstwo. Oto metody, które mogą doprowadzić do celu - upragnionej ciąży.

Leczenie niepłodności hormonalne

Tę metodę leczenia niepłodności stosuje się, gdy badania wykażą zaburzenia owulacji, czyli jajeczkowania, albo wówczas, gdy nadmiar lub niedobór hormonów (nie tylko płciowych) uniemożliwia kobiecie zajście w ciążę lub mężczyźnie wytworzenie dobrej jakości plemników. Powodem mogą być wady genetyczne, niedomaganie układu hormonalnego, np. cykle bez owulacji, niewydolność ciałka żółtego, złe funkcjonowanie nadnerczy, endometrioza. Leczenie: Polega na podawaniu leków zawierających odpowiednie hormony, które regulują pracę jajników, nadnerczy, przysadki mózgowej czy podwzgórza. Leki w formie tabletek lub zastrzyków podawane są przez kilka miesięcy. Mężczyźni otrzymują indywidualnie dobrane dawki leku, by ten wpłynął na wytwarzanie większej liczby plemników. W przypadku zaburzeń owulacji hormony podawane są w określonych dniach cyklu. W czasie kuracji, która może trwać wiele miesięcy, co kilka dni kobiecie pobiera się krew, by oznaczyć poziom hormonów płciowych. Regularnie wykonywane jest też USG jajników, by można było kontrolować dojrzewanie pęcherzyka Graafa. W wyznaczonym przez lekarza terminie partner musi być przygotowany na odbycie stosunku (w domu) lub na oddanie nasienia (jeżeli przewidziana jest inseminacja lub sztuczne zapłodnienie).Skuteczność: Wywołanie owulacji na żądanie jest skuteczne w 95 proc., ale nie zawsze kończy się to ciążą.Koszt: Trudno oszacować, ale oznaczenie jednego hormonu to ok. 20–40 zł, badanie owulacji 150–300 zł w zależności od kliniki, leczenie hormonalne (w zastrzykach) kosztuje ok. 1,5–2 tys. zł.Uwaga: Skutkiem leczenia hormonalnego może być ciąża mnoga. Leczenie nie zwiększa ryzyka wystąpienia wad rozwojowych u płodu.

Leczenie niepłodności: inseminacja

Zabieg przeprowadza się u pań z zaburzeniami owulacji, niepłodnością z nieustalonej przyczyny (tzw. niepłodność idiopatyczna) lub gdy śluz jest wrogi nasieniu. U panów – w przypadku kiedy plemniki są słabe i nieliczne. Inseminacja możliwa jest wtedy, gdy kobieta ma drożne jajowody. Zabiegu nie przeprowadza się u pań, które mają zmiany zapalne w narządach rodnych, mięśniaki macicy uniemożliwiające donoszenie ciąży. Do zapłodnienia wykorzystuje się plemniki partnera lub z banku nasienia. Przygotowanie: Przed zabiegiem kobieta przyjmuje leki hormonalne doustnie lub w zastrzykach. Celem kuracji jest uzyskanie większej liczby dojrzałych komórek jajowych (maksymalnie 2–3), by podnieść szanse na zapłodnienie. Od pierwszych dni cyklu należy regularnie wykonywać USG, by ocenić liczbę, wielkość pęcherzyków i grubość śluzówki. Terapia: Jeśli największy z pęcherzyków ma 18 mm, a śluzówka macicy grubość co najmniej 8 mm, kobieta otrzymuje ludzką gonadotropinę, hormon wywołujący owulację (pęknięcie pęcherzyka i uwolnienie jaja). Gdy następuje owulacja, mężczyzna oddaje nasienie. W laboratorium jest ono płukane, by wyodrębnić zdrowe i ruchliwe plemniki oraz pozbyć się ewentualnych bakterii oraz prostaglandyny, która wywołuje skurcze macicy. Następnie za pomocą cewnika wstrzykuje się plemniki do wnętrza macicy. Zabieg jest bezbolesny i kobieta zaraz po jego przeprowadzeniu może wrócić do domu. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, w pierwszych tygodniach rozwoju zarodka kobieta przyjmuje progesteron doustnie lub w postaci dopochwowych globulek, dzięki czemu wspierane są funkcje ciałka żółtego, czyli przekształconego pęcherzyka jajnikowego.Skuteczność: Przy dużej liczbie ruchliwych plemników po pierwszej inseminacji szansa na ciążę wynosi od kilku do maksymalnie 20 proc. W przypadku niepowodzenia przy pierwszej inseminacji można podejmować od 3 do 5 prób. Jeśli i to nie zaowocuje ciążą, a partnerzy nadal chcą się starać o dziecko – należy rozważyć inną metodę wspomaganego rozrodu.Koszt: 700–1000 zł za jedną próbę zapłodnienia.Uwaga: Taka ciąża, zwłaszcza w I trymestrze, jest uznawana za ciążę wysokiego ryzyka. Kobieta powinna być pod opieką specjalisty od leczenia niepłodności.

