Hipokaliemia - kiedy mówimy o niedoborach potasu w organizmie?

Hipokaliemia to zaburzenie polegające na zbyt niskim poziomie potasu. Taka sytuacja może być spowodowana nadmierną utratą elektrolitów, może być również wynikiem choroby. Zawsze jednak stanowi zagrożenie dla życia, dlatego warto wiedzieć, jak jej uniknąć. O przyczyny i sposoby leczenia hipokaliemii spytaliśmy eksperta, dr. hab. n. med. Marcina Barylskiego (FESC).

Hipokaliemia to zaburzenie objawiające się niskim stężeniem potasu we krwi. Wbrew pozorom to poważny problem, ponieważ pierwiastek ten jest niezbędny do właściwego funkcjonowania naszego organizmu. Potas bierze udział w skurczu mięśni, a więc również w skurczu mięśnia sercowego – od niego zależy prawidłowa praca serca.

Co więcej – jest odpowiedzialny za wydzielanie insuliny czy nawodnienie organizmu. Dlatego niedobór potasu może mieć fatalny wpływ na zdrowie. O tym, jak unikać i jak leczyć hipokaliemię wyjaśnia dr hab. n. med. Marcin Barylski (FESC) z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Rehabilitacji Kardiologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi i Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Wojskowej Akademii Medycznej - Centralnego Szpitala Weteranów.

Hipokaliemia to zaburzenie wynikające z niedoboru potasu. Kiedy może dojść do takiej sytuacji? Czy może na to wpływać jakaś choroba, przyjmowane leki, czy określony styl życia?

Najczęstszymi przyczynami hipokaliemii są leki moczopędne (z wyjątkiem tych oszczędzających potas), przeczyszczające oraz zaburzenia endokrynologiczne. Stężenie potasu mogą obniżać również: insulina, leki stosowane w chorobach układu oddechowego, kortykosteroidy, niektóre antybiotyki, leki przeciwgrzybicze, przeciwnowotworowe czy chociażby popularne w ostatnich latach zioła chińskie.

Przyczyną może być również niedostateczna podaż potasu z pokarmami przy niedożywieniu lub diecie ubogiej w potas. Należy pamiętać, że do obniżenia potasu dochodzi również w przebiegu wymiotów, biegunki czy nadmiernej potliwości.

Wspomniał Pan Doktor o chorobach. Jakie dolegliwości szczególnie sprzyjają hipokaliemii?

Najczęściej są to zaburzenia endokrynologiczne. Może to być np. zespół Conna, którego przyczyną jest gruczolak nadnerczy powodujący nadmiar aldosteronu - hormonu steroidowego odpowiedzialnego m.in. za zwiększenie wydalania potasu z moczem, zespół Barttera, w którym dochodzi do zwiększonej wymiany w nerkach jonów sodowych na potasowe, wrodzony przerost nadnerczy czy zespół Cushinga, związany z podwyższonym stężeniem glikokortykosteroidów we krwi. Niedobór potasu może też pojawić się przy nowotworach jajników lub nerek.

Czy to prawda, że osoby przechodzące COVID-19 często zmagają się z zaburzeniami prawidłowego poziomu potasu?

Tak. Koronawirus wpływa na mechanizmy regulujące ciśnienie krwi i wydalanie wody, przez co też przyczynia się do utraty potasu. W jednym z badań obejmujących populację 175 chorych hospitalizowanych z powodu COVID-19 osoby z hipokaliemią stanowiły 55% wszystkich pacjentów. Spośród osób ciężko i krytycznie chorych na COVID-19 hipokaliemię miało aż 93% chorych. Tak więc osoby, które są hospitalizowane z powodu COVID-19, jak również te, które przechodzą zakażenie koronawirusem ambulatoryjnie, powinny stale monitorować stężenie potasu.

