Papież Franciszek ma zapalenie płuc. Lekarz mówi o przebiegu i rokowaniach u seniorów

Papież Franciszek, 88-letni hierarcha Kościoła katolickiego, od trzech tygodni przebywa w rzymskiej klinice Gemelli z powodu obustronnego zapalenia płuc. Lekarze opiekujący się papieżem nie chcą mówić o rokowaniach, a wyzdrowienie wciąż pozostaje niepewne. Dlaczego seniorzy tak ciężko przechodzą zapalenie płuc? Jakie są szanse wyzdrowienia z zapalenia płuc w podeszłym wieku? Czy wentylacja mechaniczna papieża to dobry, czy zły prognostyk? Lekarz odpowiada na pytania Poradnika Zdrowie.

Zapalenie płuc u papieża - jakie są rokowania

Papież Franciszek walczy z zapaleniem płuc. Od trzech tygodni jest hospitalizowany. Płynące ze szpitala komunikaty to sinusoida wiadomości o kryzysach oddechowych i o stabilizacji stanu pacjenta. Cały świat obserwuje zmagania papieża z chorobą. Pojawiły się stwierdzenia, że trwa „konklawe bez konklawe”, podczas którego dokonywany jest podział schedy po wciąż jeszcze żywym papieżu. Pytamy więc lekarza o to, jak może przebiegać zapalenie płuc u seniora, jakim niewątpliwie jest 88-letni papież?

- Problem stanowi rozległość zapalenia płuc – zauważa dr n. med. Andrzej Głuszak, internista kardiolog. - Jeżeli jest niewielkie nasilenie, to organizm sobie z tym radzi i człowiek sobie z tym radzi.

Natomiast jeżeli jest masywne zapalenie płuc, obejmujące dużą część płuc lub np. cały płat płuca, to wiadomo, że konsekwencje dla układu krążeniowego i oddechowego są większe.

O tym, jak może przebiegać zapalenie płuc u seniora (i nie tylko seniora) decydować może też przyczyna tego schorzenia.

- Sumuje się wielkość zajęcia płuc oraz rodzaj bakterii lub wirusa – wyjaśnia specjalista chorób wewnętrznych dr Głuszak. - Jedne patogeny są bardziej złośliwe, a drugie są łagodniejsze. Czyli, mówiąc obrazowo, zapalenie płuc nierówne zapaleniu płuc.

Mogą być zapalenia płuc skąpoobjawowe i łagodne, a mogą być - i właśnie u seniorów niestety często bywają, ze względu na osłabienie odporności i ograniczenie rezerw w organizmie - bardzo groźne dla życia, czy wręcz śmiertelne.

- wyjaśnia lekarz, dodając: - Ryzyko bardzo poważnych konsekwencji dla zdrowia jest wysokie, ale zależy od rodzaju patogenu i od rozległości zajęcia w układzie oddechowym, i od chorób współistniejących. Bo jeżeli jest poza tym człowiek zdrowy, na pewno będzie sobie lepiej radził, niż jak dodatkowo jest jakieś poważne schorzenie układu krążenia, choroba nerek, choroba wątroby, czy zaburzenia krążenia mózgowego, cukrzyca. To wszystko się trzeba dodatkowo liczyć, te czynniki modyfikują przebieg zapalenia płuc – komentuje dr Głuszak.

Papież korzysta z wentylacji mechanicznej - co to znaczy

W kontekście choroby papieża dużo mówi się o tym, że wymaga wparcia oddechowego, wentylacji mechanicznej, tlenoterapii. Czy to standardowe sposoby leczenia zapalenia płuc? Czy fakt zastosowania takiej terapii to powód do obaw o stan papieża Franciszka?

- Problem jest taki, że w płucach odbywa się wymiana gazowa, dostarczamy tlen do organizmu, a wydalamy dwutlenek węgla. I jeżeli występuje większa bariera w miejscu, czyli na styku krążenia i pęcherzyków płucnych pojawia się blokowanie, utrudnienie tej wymiany gazowej, dochodzi do niedotlenienia organizmu i wtedy musimy wspomagać oddychanie, zwiększać dostępność tlenu. Może też wzrastać poziom dwutlenku węgla we krwi w związku ze słabym wentylowaniem - doktor Andrzej Głuszak tłumaczy, dlaczego w przebiegu zapalenia płuc może być nieodzowne zastosowanie wentylacji mechanicznej i innych metod wspierających oddychanie.

Czy starsi ludzie umierają na zapalenie płuc?

Jaki są potencjalne powikłania zapalenia płuc u seniora? Mówi się, że to poważny stan, w którym istnieje duże ryzyko śmierci pacjenta. 

- Tutaj trzeba powiedzieć, że w przebiegu ciężkiego zapalenia płuc bardzo często dołącza zakrzepica. Chodzi tu o uszkodzenie śródbłonka naczyniowego, działanie toksyn bakteryjnych, które powodują zwiększone ryzyko wykrzepiania. I jeżeli dołącza jeszcze zakrzepica na poziomie drobnych naczyń, to powstaje bardzo poważny problem. Wymiana gazowa jest utrudniona, bo pogarsza się również krążenie. Komory serca mają trudność z przepompowywaniem krwi

- wyjaśnia dr Głuszak.

Czyli fakt, że papież od kilku tygodni jest w szpitalu i korzysta z wentylacji mechanicznej, nie musi być złą prognozą? 

- Są określone parametry, w których trzeba wkroczyć, bo to oznaki, że organizm sobie nie radzi, że własny wysiłek mięśni międzyżebrowych, mięśni klatki piersiowej nie będzie skuteczny, a wyczerpie człowieka dodatkowo. Trzeba go odciążyć od tego i dlatego stosujemy wspomaganie oddychania - dodaje lekarz.

Rozgrzewające przyprawy na kaszel, katar i przeziębienie

Zobacz galerię 10 zdjęć

Warto zapytać też o fakt, iż niekiedy mówi się wręcz, że zapalenie płuc u seniora to bardzo poważny problem, z którego - mówiąc dosadnie - mało kto wychodzi żywy. Jak można ocenić szanse seniora na przeżycie i wyzdrowienie w przypadku zapalenia płuc? Czy rokowania mogą być pomyślne? Z czym wiąże się fakt, że wiele starszych osób umiera na zapalenie płuc? Dr Głuszak odpowiada:

- Tak jak powiedziałem na wstępie, to zależy właśnie od rozległości zapalenia płuc i od patogenu. A także od tego, czym się różni senior od nie-seniora.

Ta różnica to są z reguły choroby towarzyszące, z reguły mniejsze rezerwy, osłabiona odporność, zmieniony metabolizm w wieku seniorskim. To też dotyczy na przykład leków – u seniorów jest większa wrażliwość na toksyczne działanie niepożądane antybiotyków i innych leków stosowanych w terapii. Problem wydolności nerek jest bardzo ważny, wydolności wątroby i właśnie tego napędu oddychania, czyli siły mięśniowej, bo przecież mięśnie międzyżebrowe to są bardzo ważne mięśnie.

Dlaczego to właśnie mięśnie są tak istotnym elementem, który może mieć wpływ na rokowania w przebiegu zapalenia płuc u seniora? Dr n. med. Andrzej Głuszak odpowiada: 

- Jeżeli jest na przykład zanik mięśni czy osłabienie funkcji mięśniowej, to również mięśnie międzyżebrowe, które prowadzą tę akcję oddechową, tutaj właśnie ucierpią. Poza tym jest problem z tym tak zwanym zaleganiem wydzieliny, która też zamyka czy odcina spore fragmenty płuc od wentylacji, czyli od tej wymiany gazowej, która jest niezbędna do życia. Pierwszą czynnością jest oddychanie - żyję, dopóki oddycham, dum spiro, spero.

Dlaczego papież tak długo choruje?

Papież Franciszek, 88-latek, już od kilku tygodni walczy z zapaleniem płuc. Czy fakt, że mimo że jest osobą schorowaną i w podeszłym wieku, wciąż walczy i żyje, to reguła w leczeniu, czy raczej należy do nielicznego grona wyjątkowo żywotnych pacjentów?

- Obserwuję pacjentów, którzy są w wieku na granicy ok. 90 lat i całkiem pokaźny odsetek z nich wychodzi z zapalenia płuc – zauważa dr Głuszak. 

Najważniejsza rzecz, to jest właśnie stałe monitorowanie stanu pacjenta, unikanie nadkażeń, unikanie dodatkowych infekcji lub skuteczne oddziaływanie na wczesnym etapie, jeżeli się dołącza kolejny problem ze zdrowiem.

- tłumaczy lekarz. Na tym nie koniec zaleceń, od których może zależeć pomyślność terapii: 

- Reagowanie, bilansowanie wodno-elektrolitowe jest bardzo ważne. Ogólna rehabilitacja, czyli wspomaganie oddychania, uruchamianie pacjentów bierne i czynne.

Zapalenie płuc u seniorów - rokowania, czynniki ryzyka, przebieg

Warto podkreślić, że osoby nawet w podeszłym senioralnym wieku mają szanse wyzdrowieć z zapalenia płuc. 

- Nie jest jakieś niespotykane zjawisko, że senior przeżyje zapalenie płuc - mówi dr Głuszak. 

- Czasami tak przekazuję pacjentom właśnie w senioralnym wieku, że „koło skrzypi, ale jedzie” - tłumaczy lekarz, dodając: - Chodzi o to, że jak pacjent długo choruje, ma wiele chorób, to jest też czas na wytworzenie sobie mechanizmów zastępczych jak na przykład krążenie oboczne. W związku z tym w starszym wieku pacjent przeżywa pewne ekstremalne sytuacje i niedotlenienia. Bywają zdarzenia, których młodszy człowiek by nie przeżył właśnie z tego względu, że nie ma wykształconych - poprzez wieloletnie trwanie chorób - mechanizmów kompensacyjnych. To taki paradoks, że czasami przebieg choroby u młodszego może być gorszy niż u starszego.

A jednak sądzi się - i nie bez powodu - że u starszych osób są pewne czynniki, zwykle nieobecne jeszcze u młodszych pacjentów, które mogą decydować o (nie)pomyślności leczenia. 

- Odnośnie starszego pacjenta – trzeba podkreślić słowo „miażdżyca”, która jest chorobą całego organizmu i przy stanie zapalnym, mamy odczyn praktycznie ze wszystkich naczyń w całym organizmie. Choruje cały organizm - zauważa dr Głuszak

- Należy też uwzględnić, że skuteczne leczenie antybiotykami, powoduje na rozpad bakterii, ale te patogeny przecież zawierają toksyny, substancje białkowe i one też mogą wywierać mocno niekorzystny wpływ na organizm.

Choroba papieża Franciszka - rokowania

Zwróćmy uwagę na fakt, że lekarze opiekujący się papieżem nie mówią o rokowaniach i nie podają prognozy, czy papież wyjdzie z zapalenia płuc żywy, czy nie.

- Trzeba zawsze mówić o ograniczeniach. To jest takie pytanie, dość często spotykane, czy ktoś będzie zdrowy, żywy. Bywa, że ktoś bardzo dobrze się czuje, gdy ma 90 lat, a wszędzie chodzi sam, wszystko obsługuje. Ale są pewne limity, granice, czyli to jest właśnie tak zwany stan ogólny. To się wszystko sumuje i wpływa na rokowanie - zauważa lekarz. Podeszły wiek i intesywne leczenie, które dodatkowo obciąża organizm seniora, nie ułatwia sytuacji. 

- Tego typu stan zapalny powoduje pewną kaskadę zjawisk w organizmie, czyli uruchamiają się problemy naczyniowe, uruchamiają się problemy nerkowe, obciąża to wszystko wątrobę. Poza tym pojawia się problem funkcji umysłowych, tutaj też w wyniku niedotlenienia, u osób starszych niestety łatwiej dochodzi do zaburzeń krążenia mózgowego - podkreśla dr Głuszak.

Czy papież wyzdrowieje?

Zapalenie płuc, jak już było wspomniane, może mieć różny przebieg. Bez wglądu w kartę medyczną pacjenta - a te dane w przypadku papieża są przecież ściśle strzeżone - nie sposób ocenić, jaki może być dalszy przebieg choroby. Nie da się ukryć, że w przypadku Franciszka astma i resekcja części płuca w przeszłości, mogą stanowić czynniki dodatkowo obciążające. 

- Choroby wirusowe płuc, czasami zapalenia, też bywają bardzo rozlane, śródmiąższowe, często przebiegają z obrzękiem tkanek. Bardzo ciężki przebieg mają krwotoczne zapalenia płuc o podłożu wirusowym - wymienia dr Głuszak.

- Przypomnijmy epidemię grypy hiszpanki. Była to jedna z największych epidemii na terenie Europy i największa liczba zgonów, jaka do tej pory chyba miała miejsce w przebiegu infekcji wirusowych. Są opinie, że część z tych powikłań i zgonów była powodowana źle dobraną terapią, która też może wywierać działanie szkodliwe. Dotyczy to zarówno używania na przykład aspiryny, jak i antybiotyków.

- zauważa lekarz. Oznacza to, że leczenie musi być dobrze dobrane i celowane, a niekiedy wymaga również modyfikowania w trakcie terapii.

- Precyzyjnie celowane i monitorowane - dopowiada dr Głuszak. - Czasami trzeba się wycofać, bo nie jesteśmy w stanie przewidzieć do końca czy na przykład dany antybiotyk będzie tolerowany, czy w ogóle działa. Czasem okazuje się, że taki antybiotyk może uszkadzać nerki, wątrobę, w związku z czym efekt będzie odwrotny od zamierzonego, stan pacjenta się pogorszy, a nie polepszy. Praktycznie o każdym antybiotyku przeczytamy, może być przyczyną groźnych powikłań. Dlatego dajemy antybiotyki tylko wtedy, jeżeli przewidujemy, że one powinny zadziałać. Monitorujemy, żeby w miarę szybko się wycofać, jeżeli się pojawią właśnie działania niepożądane.

Czy papież wyzdrowieje? Można rzec filozoficznie: kto żyje, ten umiera. Pozostaje pytanie tylko - kiedy. Medycy ze szpitala, w którym przebywa papież, odmawiają rozmów o rokowaniach i już teraz zapowiedzieli, że będą rzadziej przedstawiać raporty o jego stanie zdrowia. Czy to dobry prognostyk, czy wręcz przeciwnie? Najbliższe dni i tygodnie zapewne przyniosą odpowiedź na to pytanie. 

Katarzyna Głuszak