Chirurgiczne metody leczenia niepłodności

U kobiet tą metodą likwiduje się zazwyczaj zrosty po zapaleniach przydatków, udrażnia się jajowody lub usuwa przegrody w macicy. U panów zaś żylaki powrózków nasiennych czy blizny powstałe np. w najądrzu wskutek zakażeń chlamydiami lub rzeżączką. Udrażnia się też drogi przepływu plemników. Gdy niedrożny jest przewód wytryskowy, operacja jest trudniejsza, ale również możliwa do przeprowadzenia. Leczenie: W większości przypadków zabiegi wykonuje się laparoskopowo w znieczuleniu ogólnym. Czas powrotu do formy zależy od rozległości operacji. Zwykle jednak po 1–2 miesiącach można ponownie rozpocząć starania o dziecko.Skuteczność: W przypadku mężczyzn leczenie chirurgiczne stosuje się sporadycznie, ponieważ nie daje oczekiwanych rezultatów. U kobiet ta metoda również nie zawsze gwarantuje, że kobieta zostanie w przyszłości matką. Koszt: Większość takich operacji można wykonać w tzw. publicznej służbie zdrowia, ale niewiele klinik specjalizuje się w tym. W prywatnych za zabieg trzeba zapłacić od 2,5 do 4,5 tys. zł.

Gdy przyczyną niepłodności jest blokada psychiczna

Czasem wyniki badań nie wykazują żadnych anomalii ani u kobiety, ani u jej partnera, a mimo starań nie dochodzi do zapłodnienia. Okazuje się, że – choć nie do końca znane są tego mechanizmy – znaczący wpływ na ograniczenie płodności ma nasza psychika. Stwierdzono np., że depresja w 30 proc. przypadków uniemożliwia zajście w ciążę, nawet wówczas, gdy stosuje się techniki wspomaganego rozrodu. Podobnie może działać długotrwały, silny stres (często podnosi się wtedy poziom prolaktyny – hormonu hamującego jajeczkowanie). Jego przyczyną bywa wielkie pragnienie dziecka. Gdy mijają miesiące, a ciąży nie ma, pojawia się coraz większy niepokój, rodzą się kompleksy, poczucie winy. Im większa presja, tym większy stres i tym większa blokada psychiczna utrudniająca poczęcie. Szczególnie narażona jest na to kobieta, która bardzo chce być matką. Przyczyn „psychicznej” niepłodności jest wiele. W ich ujawnieniu może pomóc psycholog. A gdy rozwikła się ukryte lęki, łatwiej nad nimi zapanować. To pierwszy krok do osiągnięcia wewnętrznego spokoju. Gdy nabierze się dystansu, łatwiej przestać się zadręczać swoim niespełnionym rodzicielstwem, zacząć żyć innymi sprawami. Organizm wróci do równowagi i być może blokada psychiczna przestanie działać...

Leczenie niepłodności immunologicznej

Bywa, że układ odpornościowy kobiety rozpoznaje męskie nasienie jako obce białko i niszczy je, wytwarzając specjalne przeciwciała. Atak rozpoczyna się już w pochwie i szyjce macicy, a więc żaden plemnik nie ma szans przeniknąć dalej. Czasem zaś męski układ odpornościowy niszczy plemniki wyprodukowane przez własny organizm. Podłoże immunologiczne ma 6–12 proc. przypadków niepłodności.Diagnoza: By stwierdzić ten rodzaj niepłodności, u kobiety bada się śluz szyjkowy po stosunku, u mężczyzny nasienie. Sprawdza się m.in. obecność przeciwciał przeciwplemnikowych. W surowicy krwi obojga partnerów oznacza się przeciwciała IgG, IgM i IgA. Terapia: Gdy przeciwciała przeciwko plemnikom produkuje kobieta, zaleca się parze skorzystanie z inseminacji, czyli wprowadzenia plemników bezpośrednio do macicy (z pominięciem miejsca ataku przeciwciał). Możliwe jest też zapłodnienie in vitro. Męską niepłodność immunologiczną leczy się indywidualnie sporządzanymi preparatami, tzw. autoszczepionkami, które hamują produkcję przeciwciał. Skuteczność: Trudno określić w procentach. Terapia trwa ok. roku.Koszt: Łącznie z badaniami i rozpoznawaniem przeciwciał przeciw plemnikom 3–4,5 tys. zł.

