Reguły ABCDE, CUBED i ABCDEF pomagają rozpoznać groźne nowotwory. Lekarze przygotowali poradnik

Nowotwory złośliwe skóry łatwo wykryć na wczesnym etapie, gdyż ich objawy zauważyć może każdy, kto wystarczająco uważnie przygląda się swojej skórze. W dodatku wczesna diagnoza daje w większości przypadków ponad 97 proc. szansy na zupełne wyleczenie. W Polsce ciągle jednak z powodu nowotworów skóry, przede wszystkim najbardziej z nich złośliwego - czyli czerniaka - umiera zbyt wiele osób, są bowiem rozpoznawane zbyt późno. Każda podejrzana zmiana powinna zostać zbadana przez lekarza, jednak istnieją sprawdzone metody, które pozwolą samodzielnie ocenić, czy zmiany na skórze powinny niepokoić.

W Polsce co roku notuje się blisko 3 tys. nowych zachorowań na czerniaka. Jak czytamy na stronie Akademii Czerniaka (sekcji naukowej Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej), pod względem rosnącej liczby zachorowań to pierwszy z kolei nowotwór u mężczyzn i drugi u kobiet.

Jak wyjaśnia w poradniku dla pacjentów (przygotowanym przez lekarzy onkologów) prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski, Kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie: - Wczesne rozpoznanie czerniaka i innych nowotworów złośliwych skóry daje ponad 97 proc. szans na całkowite wyleczenie. Czerniak jest jednym z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów, ponieważ rozwija się na powierzchni skóry, najczęściej na odsłoniętych częściach ciała.

Ekspert podkreśla, że z podejrzanymi zmianami na skórze trzeba zgłosić się do dermatologa lub chirurga-onkologa, który dokładnie obejrzy zmianę za pomocą dermoskopu lub wideodermoskopu. -  To wszystko jest w naszych rękach, aby zmiany skóry obserwować samemu i zgłosić się na badanie do lekarza. - podkreśla prof. Rutkowski.

Reguła ABCDE pomoże rozpoznać czerniaka

Na zachorowanie na czerniaka najbardziej narażone są osoby o jasnej karnacji, jednak skórę całego ciała powinien regularnie oglądać każdy z nas - uwzględniając skórę na głowie, spodniej części stóp, w okolicach intymnych, czy błony śluzowe jamy ustnej. W tym celu można wykorzystać lusterko, a taka kontrola powinna stać się comiesięcznym nawykiem.

W ocenie tego, czy znamię na skórze jest niepokojące, można posłużyć się abecadłem, regułą ABCDE - jej pierwsze litery oznaczają cechy mogące świadczyć o nieprawidłowości znamienia. I tak:

• A - asymetryczny kształt (asymmetrical shape) - znamiona łagodne są zwykle owalne i symetryczne.
• B - nierówne brzegi (border irregularity) - łagodne znamiona mają zwykle równe brzegi, podczas gdy w przypadku zmian złośliwych są one ostro odgraniczone, nieregularne.
• C - nierównomierny rozkład barwy (color variability) - zmiana łagodna jest zwykle równomiernie wybarwiona, zaś w przypadku czerniaka zabarwienie jest nierównomierne.
• D - średnica, czyli diameter - niepokój powinna budzić wielkość zmiany powyżej 6 mm; zmiany łagodne nie przekraczają zwykle rozmiaru 5-6 mm, dlatego znamiona większe powinny zawsze zostać zbadane przez lekarza.
• E - zmiany czyli evolution. Kształt, wymiary, barwa czy granice zmian łagodnych nie zmieniają się w czasie w przeciwieństwie do czerniaka, który takim zmianom ulega - może zmieniać kształt, wielkość, uwypukla się lub zmienia się rozkład zabarwienia.

Reguła ABCDEF i CUBED ważne przy czerniaku paznokcia

Jednym z typów nowotworów skóry jest czerniak paznokcia lub czerniak podpaznokciowy, który często bywa mylony z krwiakiem lub grzybicą. Wśród przyczyn jego wystąpienia wymienia się zwykle uraz mechaniczny - wykluczony jest w tym przypadku wpływ promieni UV ze względu na to, że płytka paznokcia chroni przed promieniowaniem.

To, czy zmiana pod paznokciem może być zmianą wysokiego ryzyka, pozwala ocenić algorytm ABCDEE. Litery alfabetu oznaczają w tym przypadku:

• A – wiek (age) - na zachorowanie bardziej narażone są osoby między 50. a 70. rokiem życia;
• B – zmiana mająca kształt brązowej lub brązowo-czarnej linii o szerokości większej niż 3 mm (band, breadth and blurred boarder);
• C – prążek pod paznokciem zmienia kształt i wielkość (change);
• D – typowa dla tego czerniaka lokalizacja: na palcu wskazującym, kciuku lub dużym palcu u stopy (digital);
• E – stopniowe rozszerzanie się zmiany na tkanki w pobliżu (extension);
• F – genetyczne obciążenie rozwojem czerniaka (family).

Algorytm ten coraz częściej jest jednak zastępowany tzw. regułą CUBED , a czerniak paznokcia oceniany jest według nowych kryteriów.

• C - (Coloured lesion where any part is not skin colour) – znamię ma kolor inny, niż skóra;
• U - (Uncertain diagnosis) – diagnoza jest niepewna;
• B - (Bleeding lesions on the foot or under the nail, whether the bleeding is direct bleeding or oozing of fluid. This includes chronic „granulation tissue”) – znamię krwawi lub sączy się (w tym chroniczna tkanka ziarninująca);
• E - (Enlargement or deterioration of a lesion or ulcer despite therapy) – znamię się powiększa lub dochodzi do owrzodzenia pomimo leczenia;
• D - (delay in healing of any lesion beyond 2 months) – opóźnienie w gojeniu się trwa dłużej niż dwa miesiące.

Diagnozę może postawić tylko lekarz

Każdy, kto zauważy u siebie niepokojące zmiany lub jest w grupie ryzyka (np. ze względu na rodzinne obciążenie) powinien udać się do lekarza - dermatologa lub chirurga onkologa. Warto znać odpowiedzi na pytania, które z pewnością zada lekarz - w tym o to, czy często się opalasz, używasz kremu z filtrem, doznałeś oparzenia słonecznego, lub czy w rodzinie były przypadki czerniaka.

Lekarz zapyta również o to, jak dawno pojawiło się znamię, czy zmieniało wygląd, lub czy kiedykolwiek doszło do jego mechanicznego urazu. Następnie dokładnie zbada wszystkie znamiona na skórze - jeśli uzna, że któreś z nich budzi obawy, zleci jego usunięcie, a wycinek zostanie zbadany histopatologicznie, co pozwoli ocenić rodzaj zmiany. 

Katarzyna Hubicz