Zespół fantomowej odbytnicy dotyka wielu osób. Jak go rozpoznać?

Określenie "fantomowa odbytnica" może wydawać się zabawne, ale sam problem jest jak najbardziej prawdziwy. W dodatku zmaga się z nim zaskakująco duża liczba osób. Na czym polega i dlaczego to takie nietypowe uczucie?

O bólach fantomowych najczęściej słyszymy w kontekście amputacji ręki lub nogi - bóle w miejscu kończyn, których już nie ma, są bowiem wyjątkowo częste i doświadcza ich niemal każda osoba po takiej operacji.

To bardzo nietypowe uczucie - osoba po amputacji może czuć mrowienie, dyskomfort lub ból, który wydaje się być zlokalizowany w tej kończynie, która została usunięta. Ale ból fantomowy może również pojawiać się u osób, którym usunięto inną część ciała, a nawet któryś z narządów wewnętrznych.

"Mózg każe ciału zrobić coś, czego ono nie jest w stanie zrobić"

Taki ból jest częstym zjawiskiem u osób, które przeszły operację usunięcia okrężnicy i odbytnicy, na przykład w trakcie leczenia raka jelita grubego zlokalizowanego w dolnym odcinku przewodu pokarmowego. W takim przypadku można mówić o syndromie fantomowej odbytnicy.

Odczuwa go m.in. znana prezenterka BBC Sam Cleasby, autorka strony internetowej So Bad Ass, na której przedstawia swoje doświadczenia po zabiegu kolektomii, w trakcie którego usunięto jej część jelita wraz z odbytnicą. Jak napisała: "Osoby, które straciły kończynę, nadal odczuwają w jej miejscu swędzenie lub ból. Ja czuję to samo, ale w miejscu odbytu, którego już nie mam. To tak, jakby mój mózg nie zarejestrował faktu operacji i sądził, że on nadal tam jest".

W przypadku Cleasby częstym objawem - jak sama napisała - jest uczucie parcia na stolec, które pojawia się zwłaszcza po porannej filiżance kawy. "Mój mózg każe mojemu ciału zrobić coś, czego ono nie jest w stanie zrobić. Czuję wtedy silne pragnienie, by skorzystać z toalety, ale to niemożliwe, bo mam stomię". 

To najczęstsze objawy syndromu fantomowej odbytnicy

Z badań wynika, że zespół fantomowej odbytnicy dotyka nawet 68 proc. osób po usunięciu odbytnicy. Może objawiać się w różny sposób: mniej więcej połowa osób opisuje go jako ból odbytu, część natomiast jako uczucie swędzenia, obecności kału w odbycie, chęć wypróżnienia się, ucisk, kłucie czy uczucie przemieszczających się gazów lub mrowienia tej okolicy.

Badanie przeprowadzone w Chinach (jego wyniki opublikowane zostały w The Pain Clinic) u osób, które doświadczają  zespołu fantomowej odbytnicy, najczęściej pojawia się tępy ból, który w aż dwóch trzecich przypadków negatywnie wpływa na codzienną aktywność. Co ciekawe, bólu doświadczają w tym przypadku przeważnie osoby młodsze, poniżej 53. roku życia, a także lepiej wykształcone.

Co jest przyczyną bólu fantomowego?

Mimo, że zjawisko to jest dość częste, póki co nie wiadomo, dlaczego się pojawia. Prawdopodobną przyczyną jest "reorganizacja mapy ciała w mózgu", co jakiej dochodzi do amputacji. Wykazano, że częściej doświadczają go osoby, którym trudniej przychodzi zmiana przyzwyczajeń lub zachowań.

Jego przyczyną może być również ból odczuwany jeszcze przed operacją - taki bodziec negatywnie wpływa na określone ośrodki w mózgu, prowadząc do późniejszego bólu fantomowego.  Naukowcy wykazali, że znieczulenie zewnątrzoponowe przez amputacją może zmniejszyć częstość występowania takiego bólu.

Zespół fantomowej odbytnicy leczy się podobnie, jak inne bóle fantomowe, za pomocą leków przeciwbólowych, a także środków przeciwdepresyjnych i zwiotczających mięśnie, przydatna bywa też terapia behawioralna.

Katarzyna Hubicz