Leczenie niepłodności: sztuczne zapłodnienie, czyli in vitro

Metodę stosuje się, gdy kobieta nie ma jajowodów, gdy z pęcherzyka Graafa nie wydobywają się dojrzałe jajeczka, w ciężkich przypadkach policystycznych jajników lub znacznej endometriozy. Jest też skuteczna, kiedy plemniki są mało ruchliwe lub nie mogą się wydostać z jąder z powodu niedrożności nasieniowodów oraz gdy mężczyzna zdeponował nasienie w banku (np. przed radioterapią), a także w przypadkach niepłodności o nieustalonej przyczynie.Przygotowanie: Kontrolowana stymulacja jajników, pobieranie komórki jajowej, pobranie i odpowiednie przygotowanie plemników, a następnie przeniesienie połączonego z komórką jajową plemnika do macicy. Skuteczność: Szansa na uzyskanie pozytywnego wyniku testu ciążowego wynosi ok. 40 proc. Już po pierwszej próbie 30–35 proc. zabiegów owocuje ciążą. Szacuje się, że 60–70 proc. par, które podejmują leczenie niepłodności tą metodą, zostaje rodzicami jednego bądź kilkorga dzieci.Koszt: Jeden cykl kosztuje od 4,5–5,5 tys. zł (za procedurę). Niekiedy jednak wraz z kuracją hormonalną zabieg może kosztować nawet 12 tys. zł.Uwaga: W zapłodnieniu pozaustrojowym ciąże mnogie stanowią 25 proc. przypadków. Liczba dzieci z wadami rozwojowymi nie odbiega od liczby wad u dzieci poczętych naturalnie.

Leczenie niepłodności: mikromanipulacja

ICSI nazywana jest też iniekcją plemnikową do komórki jajowej. Stosowana bywa w przypadku słabych parametrów nasienia, niepłodności nieznanego pochodzenia, niepłodności immunologicznej oraz gdy nie powiodły się próby przy zapłodnieniu metodą in vitro. Metoda daje szansę bycia ojcem mężczyznom, którzy nie mają plemników w nasieniu, ale mają w jądrach. Przygotowanie: Przebiega tak samo jak w przypadku in vitro. Najpierw prowadzi się stymulację jajników, by produkowały więcej jajeczek, a następnie lekarz pobiera dojrzałe komórki jajowe. Pod kontrolą USG wprowadza długą cienką igłę do pochwy, a następnie do jajnika, skąd pobiera wszystkie wykształcone komórki jajowe. Zajmuje to ok. 15 minut i jest wykonywane ambulatoryjnie. Po kilkudziesięciu minutach odpoczynku kobieta może wrócić do domu. Nasienie pobiera się w znieczuleniu ogólnym z jąder (ICSI-TESA) albo z najądrza (ICSI-PESA). W pobranym materiale wyszukiwane są zdrowe plemniki.Terapia: Zabieg połączenia jajeczka i plemnika w metodzie ICSI wygląda następująco: lekarz umieszcza na szkiełku pod mikroskopem jajeczko. Specjalną mikropipetą przebija otoczkę jajeczka i do środka komórki wprowadza plemnik. Po 2–3 dniach następuje bezbolesne przeniesienie zarodka do macicy. Po założeniu wziernika do pochwy poprzez szyjkę wprowadza się do jamy macicy cienką rurkę (tzw. kateter), w której znajduje się zapłodnione jajeczko. Wraz z 0,5 ml pożywki zostaje ono wstrzyknięte do macicy. Skuteczność: Oceniana jest na 30–40 proc. Koszt: Ok. 1–1,5 tys. zł.Uwaga: Panie, które zaszły w ciążę w wyniku mikromanipulacji, powinny zrobić badania prenatalne, by wykluczyć wadę genetyczną u dziecka.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz