Czy będzie maksymalny wiek dla kierowców? W Polsce znowu gorąca dyskusja

Chociaż Komisja Europejska wycofała się w ubiegłym roku z planu obligatoryjnych ograniczeń w prowadzeniu pojazdów dla kierowców seniorów, w Polsce dyskusja wróciła głównie za sprawą posłanki Małgorzaty Gromadzkiej. A co mówią badania naukowe na temat bezpieczeństwa?

• Komisja Europejska wciąż pracuje nad zmianą przepisów dot. kierowców seniorów, chociaż Parlament Europejski odrzucił propozycję przeprowadzania badań lekarskich co 5 lat dla kierowców powyżej 70. roku życia.
• W Polsce temat powrócił, ale aktualnie ministerstwa infrastruktury i zdrowia nie prowadzą żadnych prac nad pakietem zmian w przepisach.
• Czy kontrolowanie stanu zdrowia kierowców seniorów to faktycznie "dyskryminacja"? Amerykanie widzą to inaczej i wprowadzają konkretne rozwiązania, w ich ocenie dla dobrostanu zdrowotnego samych osób starszych, jak i innych użytkowników drogi.

Senior za kierownicą to szczególne zagrożenie? Dyskusja trwa od lat

Kierowcy 70+, będący sprawcami najpoważniejszych wypadków drogowych, niejednokrotnie w przeszłości stawali się bohaterami nośnych publikacji, a nawet nagonki.

Powszechne żarty z ich ograniczonych umiejętności jako kierowców niejednokrotnie podchwytywały nie tylko media, ale też politycy, zapowiadając zmiany w przepisach tak, "by było bezpieczniej".

Przeciwwagą do takich głosów były apele obrońców praw człowieka, by do sprawy podchodzić racjonalnie i uczciwie. Wskazywali choćby na zagrożenie ze strony młodocianych kierowców, powoływali się na statystyki, z których wynikało, że udział w wypadkach seniorów jest niewielki, a w każdym razie nie większy niż w innych grupach wiekowych itd.

Wiele wskazuje na to, że obie strony sporu nie miały do końca racji. Seniorzy faktycznie mogą stanowić szczególne zagrożenie, chociaż nie wszyscy i można to stwierdzić za pomocą badań.

Niewielki udział w wypadkach? Jeśli uwzględni się tych, którzy faktycznie zasiadają za kierownicą po 70. roku życia i uwzględni proporcjonalnie użytkowników drogi, to okazuje się, że seniorzy nie tylko są sprawcami naprawdę sporej liczby wypadków drogowych. Co gorsza: dominują w wypadkach najpoważniejszych.

Czy seniorzy powodują najwięcej wypadków - badania

W liczbach bezwzględnych w Polsce osoby starsze wcale nie są większym zagrożeniem na drodze niż choćby najmłodsi kierowcy, a najwięcej wypadków nie powodują ani ci początkujący, ani seniorzy.

Oczywiście, da się to łatwo wytłumaczyć, bo w Polsce generalnie niewielu seniorów siada za kółkiem, nie stać ich na paliwo itd.

Amerykanie, którzy mają aż 48 mln licencjonowanych kierowców po 65. roku życia, mają zupełnie inną perspektywę. Podobnie jak Japończycy, którzy są aktywni do późnej starości, zamożni i zmotoryzowani. Okazuje się, że nawet dziarskie, długowieczne staruszki kierowcami są gorszymi kierowcami od młodszych użytkowników drogi.

Na całym świecie wniosek z badań jest taki sam - z wiekiem funkcje poznawcze i motoryczne z pogarszają się, a to przekłada się na bezpieczeństwo jazdy.

Nawet tam, gdzie seniorzy nie popełniają najwięcej wypadków, to oni są często sprawcami tych najgroźniejszych, śmiertelnych.

Pierwsza pomoc - to powinien wiedzieć każdy kierowca

Zobacz galerię 6 zdjęć

Kierowcy seniorzy - Europa na razie bez zmian

O tym, że Komisja Europejska przygotowuje nowe uregulowania dotyczące kierowców seniorów głośno było jeszcze na początku 2024 roku. Początkowo zapowiadano, że nowe regulacje obejmą osoby 65+, potem, że przede wszystkim 70+, wreszcie - wszystkich kierowców, by upewnić się, że nie stanowią szczególnego zagrożenia na drodze i nie dochodzi do dyskryminacji ze względu na wiek.

Niektóre kraje już wprowadziły regulację, że seniorzy i kierowcy z innych grup ryzyka (np. z wadą wzroku, nadciśnieniem) są szczegółowo badani raz na 5 lat, ale Parlament Europejski odrzucił na razie pomysły Komisji i trwają prace nad akceptowalnymi rozwiązaniami.

Dla PE to już było za dużo, chociaż eksperci podkreślają, że w przypadku osób w podeszłym wieku choroby neurologiczne mogą mieć szybki przebieg i stan osób starszych może znacząco pogorszyć się między badaniami. Co gorsza - dyskretne objawy mogą być niezauważalne dla samego pacjenta.

Badania kierowców seniorów w Polsce?

Czy Polska pójdzie śladem kilku krajów i wprowadzi specjalne badania dla kierowców 70+? Na razie nic na to nie wskazuje, chociaż od początku 2025 roku o sprawie jest znowu głośniej.

Posłanka KO Małgorzata Gromadzka zwróciła uwagę na potrzebę wprowadzenia obowiązkowych badań dla starszych kierowców. W swoich pismach do Ministerstwa Zdrowia oraz Ministerstwa Infrastruktury podkreśliła, że doświadczenie za kierownicą nie jest jedynym aspektem bezpieczeństwa. 

Posłanka powołała się na badania i analizy wskazujące, że osoby starsze mogą mieć ograniczenia zdrowotne wpływające na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Wiadomo, że proces starzenia prowadzi do pogorszenia wzroku, słuchu oraz funkcji poznawczych, co zwiększa ryzyko wypadków, zwłaszcza w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji.

Wprowadzenie obowiązkowych badań dla kierowców seniorów mogłoby przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa na drogach

 – podkreślała Małgorzata Gromadzka.

Ministerstwo Zdrowia odpowiadając posłance, poinformowało, że obecnie nie prowadzi prac nad zmianami w zakresie badań lekarskich dla kierowców. Sekretarz stanu Wojciech Konieczny zwrócił jednak uwagę, że trwają prace nad rewizją unijnej dyrektywy w sprawie praw jazdy, w których udział biorą również przedstawiciele resortu zdrowia.

W UE mówi się, że być może to inna ścieżka rozwiązania tego samego problemu.

Z kolei Ministerstwo Infrastruktury, reprezentowane przez sekretarza stanu Macieja Laska, podkreśliło, że ustalanie wieku, po przekroczeniu którego kierowcy musieliby poddawać się dodatkowym badaniom, może być uznane za arbitralne i dyskryminujące.

Przedstawiciele ministerstw zwracają uwagę, że ewentualne zmiany w polskim prawie muszą być zgodne z unijnymi przepisami, a prace nad nową dyrektywą wciąż trwają.

Kierowcy seniorzy i badania - Europa się miota, Amerykanie widzą to inaczej

Amerykanie, którzy mierzą się z podobnymi problemami na drogach, cała sprawę widzą zupełnie inaczej. Generalnie trudno byłoby przenosić amerykańskie rozwiązania na nasz grunt, ale w tych kwestiach wypowiadają się wiarygodni eksperci, a proponowane rozwiązania pochodzą z czasów przez zmianą administracji w USA.

Specjaliści od bezpieczeństwa i neurologii domagają się prawa dla seniorów do szczegółowych badań. W ich ocenie badania seniorów pod kątem bezpieczeństwa prowadzenia samochodu to przywilej, który powinien być dostępny bezpłatnie. W ten sposób seniorzy, którzy wciąż dają radę za kółkiem, będą spokojni, że nie zrobią krzywdy sobie i innym. Pozostali będą mieli okazję zająć się na czas dyskretnymi problemami ze zdrowiem.

Takie badania mają być dla Amerykanów w przyszłości powszechnie bezpłatne (teraz nie są), by zmniejszyć liczbę wypadków, a także umożliwić kierowanie pojazdów tym, którzy wciąż sobie z tym świetnie radzą.

Mają to być choćby badania psychologiczne, sprawdzające czas reakcji, wykluczające czasowe utraty przytomności etc.

Zakaz prowadzenia pojazdów - problem wieku czy stanu zdrowia

Korelacja między wiekiem a zdolnością do prowadzenia samochodu dla Amerykanów jest jasna, niepodważalna. Dowiedziona naukowo.

- Prowadzenie samochodu to wieloaspektowa czynność, która wymaga wyuczonych umiejętności oraz koordynacji złożonych funkcji poznawczych i fizycznych. Wraz z wiekiem jesteśmy podatni na pogorszenie naszych umiejętności poznawczych, wzrokowych i motorycznych, co może mieć wpływ na naszą zdolność do bezpiecznego prowadzenia pojazdu – przypomina dr Kirk Daffner z amerykańskiego Brigham and Women's Hospital, na łamach JAMA Neurology.

Jego zespół opracował program i wykaz badań, w tym neurologicznych, okulistycznych etc., niezbędnych w zestawie dla kierowców seniorów.

Według badaczy aż 17% osób w wieku powyżej 65 lat doświadcza łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych i jest w grupie zwiększonego ryzyka wypadków. To problemy niezauważalne dla chorego i otoczenia, a na ulicy stwarzające konkretne zagrożenie bezpieczeństwa.

Choroby, które są przeciwwskazaniem do prowadzenia samochodu. Lista proponowana przez KE

Według planów KE, w oparciu o opinie wielu specjalistów, nie należy skupiać się na metryce kierowcy. Badanie psychologiczne będą przechodzić wszyscy kierowcy, a starsi o wiele częściej. To tak jak z badaniami okresowymi w pracy: z wiekiem ta profilaktyka musi być rozszerzona, ale potrzebna jest zawsze.

Sprawność umysłowa i prawidłowe kojarzenie będzie badane na równi ze sprawnością fizyczną: prawidłowością odruchów i brakiem zaburzeń nerwowo-ruchowych.

Demencja, choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona to schorzenia, których występowanie w opinii KE jest silnym przeciwwskazaniem do prowadzenia pojazdów. Lista jest jednak znacznie dłuższa i znalazły się na niej choćby:

• ubytek słuchu,
• znaczne pogorszenie wzroku,
• cukrzyca,
• udar mózgu,
• choroby nerek,
• problemy neurologiczne,
• zapalenie stawów,
• zaburzenia psychiczne,
• choroby układu sercowo-naczyniowego.

Oczywiście wszędzie tam, gdzie to możliwe, kluczowe dla możliwości prowadzenia pojazdów będzie ewentualne skorygowanie problemu, ustabilizowanie stanu zdrowia itd. i przechodzenie badań kontrolnych.

Eliza Dolecka