Te badania pomagają wcześnie wykryć raka, a możesz je zrobić za darmo. Komu przysługują i jak się zgłosić?

Rak piersi, płuca, skóry, czy szyjki macicy, a także nowotwory głowy i szyi - to choroby, które w Polsce można wykryć we wczesnym stadium dzięki badaniom przesiewowym, zwanym również skriningiem. Są bezpłatne, tymczasem nie każdy o nich wie. Gdzie realizowane są te programy, kto może z nich skorzystać i w jaki sposób się zgłosić?

Im wcześniej nowotwór zostanie rozpoznany, tym większe są szanse na jego wyleczenie. Tymczasem w Polsce wiele osób zgłasza się do lekarzy zbyt późno: wówczas, kiedy rak jest już tak zaawansowany, że jego skuteczne leczenie jest trudne, a często wręcz niemożliwe, i jedyną opcją dla takiego pacjenta pozostaje leczenie paliatywne.

W naszym kraju funkcjonuje jednak kilka programów, które pozwalają na wczesne wykrycie nowotworu.

Rak piersi

To obecnie najczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet w Polsce - jest przyczyną ok. 14 proc. zgonów i ok. 23 proc. wszystkich zachorowań na nowotwory. 

W ramach programu wczesnego wykrywania raka piersi można wykonać badanie mamograficzne - stacjonarnie lub w mammobusie. Nie potrzeba skierowania - wystarczy zgłosić się do poradni i umówić na termin badania. Program przeznaczony jest dla kobiet, które 

• mają 50-69 lat i w ciągu ostatnich dwóch lat nie wykonywały profilaktycznie badania mammograficznego
• otrzymały w ubiegłym roku (w ramach programu profilaktycznego) pisemne wskazanie do wykonania ponownej mammografii po upływie 12 miesięcy od poprzedniego badania

Listę placówek realizujących badania można znaleźć pod adresem https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne - wystarczy wybrać odpowiedni program profilaktyczny oraz województwo lub miasto.

Rak płuca

W ramach programu osoby z grupy ryzyka mogą zostać zakwalifikowane przez lekarza POZ lub lekarza ośrodka biorącego udział w screeningu do badania niskodawkową tomografią komputerową. Badanie jest bezpieczne, gdyż jak sama nazwa wskazuje, ilość promieniowania jest niska, a daje dużo wyższą dokładność, niż zwykłe badanie RTG płuc. Program trwa do 2023 roku.

Mogą wziąć w nim udział osoby w wieku 55-74 lata - i to  jest najważniejsze kryterium. Poza tym uczestnik badania musi spełniać inne ściśle określone kryteria - to m.in. palenie papierosów przez co najmniej 20 lat (zarówno palacze nadal aktywni jak i ci, którzy rzucili palenie) lub narażenie na czynniki ryzyka takie jak działanie substancji chemicznych, w tym azbestu, spalin silników diesla czy sadzy. W programie mogą wziąć również osoby, które chorowały na raka płuca, raka głowy i szyi, chłoniaka lub inne raki tytoniozależne, np. raka pęcherza moczowego, chorują na POChP lub samoistne włóknienie płuc, a także te, których krewni pierwszego stopnia mieli raka płuca.

Obecnie badania wykonywane są w 17 podmiotach leczniczych na terenie kraju, ich lista dostępna jest pod adresem https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-badan-w-kierunku-wykrywania-raka-pluca.

Nowotwory skóry

Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe skóry rośnie. Najczęściej diagnozowane są raki podstawnokomórkowe i płaskonabłonkowe skóry, a także czerniaki. Program profilaktyki nowotworów skóry przeznaczony jest dla osób w wieku 15-49 lat, u których lekarz stwierdził niepokojące zmiany skórne, a także dla osób w wieku 50-64 lata i aktywnych zawodowo osób w wieku powyżej 65 lat.

Obejmuje konsultację u lekarza POZ, który w razie potrzeby skieruje pacjenta albo na badanie dermatoskopowe albo na badanie wideodermatoskopem (oba z konsultacją lekarza specjalisty). Obecnie trwa nabór placówek - ich lista systematycznie się powiększa i jest dostępna na stronie https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-nowotworow-skory.

Część placówek kończy program z końcem 2022r.

Rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy to szósty najczęściej występujący nowotwór u kobiet w Polsce. Z danych wynika, że co roku diagnozę słyszy 3000 kobiet, a z tego powodu umiera blisko 1700.  Na jego wykrycie we wczesnym stadium, kiedy jest jeszcze uleczalny, pozwalają regularne badania cytologiczne.

Z programu wczesnego wykrywania raka szyjki macicy może skorzystać bez skierowania każda kobieta w wieku w wieku od 25 do 59 lat - warunkiem jest to, by w ciągu ostatnich  3 lat nie miała wykonywanej przesiewowej cytologii.

Po decyzji lekarza onkologa programem mogą zostać ponownie objęte również te kobiety, które były leczone onkologicznie z powodu złośliwego nowotworu szyjki macicy - po zakończonej kontroli. Program realizuje każda poradnia położniczo-ginekologiczna mająca podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz niektóre poradnie POZ, które mają podpisaną umowę na świadczenia położnej POZ w ramach programu profilaktyki tego nowotworu. Bezpłatną cytologię wykonuje lekarz lub położna mający certyfikat, który nadaje Centralny Ośrodek Koordynujący Program Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy.

Listę ośrodków, w których można wykonać to badanie, można znaleźć na stronie https://gsl.nfz.gov.pl/GSL/GSL/ProgramyProfilaktyczne.

Nowotwory głowy i szyi

To nowotwory języka, gardła, tarczycy, nosa, ucha czy krtani. W ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba zachorowań na te nowotwory wzrosła o 25 proc. a w Polsce co roku rozpoznaje się 11 tys. nowych przypadków.

Ogólnopolski Program Profilaktyki Pierwotnej i Wczesnego Wykrywania Nowotworów Głowy i Szyi przeznaczony jest dla osób, które odczuwają określone objawy, w tym przewlekłą chrypkę lub ból gardła, pieczenie języka, niegojące się owrzodzenia w jamie ustnej, ból w trakcie przełykania, mają jednostronną niedrożność nosa lub krwawy wyciek, albo wyczuły na szyi guzek.

Jeśli któryś z tych objawów utrzymuje się przez trzy tygodnie, trzeba zgłosić się do lekarza. W grupie ryzyka zwłaszcza są wieloletni palacze, osoby nadużywające alkoholu, a także osoby mające wielu partnerów seksualnych, ze względu na wyższe ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego. Obecnie trwa nabór placówek uczestniczących w programie, ich listę można znaleźć pod adresem https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/nowotwory-glowy-i-szyi.

Rak jelita grubego

Od 2022r w Polsce nie ma programu badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego - prowadzone są prace w tym zakresie. Można jednak skorzystać z programu Profilaktyka 40 plus - w pakiecie badań jest badanie na krew utajoną w kale. wykonywane metodą immunochemiczną (iFOBT). Jeśli jego wynik będzie pozytywny, pacjent otrzyma skierowanie na badanie kolonoskopowe w ramach Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej.

By zgłosić się do programu, trzeba odpowiedzieć na pytania ankietowe, dostępne m.in. w Internetowym Koncie Pacjenta lub bezpośrednio w przychodni (jeśli zawarła umowę na realizację tego programu) - na podstawie odpowiedzi ocenione zostaną czynniki ryzyka, a następnie wystawione skierowanie elektroniczne na badania.

Katarzyna Hubicz