Jesteś sową czy skowronkiem? Decydują o tym nie tylko przyzwyczajenia
Przez lata sądzono, że chwila przebudzenia to moment, w którym wzrasta poziom kortyzolu – hormonu stresu. Tymczasem nowe badania wskazują, że to nie moment pobudki generuje wzrost kortyzolu, ale wręcz przeciwnie – nocny sukcesywny wzrost poziomu kortyzolu przygotowuje nas, aby się obudzić i być aktywną osobą za dnia. Czy znamy już odpowiedź na pytanie, dlaczego niektóre osoby są przysłowiowymi skowronkami, a inne osoby to typowe sowy?
To nie pobudka podnosi poziom kortyzolu
Budzenie o poranku nie jest zwykle najprzyjemniejszym etapem w ciągu dnia. Sądzono, że pobudka może być czynnikiem podnoszącym poziom kortyzolu – hormonu stresu. Nowe ustalenia wskazują jednak na fakt, że przebudzenie nie aktywuje wzrostu wydzielania kortyzolu. Zauważono natomiast inną prawidłowość.
Jak wykazały nowe badania, kortyzol już wzrasta na kilka godzin przed przebudzeniem, jako część przygotowań organizmu do następnego dnia.
Badacze z University of Bristol opublikowali wyniki swoich ustaleń na łamach Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences.
Przez wiele lat powszechnie sądzono, że budzenie się powoduje wydzielanie hormonu stymulującego uwalnianie kortyzolu. To zjawisko określano mianem „reakcji na przebudzenie kortyzolu” (CAR). Reakcja ta została wykorzystana do zbadania wielu stanów klinicznych, w tym PTSD, depresji, otyłości i zespołu przewlekłego zmęczenia.
Jak organizm przygotowuje się do pobudki
Jednym z głównych ograniczeń badań nad odpowiedzią kortyzolu po przebudzeniu (CAR) jest fakt, że standardowe protokoły skupiają się jedynie na próbkach pobieranych po przebudzeniu, pomijając okres poprzedzający.
Przyczyną tego jest m.in. stosowanie próbek śliny jako podstawy pomiarów, co uniemożliwia analizę zmian w tempie wydzielania kortyzolu w momencie przebudzenia.
Aby rozwikłać fundamentalne pytanie, czy tempo wydzielania kortyzolu rzeczywiście wzrasta zaraz po przebudzeniu, zespół badaczy z Bristolu opracował innowacyjne podejście. Wykorzystali zautomatyzowany system pobierania próbek, który pozwolił na precyzyjne zmierzenie poziomu kortyzolu zarówno przed, jak i po przebudzeniu.
Badanie przeprowadzono na grupie 201 zdrowych uczestników w wieku od 18 do 68 lat. W grupie były zarówno kobiety, jak i mężczyzni.
Wydzielanie kortyzolu w nocy i za dnia
Dzięki nowym badaniom, naukowcy odkryli, że przebudzenie wcale nie powoduje wzrostu wydzielania kortyzolu. Analizie poddano również tempo zmian poziomu kortyzolu w ciągu godziny po przebudzeniu w porównaniu z godziną przed tym momentem.
Wyniki sugerują, że każda zmiana poziomu kortyzolu obserwowana tuż po przebudzeniu jest bardziej prawdopodobnym efektem naturalnego rytmu dobowego. Kortyzol zaczyna wzrastać już we wczesnych godzinach porannych, osiągając szczyt niedługo po zwyczajowej godzinie przebudzenia.
Jak spać lepiej? 9 wskazówek na dobry sen
Jesteś skowronkiem czy sową? Wyjaśnia to kortyzol
Badanie wykazało również znaczną zmienność międzyosobniczą w zakresie stężenia kortyzolu i tempa jego zmian, a także różnice w dynamice związane z długością oraz porą snu.
Na podstawie tych obserwacji naukowcy podkreślają konieczność ostrożnej interpretacji wyników pomiarów kortyzolu przeprowadzonych wyłącznie w godzinie po przebudzeniu.
Uzyskane dane sugerują, że głównym czynnikiem wpływającym na zmiany poziomu kortyzolu w okresie przebudzenia jest przede wszystkim endogenny rytm dobowy.
Jeśli kortyzol w jakikolwiek sposób wiąże się z procesem przebudzenia, to związek ten dotyczy raczej czynników inicjujących przebudzenie niż samej reakcji organizmu na ten moment.
Rytmy dobowe – naturalne, 24-godzinne cykle regulujące procesy fizjologiczne i behawioralne – odgrywają kluczową rolę w adaptacji do codziennych zmian światła, ciemności i temperatury.
Zakłócenia tych rytmów są powiązane z licznymi schorzeniami psychicznymi, metabolicznymi, sercowo-naczyniowymi i immunologicznymi. Zrozumienie funkcji rytmów kortyzolu w kontekście tych zaburzeń może dostarczyć cennych informacji dla badań nad ich mechanizmami i potencjalnymi terapiami.
Stafford Lightman, profesor medycyny w Bristol Medical School i jeden z głównych autorów badania, powiedział:
Nasze badanie otwiera zupełnie nowe ramy dla zrozumienia związku nocnych wzrostów kortyzolu ze snem i tego, jak może on być zaburzony w zaburzeniach snu, depresji i wielu innych schorzeniach.
Dr Thomas Upton, pracownik naukowy ds. badań klinicznych w Bristol Medical School i współautor prowadzący badania, wyjaśnił:
Poprzez pomiary zarówno przed, jak i po przebudzeniu, badanie to dostarcza bardzo potrzebnego i kluczowego wglądu w dynamikę kortyzolu w odniesieniu do snu i rytmów endogennych. Dla mnie kluczowym przesłaniem jest to, że należy zachować dużą ostrożność, próbując interpretować wartości kortyzolu po przebudzeniu, gdy nie są znane informacje o stanie przed przebudzeniem.
Marcus Munafò, profesor psychologii biologicznej i zastępca prorektora ds. kultury badań naukowych na Uniwersytecie w Bristolu, dodał:
Ta praca nie tylko dostarcza ważnych informacji na temat biologii naszych cyklów snu i czuwania, ale też ilustruje, jak błędne mogą być wyniki powszechnie uznawane w środowisku badawczym. Upewnienie się, że nasza praca jest solidna i powtarzalna – w tym rygorystyczne testowanie poprzednich ustaleń – jest centralną częścią kultury badawczej, którą staramy się pielęgnować na Uniwersytecie w Bristolu.
Zespół badawczy zaleca, aby przyszłe badania nad mechanizmami przebudzenia, zarówno w nocy, jak i rano, dokładnie uwzględniały dynamiczne zmiany w aktywności osi podwzgórzowo-przysadkowej.
Ten kluczowy układ w organizmie, odpowiedzialny za regulację reakcji na stres i wydzielanie kortyzolu, powinien być analizowany w połączeniu z wpływem snu i zachowań związanych z przebudzeniem.
Podcasty
Playlisty tematyczne
