Szczepienie na grypę raz w życiu? Uniwersalna szczepionka coraz bliżej

Naukowcy zidentyfikowali „piętę achillesową” wirusa grypy, dzięki której możliwe będzie stworzenie uniwersalnej szczepionki – takiej, której nie trzeba będzie co roku uaktualniać o nowe mutacje wirusa. O odkryciu poinformowało czasopismo „Nature”.

Autorami odkrycia są badacze ze Scripps Research, University of Chicago i Icahn School of Medicine w Mount Sinai w Stanach Zjednoczonych. Badacze zidentyfikowali przeciwciała, skierowane przeciw nieuwzględnianemu dotąd w badaniach fragmentowi wirusa grypy, który określili mianem "kotwicy". Przeciwciała te mogą potencjalnie rozpoznawać szerokie spektrum szczepów wirusa grypy, nawet w sytuacji, kiedy wirus ten zmutuje.

Jak powiedział w wypowiedzi dla serwisu Science Daily jeden z badaczy, prof. Andrew Ward ze Scripps Research: "To bardzo ekscytujące, gdy odkrywa się nowe miejsce podatności wirusa, ponieważ toruje to drogę do skuteczniejszego projektowania szczepionek. To pokazuje także, że mimo wielu lat wysiłków i badań nad szczepionkami przeciw grypie ciągle możemy odkryć coś nowego".

Z kolei inny współautor odkrycia, dr Patrick Wilson, dodał: "Dzięki identyfikacji miejsca podatności na przeciwciała wspólne dla dużej liczby wariantów wirusa grypy możemy zaprojektować szczepionki mniej zależne od mutacji wirusa. Przeciwciała kotwiczące wiążą się właśnie z takim miejscem. Same przeciwciała można również opracować jako leki o szerokim zastosowaniu terapeutycznym".

Jak działają szczepionki na grypę?

Szczepionki przeciw grypie sprawiają, że układ odpornościowy wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko hemaglutyninie (HA) - białku obecnemu na powierzchni wirusa grypy. Głowowa część tego białka jest dla układu odpornościowego najłatwiej dostępna, jednak jest to także fragment wirusa, który najczęściej mutuje.

By nadążyć za tymi mutacjami, szczepionki przeciw grypie muszą być co roku modyfikowane. Od pewnego czasu naukowcy pracują więc nad szczepionkami uniwersalnymi, które pobudzałyby układ odpornościowy do produkowania przeciwciał skierowanych przeciw mniej zmiennej części łodygowej hemaglutyniny.  W fazie badań klinicznych znajduje się obecnie kilka takich preparatów.

Na czym polegało badanie?

W tym badaniu zespół naukowców scharakteryzował i opisał 358 różnych przeciwciał znajdujących się we krwi osób, które miały kontakt z wirusem grypy poprzez naturalne zakażenie, otrzymały szczepionkę przeciw grypie sezonowej lub eksperymentalny preparat uniwersalnej szczepionki przeciw grypie w I fazie badań klinicznych.

Okazało się, że wiele z tych przeciwciał było już znanych wcześniej - rozpoznawały one albo część łodygową HA, albo część głowową. Odkryto jednak również zupełnie nową klasę przeciwciał, które wiązały się z hemaglutyniną na samym dole jej części łodygowej, w pobliżu miejsca, w którym cząsteczki HA łączą się z błoną wirionu grypy (czyli błoną kompletnej cząstki wirusowej, która jest zdolna do przetrwania poza komórką).

Tę część badacze nazwali "kotwicą". W efekcie dalszych testów u 21 różnych osób odkryli 50 różnych przeciwciał skierowanych przeciw kotwicy HA.  Przeciwciała te rozpoznawały różne warianty grypy H1, które odpowiadały kilku sezonowym szczepom wirusa. Niektóre z nich w trakcie testów laboratoryjnych rozpoznawały również pandemiczne szczepy wirusa grypy H2 i H5. Z kolei w trakcie testów na myszach przeciwciała te skutecznie chroniły przed zakażeniem trzema różnymi wirusami grypy H1.

„Aby zwiększyć naszą ochronę przed tymi wysoce zmutowanymi wirusami, musimy mieć jak najwięcej narzędzi, a to odkrycie dodaje nam nowe, bardzo silne narzędzie do tej puli, którą już dysponujemy” – mówi współautorka badania, Julianna Han, naukowiec ze Scripps Research.

Badacze podkreślają, że przeciwciała te może wytworzyć organizm każdego człowieka i wydają się one być dość powszechne w ludzkiej populacji - a to bardzo ważny czynnik przy projektowaniu szczepionki.  „Ludzki układ odpornościowy ma już zdolność wytwarzania przeciwciał przeciwko temu epitopowi, więc wystarczy zastosować nowoczesne metody inżynierii białek, aby stworzyć szczepionkę, która może indukować te przeciwciała w wystarczającej liczbie” – dodaje inna badaczka, Jenna Guthmiller, adiunkt na Uniwersytecie w Chicago.

Zdaniem badaczy uniwersalna szczepionka sprawi, że układ odpornościowy wytworzy przeciwciała przeciw wielu fragmentom wirusa: zarówno kotwicy HA, jak i głowie czy łodydze - a to skutecznie zwiększy ochronę przeciw wirusowi bez względu na jego kolejne mutacje.

Katarzyna Hubicz