Jak pokazują ostatnie badania, przewlekła hipokaliemia jest problemem często pojawiającym się u osób z COVID-19 o łagodnym przebiegu i może utrzymywać się nawet do kilkunastu miesięcy, powodując osłabienie siły mięśniowej, drętwienie kończyn lub zaburzenia rytmu serca. Dlatego tak ważne są regularne badania stężenia potasu u ozdrowieńców, a w razie wykrycia jego niedoboru - wdrożenie właściwej terapii.

Czy jednorazowa biegunka lub nadmierny wysiłek może od razu grozić hipokaliemią?

Nie. Do hipokaliemii dochodzi w przypadku długotrwałej, obfitej biegunki lub przedłużonego, nadmiernego wysiłku fizycznego, bez odpowiedniego uzupełniania elektrolitów.

W takich przypadkach należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu (picie wody, napojów izotonicznych, doustnych płynów nawadniających o obniżonej osmolalności, które zawierają glukozę i elektrolity), modyfikacji diety poprzez wzbogacenie jej w pokarmy bogate w potas, magnez i wapń czy suplementacji specjalistycznymi preparatami zawierającymi brakujący pierwiastek.

Rozmawiamy o niedoborze potasu, ale co to właściwie znaczy? Jakie są normy tej substancji w organizmie?

O niedoborze potasu mówimy, kiedy jego stężenie w surowicy wynosi < 3,5 mmol/l. Norma potasu zależy od przyjętego w danym laboratorium zakresu, ale najczęściej jego stężenie powinno zawierać się w przedziale od 3,5 do 5,5 mmol/l. Niedobór łagodny oznacza stężenie potasu 3,5-3,0 mmol/l, niedobór umiarkowany – 3,0-2,5 mmol/l, a niedobór ciężki to < 2,5 mmol/l.

Do czego jest nam potrzebny potas i dlaczego jego niedobór jest groźny dla zdrowia?

Potas jest jednym z elektrolitów odgrywających niezwykle istotną rolę w naszym organizmie. Jest odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie mięśni (w tym mięśnia sercowego, mięśniówki jelit i układu moczowego), komórek nerwowych, reguluje wewnątrzkomórkowe pH, pobudza wydzielanie insuliny, aktywuje wiele enzymów komórkowych, utrzymuje równowagę kwasowo-zasadową, reguluje gospodarkę wodną organizmu oraz ciśnienie tętnicze krwi.

A jeśli w naszym organizmie dojdzie do hipokaliemii – jakie są jej objawy?

Obniżone stężenie potasu może powodować: uczucie osłabienia, apatię, senność, nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji, osłabienie i wzmożoną męczliwość mięśni szkieletowych, drżenia mięśniowe, bolesne skurcze mięśni, parestezje (wrażenie drętwienia, mrowienia, przechodzenia prądu).

Zdarzają się też obrzęki, zwolnienie czynności jelit, zaparcia, niedrożność porażenna jelit, wielomocz, osłabienie mięśniówki dróg moczowych i zatrzymanie moczu, nadwrażliwość na niskie temperatury, nadciśnienie tętnicze. Hipokaliemia może być także przyczyną zaburzeń rytmu serca, w tym bardzo groźnych, stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia.

Czy niedobory potasu można jakoś leczyć?

Terapia hipokaliemii polega na leczeniu przyczynowym, czyli usunięciu przyczyny zaburzenia oraz podawaniu preparatów zawierających jony potasu. W łagodnych zaburzeniach elektrolitowych - w postaci doustnej, w ciężkich lub przy współistniejących zaburzeniach wchłaniania - w postaci wlewu dożylnego.

Czy to zaburzenie może nawracać? Czy po uzupełnieniu niedoborów potasu, trzeba nadal kontrolować poziomy tego pierwiastka?

Tak, hipokaliemia może nawracać. Dlatego po uzupełnieniu niedoboru potasu, należy okresowo kontrolować jego stężenie. Dotyczy to szczególnie osób predysponowanych do występowania hipokaliemii, a już na pewno, gdy pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy mogące wskazywać na niedobór tego pierwiastka.

Bardzo dziękuję za rozmowę.